Af árinu 1840

Árið 1840 var talið sjöunda hafísárið í röð og virðist ísinn hafa komist allt vestur að Reykjanesi sunnanverðu. Það var þó ekki kalt um landið suðvestanvert, meðalhiti í Reykjavík var 4,5 stig, +0,6 stigum ofan meðallags næstu tíu ára á undan og það hlýjasta frá 1831. Reiknaður hiti í Stykkishólmi er 3,6 stig. Engar mælingar hafa fundist frá Norður- og Austurlandi. Þurrt var framan af sumri, en síðan tóku rigningar við þannig að sumarið fékk yfirleitt auma dóma. Janúar var kaldur, eins var kalt í apríl, maí, júlí og september. Aftur á móti var sérlega hlýtt í mars og einnig hlýtt í febrúar, október, nóvember og desember. 

 

Ellefu dagar voru mjög kaldir í Reykjavík, kaldastir að tiltölu voru 25.janúar og 6.júlí. Einn mjög hlýr dagur var á árinu, 10. júní, þá fór hiti í um 20 stig í Reykjavík og sömuleiðis þann 15.júlí. 

Árið var fremur úrkomusamt - og mjög úrkomusamt ef miðað er við árin næst á undan. Í Reykjavík mældist hún 855 mm. Þurrt var í janúar og júní, en óvenjumikið rigndi í ágúst, 160 mm í Reykjavík. Úrkoma var einnig mikil í febrúar, apríl, október og desember. 

Meðalþrýstingur var óvenjuhár í mars og maí, hefur reyndar aldrei verið hærri í þessum mánuðum síðustu 200 árin. Hann var einnig fremur hár í október og desember, en fremur lágur í apríl, júlí og ágúst. Lægsti þrýstingur ársins mældist 29.nóvember, 956,2 hPa, en hæstur 20.mars 1042,4 hPa. 

Hér að neðan eru helstu prentaðar heimildir um árið teknar saman, stafsetning er að mestu færð til nútímahorfs. Fáeinar ágætar veðurdagbækur eru til sem lýsa veðri frá degi til dags, en mjög erfitt er að lesa þær. Engin fréttblöð greindu frá tíðarfari eða veðri á þessu ári - nema Gestur vestfirðingur mörgum árum síðar - og þá í mjög stuttu máli. Annáll 19. aldar telur ýmis slys og óhöpp - við sleppum flestum þeirra hér, enda tengsl við veður óljós eða þá að dagsetninga er ekki getið. Þann 23.apríl fórst skip úr Þorlákshöfn með 13 mönnum og 19.júlí drukknuðu þrír menn úr Vatnsfirði, hver af sínum bátnum. Í fyrstu viku jólaföstu hrakti 20 hross til dauðs fram af klettum í Dalasýslu. Ísbirnir voru unnir á Vopnafirði og Berufirði. 

Gestur Vestfirðingur segir frá tíðarfari ársins 1840, en ekki fyrr en 1847:

Ár 1840 byrjaði harðindalega fyrsta mánuðinn, var þá mjög hagaskarpt fyrir útigangspening og 20 mælistiga frost, en á tveimur næstu mánuðum kom aftur besta vetrarveðrátta; voru þíður þá svo miklar á góu, að hús voru byggð vestanlands, heyhlöður og hjallar og baðstofa ein í Barðastrandarsýslu. Hinn fjórða mánuðinn voru tíðir og ákafir útsynningar, en næstu 3 mánuðina votviðri. Á ellefta mánuðinum gjörði fannir miklar og áfreða, er leystu upp undir árslokin. Grasár varð í lakara meðallagi og nýting bág á heyjum, eldivið og sjóföngum. Sjáfarafli varð í flestum verstöðum vestra jafnbetri en árið áður. Í Dritvík frekur hundraðs hlutur.

Í febrúar drukknuðu 2 menn við hafselaveiði á Ísafjarðardjúpi, og 1 maður í apríl, er varð í skipreika fyrir framan Eyrarsveit. Úr téðri sveit drukknuðu líka 5 menn í fiskiróðri, og í desember fórst skip með 6 mönnum á Ísafirði á leið frá Hnífsdal í Vigur.

Jón Jónsson (sem fluttur var að Dunhaga í Hörgárdal) segir janúar allan hafa verið harðan, mest vegna jarðbanna. Svo er að sjá að hann kvarti undan jarðleysi fram eftir febrúar en síðan hafi komið hægt þíðuveður. Sýnist hann tala um að mikið hafi snjóað í logni aðfaranótt 29. Mars yfir höfuð allur góður - nema síðasti hlutinn. Apríl segir hann í kaldara lagi. Maí segir hann kaldan og síðast hafi gert mikinn snjó í efstu byggðum og til fjalla. Júní kaldur fram að sólstöðum, en síðan betri. Fyrri hluta júlí segir hann mikið kaldan. Ágúst allur nema fyrsti partur fjarska óþurrkasamur. Fyrstu 3 vikur september mikið kaldar og oft óþurrkasamar. Október mestallur góður að veðurfari. Erfitt að lesa í nóvemberyfirlit, en helst að sjá að desember hafi verið dágóður. 

Brandsstaðaannáll [vetur]:

Sama harka og hagleysi hélst til 9. jan., að blota gjörði og linviðri, svo snöp kom til lágsveita, en þraut að öllu brota-og mokjörð til hríshálsanna. Með þorra rak 3 daga hríð ísinn á Skagafjörð. Út þorra varaði hagleysið og oftar harðviðri. 18. febr. blotaði og úr því gáfust þíður og góðviðri, svo góa varð ein af þeim bestu. Aldrei kom snjór og ei hélaði glugga. Vermenn, er fóru í þorralok, tepptust 2 vikur við snjóbleytu á heið- (s134) inni og ófærar ár.

Úr nokkrum bréfum:

Laufási 10-2 1840 [Gunnar Gunnarsson] (s89) Allt til jólaföstu [1839] voru víða hér nokkrar jarðir fyrir útigangspening, en síðan hefur dunið yfir oss mesta snjófergja með sterkustu frostum, einkum síðan um jólin, þá kuldi hefur oftlega stigið til 24 allt að 28 gr., svo slái í langbakka með bata til þess kemur fram á útmánuði, þá verður óumflýjanlegur stórfellir á búpeningi hjá mörgum. Hafþök af ís skal nú vera hér úti fyrir, en ekki er nema hroði af honum kominn hér inná fjörðinn.

Frederiksgave 15-2 1840 (Bjarni Thorarensen): Tíðindin eru hvorki góð né mikil. Vetur um allt amtið með verstu jarðbönnum frá nóvemberloka til nú. Hey lítil og skemmd. ... Hafís kominn og farinn vesturmeð en í þetta sinn er hann borgarís mest og því lengra að, vona ég því að þetta verði seinasta hafísárið eins og það 7da. ... Það dómadags snjóflóð kom útí (s148) Siglufirði á sjó niður að honum sletti upp hinumegin svo skip sem þar stóðu uppi brotnuðu nokkur í spón en hin löskuðust og sjór fór þar inní kaupmannshúsin [í desember 1839] (s149)

Frederiksgave 13-2 1840 (Bjarni Thorarensen): ... en nú hefir verið vita jarðlaust um allt þetta amt síðan fyrir jólaföstu, en hey í öllum helmingi þess slæm og lítil, ... hafís kom fyrir þorrabyrjun sem þó nú hefir rekið nokkuð vesturmeð, en þareð hann var að miklu leyti borgarís sem ekki hefir verið hin árin, svo vona eg að þetta verði seinasta vor hans fyrst um sinn, því hann er lengst að kominn, líka er máltæki að sjaldan sé mein að miðsvetrarís, en auðnan má ráðu hvort það nú rætist. (s250)

Frederiksgave 16-2 1840 (Bjarni Thorarensen):: Jarðlaust um allt mitt umdæmi. – Hey allstaðar lítil, í hálfu amtinu skemmd. ... Hafís sást aftur mikill fyrir þorra sem var borgarís, ergo lengra að, svo ég vona að þetta 7da hafísvor verði það seinasta fyrst um sinna. (s169)

Bessastöðum 28-2 1840 [Ingibjörg Jónsdóttir] (s187) Vetur hefur í öllum Sunnlendingafjórðungi verið til þessa hinn besti, þó nokkuð frostmikill, en veður stillt.

Frederiksgave 23-4 1840 (Bjarni Thorarensen):: Bati kom hér í þorralok og hefir síðan haldist svo ég vona nú að peningshöld verði allgóð. (s171)

Brandsstaðaannáll [vor]:

Með apríl kuldakafli, eftir það útsynningur og óstöðugt, snjór um vikutíma á sumarmálum, þá gott og gróður á eftir. Í maí kælusamt, stundum fjúkslyddur.

Tómas Sæmundsson nefnir tíð í bréfi:

Breiðabólsstað 12-5 1840 (Tómas Sæmundsson): Hér er góð tíð til landsins vegna veðurblíðunnar, þó seint sé um gróðurinn.

Brandsstaðaannáll [sumar]:

Í júní oft hlýtt, en þó næturfrost. Í júlí þurrkar, sem ollu grasbresti. Tún spruttu fram í ágúst. Sláttur byrjaði með hundadögum. 29. júlí skipti um til votviðra og varð ei þurrkað 9 daga. Skemmdust töður hjá mörgum, er slepptu af litlum þerri. 17.-19. og 25.-26. ágúst voru einustu þerridagar. Alltaf héldust votviðrin til 25.-26. sept., að allir gátu hirt hey sín, en oft kom þó flæsustund, er nota mátti til hlítar. Féll nú heyskapur þvert á móti því í fyrra. Varð þraut mikil votengi, en allgóður heyskapur á harðlendi. 27. sept. hret og fönn mikil.

Úr nokkrum bréfum (Frederiksgave er amtmannshúsið á Möðruvöllum í Hörgárdal):

Frederiksgave 18-7 1840 (Bjarni Thorarensen): Bati kom í þorralok svo peningshöld urðu betri en áhorfðist, en hafís seinna og kuldar, borgarís mikill svo jakar standa botn á 6tugu og áttræðu djúpi, en flatísinn miklu þykkri og harðari en hin árin, því að líkindum kominn lengra norðanað, svo ég vona nú að það sé losnað sem losnað getur og menn að ári verði fríir fyrir þeim gesti ... Ég fór inspectionsferð yfir nyrðri hluta Norðurmúlasýslu og Þingeyjarsýslu og kom að Sauðanesi og Presthólum, á fyrra staðnum lá ég um kyrrt þann 6ta og 7da [júlí] vegna snjóa!! og fór þaðan þann 8da í bleytings kafaldi. (s252)

Ólafur Eyjólfsson á Uppsölum í Öngulstaðahreppi lýsir veðri snemma í júlí, sama hreti og Bjarni nefndi í bréfi sínu þann 18.:

3. [júlí] Norðan, kaldur, þykkur, þokufullur, oftar regn og krapi. 4. Sama kulda veður. Úrkoman minni, þó oftar súld og fýla. 5. Norðan kaldur, hvass áleið, oftar regn og krapi. 6. Norðan stormur, mikill kuldi, hríðarkrapaél og óveður. 7. Norðan hvass, mikið kaldur, þokufullur. Sólskin um tíma, seinast bleytuhríð [innskot: Allt fullt af ís norðan og austan við landið]. 

Hjálmholti 21-7 1840 (Páll Melsteð ritar Jóni Sigurðssyni): „Tíðin hefur verið nokkuð köld og þurrkasöm, af því hafísinn var að hrekjast hér fyrir landi lengi frameftir; hann lenti allt suður að Reykjanesi, kom austan með landi og lá hér rúman hálfan mánuð og fór svo suðaustur í haf. Tún eru ekki svo illa sprottin, en úthagi sárilla. Nú er sláttur byrjaður víðast hvar hér um pláss og fellur nú margt strá til jarðar hér í Flóanum“. Páll segir svo frá ferð sem hann fór upp að Geysi með Jónasi Hallgrímssyni og Japetus Steenstrup. Hann segir: „ ... veðrið var með besta móti, nærri því of heitt, því daginn sem við vorum við Geysi var 21° hiti í skugga. Ekki efast Steenstrup um það að hér megi koma upp birki og greniskógum ef sáð sé til þeirra og plönturnar friðaðar og passaðar“.

Saurbæ 28-8 1840 [Einar Thorlacius] (s92) Veturinn var snjóamikill með jarðbönnum, vorið aftaks kalt og gróðurlítið. Ollu því hafísar fyrir öllu Norðurlandi, svo sum kaupför eru hingað nýkomin og voru 10 vikur í sjó. Þó komu öll til skila. Síðan um mitt sumar hefur verið blíð og þíð veðurátt. Grasvöxtur var í meðallagi, en mesta mein að rigningum og óþurrkum.

1-9 1840 (Jón Þorsteinsson athugasemd með veðurathugunum): „Det indeværende Sommer har, med undtagelse af Junius, været meget vaad, især i August“. [Þetta sumar hefur, að undanskildum júnímánuði, verið mjög blautt, sérstaklega ágúst].

Laufási 16-9 1840 [Gunnar Gunnarsson] (s95) Það má heita að hér hafi nærri verið stöðug votviður síðan um miðjan túnaslátt eða seint í júlímánuði, og þó menn hafi súldað nokkru af því hálfblauta heyi heim í nokkrar af tóftum sínum, þá er að óttast fyrir slæmum eftirköstum, og nú liggur almennt úti mikið af heyi og sumstaðar stórlega skemmdu.

Brekku 21-9 1840 (Páll Melsteð): „Síðan þessi mánuður byrjaði hefir hér viðrað heldur stirt. Einlægt hefur verið svo stormasamt að sjaldan hefir á sjóinn gefið og þó það sé að á fiskimið verði komist, þá er þar ekki fiskur fyrir. Heyskapur er ofurlítill víðast hvar, því bæði var illa sprottið og svo hefir verið óþurrkasamt, þar til vikuna sem leið; þá kom mikið norðanveður, hér um 4 eða 5 daga, og þá hafa margir náð töluverðu heyi í garð. Lakastar eru töður manna úthey er nokkru skárra“.

Bessastöðum 20-9 1840 [Ingibjörg Jónsdóttir] (s192) En svo lítur út, að árferði muni nú töluvert spillast vegna rigninga, sem gengu allan ágústmánuð út og fram til þess 10. sept. Að sönnu kom í ágúst einstaka hálfur dagur þurr, en það vildi nú lítið hjálpa.

Frederiksgave 7-10 1840 (Bjarni Thorarensen): ... frá 20ta til 27da desember [ritvilla fyrir september] voru hér dýrmætir dagar, svo allir náðu heyi sínu heim, en sjálfsagt er að það var víða skemmt stórum einkum á útkjálkum. Ástandið er samt miklu betra, einkum austanmeð en í fyrra um þetta leyti. Komist nú Norðurland af í vetur, vona ég að þess Crisis sé úti, því þetta er 7da hafísárið, þau eru sjaldan vön að vera fleiri, en þar að auki hefir sá fjarskalegi ís sem hingað hefir í ár komið verið annars eðlis en hin árin, því flatísinn hefir verið miklu þykkari og þar að auki komið með honum borgajakar sem menn segja að hafi staðið botn á 6tugu og 8ræðu djúpi!. Hann er því langt að kominn kannski frá sjálfum Nástrandar Dyrum, og ekki ólíklegt að það sé losnað sem losnað getur. (s253)

Brandsstaðaannáll [haust og vetur til áramóta]:

Í október lengst þíður og þrisvar ofsaveður á suðvestan, stundum miklar rigningar. Í nóvember fyrstu 10 daga mesta blíðviðri, þurrt og þítt, eftir það frost og auð jörð, 8 daga þá óstöðugt, þó gott vetrarfar, jörð nóg og hláka um jólin. Austurlandið umkringdi hafísinn allt til Vestmannaeyja um vorið og hélst við fram í júlí og olli það grasbresti. Höfðaskipin komu nú vestan fyrir mót venju, því aldrei festist ísinn hér við á flóanum. Sigling kom í júní. (s135)

Frederiksgave 22-10 1840 (Bjarni Thorarensen):: ... þetta sumar hefir orðið affarabetra en áhorfðist fyrir allan eystri hluta amts þessa, því þar rættist nokkuð úr grasvexti og nýting varð bærileg, en allt því lakara því vestar sem dró. (s172) Í Vopnafirði klagaði maður fyrir mér sem sat á 16 (hndr) jörð hvað hún hefði spillst við skriðu og vildi fá hana niðursetta, en ég sá jörðina sjálfur og fann að hún hafði grösugt votengi víðlent, stórt vænt tún hvaraf hérum ½ dagslátta lá þakin moldu af skriðu þessari, hitt fagurgrænt en fjallhagar nógir. (s173)

Frederiksgave 29-12 1840 (Bjarni Thorarensen):: Veturinn hefir hér verið hinn æskilegasti það sem af er. Nýting á heyi í eystra parti ríkis míns allbærileg, lakari í vestri partinum, ... menn hyggja og ég með, að hafís nú sé langt í burtu, því flatísinn var í sumar dæmalauslega þykkur, en nú er í hverri norðangolu dæmalaust brim á útkjálkum sem sýnir að hún blæs yfir langan sjó. (s174)

Lýkur hér að sinni umfjöllun hungurdiska um árið 1840. Sigurði Þór Guðjónssyni er þakkað fyrir innslátt Brandstaðaannáls. Fáeinar tölur má finna í viðhengi. 

Skrár tengdar þessari bloggfærslu:

• tölur ársins 1840 (fáar)

Fyrstu tíu dagar febrúarmánaðar

Meðalhiti fyrstu tíu daga febrúar er +1,0 stig í Reykjavík, +1,0 stigi ofan við meðallag sömu daga áranna 1991 til 2020, en í meðallagi síðustu tíu ára. Hitinn raðast í 9. hlýjasta sæti (af 21) á öldinni. Hlýjastir voru þessir dagar árið 2017, meðalhiti þá +3,4 stig, en kaldastir voru þeir árið 2009, meðalhiti -3,7 stig. Á langa listanum er meðalhiti nú í 48.sæti (af 147). Hlýjast var 1965, meðalhiti þá 6,0 stig, en kaldast var 1912, meðalhiti -7,9 stig.

Á Akureyri er meðalhiti fyrstu tíu daga mánaðarins -3,3 stig, -,19 stigum neðan meðallags 1991 til 2020, en -3,3 neðan meðallags síðustu tíu ára.

Að tiltölu hefur verið hlýjast við Faxaflóa og á Suðurlandi, hiti í 9.sæti á öldinni, en kaldast hefur verið á Austurlandi þar sem hiti er í 18.hlýjasta sætinu (af 21).

Talsverður munur er á hitavikum eftir landshlutum. Hlýjast að tiltölu hefur verið á Skrauthólum á Kjalarnesi þar sem hiti er +0,9 stigum yfir meðallagi síðustu tíu ára, en kaldast að tiltölu hefur verið í Svartárkoti þar sem hiti er -5,2 stigum neðan meðallags síðustu tíu ára.

Úrkoma í Reykjavík hefur mælst 10,7 mm, um þriðjungur meðalúrkomu sömu daga. Úrkoma á Akureyri hefur mælst 10,1 mm og er það um helmingur meðalúrkomu.

Í Reykjavík hafa mælst 36,2 sólskinsstundir, 17 stundir yfir meðallagi og hafa 12 sinnum verið fleiri sömu daga síðustu 109 árin.

Loftþrýstingur hefur verið hár, en er þó nokkuð langt frá meti.

Fannfergið mikla í árslok 1978

Veturinn 1978 til 1979 er ritstjóra hungurdiska mjög eftirminnilegur. Skömmu fyrir jól lauk hann embættisprófi í veðurfræði (eins og það hét þá) í Bergen í Noregi og hóf störf á Veðurstofu Íslands í lok janúar. Dvaldi reyndar á heimaslóð við próflestur í október og fram eftir nóvember - en síðan í Bergen til prófs. Nóvember þessi (1978) var minnisstæður fyrir óvenjulega ásókn smálægða sem ollu miklu fannfergi um landið suðvestan- og vestanvert. Hungurdiskar hafa áður fjallað um þá merkilegu daga. Undir lok mánaðarins gerði mikla hláku og reyndar óvenjulegt úrhelli sums staðar suðvestanlands. Mældist þá mesta sólarhringsúrkoma til þess tíma á Stórhöfða í Vestmannaeyjum [142,0 mm] - met sem raunar féll naumlega ári síðar - líka í einkennilegu veðri [145,9 mm]. Allan snjó tók upp á skömmum tíma og veður lagðist í eindregnar austanáttir - sem stóðu að heita allan desember. 

Svo segir um desemberveðurlag 1978 í Veðráttunni, tímariti Veðurstofu Íslands:

„Tíðarfarið var með eindæmum hagstætt, milt lengst af, hægviðrasamt og snjólétt. Hagar voru góðir og sauðfé gekk víða úti. ... Fyrstu 13 daga mánaðarins voru lægðir suðvestur eða suður í hafi, en hæð var lengst af yfir Norðurlöndum“.

Síðan varð vindur norðaustlægari út mánuðinn. Úrkoma var aðeins um þriðjungur af meðallagi í Reykjavík allan mánuðinn og alveg þurrt var alla daga frá þeim 19. og fram yfir hádegi þann 30. Einnig var þurrt víða fyrir norðan en úrkoma var ofan meðallags sums staðar á Austur- og Suðausturlandi. 

Meðalþrýstikort desembermánaðar 1978 ásamt þrýstivikum. Óvenjulega þrálát austanátt var ríkjandi í mánuðinum, suðaustlæg fyrri hlutann, en síðan norðaustlægari. Mánuðurinn er ofarlega á lista yfir þrálátustu austanáttir í desember. 

Þann 30. dró til tíðinda. Ekkert benti þó til þess í upphafi dags. Ritstjóri hungurdiska gekk til útfarar í Borgarneskirkju eftir hádegi þennan dag - hann leit upp til sveitar af Kirkjuholtinu og sá þar tiltölulega meinlaus lágský á sveimi - eitthvað féll úr þeim - en virtist ekki mikið. Hann hafði heyrt eftirfarandi veðurspá fyrir Faxaflóa lesna með hádegisfréttum:

„Norðaustan gola eða kaldi og bjart veður“.

Við lok útfarar var komið él. Þá var ekkert að gera en að bíða eftir veðurspánni sem lesin var í útvarp kl.16:15 og gæta þess að missa ekki af henni: „Austan- og norðaustan kaldi. Dálítil él í kvöld, en annars skýjað með köflum“. - En lítið var um éljaskil það sem eftir lifði dags og smám saman jókst ákafi snjókomunnar. Morguninn eftir snjóaði enn - og kominn var kafsnjór - nánast jafnmikill og verið hafði í „mikla snjónum“ í nóvember. Satt best að segja tók veðurspáin varla við sér. Næsta spá, kl.22:30 hljóðaði svo: „Snjókoma með köflum í nótt, en léttir heldur til á morgun, en þó él á stöku stað“. En rétt fyrir hádegi á gamlársdag stytti loksins upp við Faxaflóa. 

Hugur þess nýútskrifaða var beggja blands. Hvað var hér á seyði? Átti hann eftir að fá annað eins í hausinn - „óspáð“? [Auðvitað átti hann eftir að lenda í því - hvað annað]. Ekki voru sömu upplýsingar á borðum veðurfræðinga þá og er í dag. Tölvuspár voru afskaplega ófullkomnar - breska 24-stunda 500 hPa-háloftaspáin sú besta - en 48-stunda spár voru afskaplega óáreiðanlegar - það var þó ekki hægt að treysta því alveg að þær væru rangar. Nú verður ritstjóri hungurdiska að játa að hann hefur ekki séð þær tölvuspár sem þarna voru þó fáanlegar - en hann hefur séð veðurathuganirnar og háloftaathuganir frá Grænlandi þar með. 

Hér má sjá endurgreiningu japönsku veðurstofunnar á sjávarmálsþrýstingi, úrkomu og hita í 850 hPa um hádegi 30.desember 1978. Þar má sjá litla lægð fyrir norðaustan land - tæplega þó lokaða hringrás (eða rétt svo). Varla þarf að taka fram að engar athuganir var að hafa frá þessu svæði - og þó svo hefði verið hefði verið erfitt að sjá að „lægðin“ stefndi til suðvesturs - hvað þá að henni fylgdi einhver úrkoma. Einhver úrkomubönd hafa þó sjálfsagt verið sjáanleg á daufum gervihnattamyndum sem Veðurstofan fékk sendar - þó ekki með alveg reglubundnum hætti. 

Háloftakortið er skýrara - þar má sjá að hæðin sem ráðið hafði ríkjum undanfarna 10 daga var að gefa sig og hún hörfar til vesturs undan lægðardragi og meðfylgjandi kuldaframrás úr norðri (örin). Það mátti sjá þetta lægðardrag á kortum á Veðurstofunni þennan dag.

Þetta er ekki frumritið - heldur afrit (riss) sem ritstjóri hungurdiska gerði nokkru síðar þegar hann var að klóra sér í höfðinu yfir þessum atburði. Jafnhæðarlínur eru grástrikaðar, en jafnhitalínur dregnar með rauðu. Framsókn kalda loftsins sést vel - sömuleiðis að hæg suðlæg átt er í háloftum á Tobinhöfða - en ákveðin norðvestanátt yfir strönd Grænlands þar fyrir sunnan. Eitthvað er greinilega á seyði - en að fara að spá meiriháttar snjókomu út á þetta eina kort er glórulítið - rétt að bíða þess sem verður og reyna að halda í horfinu. 

Hér er kort sem sýnir veður á landinu kl.9 að morgni gamlársdags. Snjókomubelti liggur yfir því vestanverðu. Þetta belti hafði legið hreyfingarlítið á svipuðum slóðum frá því að snjókoman byrjaði upp úr hádegi daginn áður - varla mótar fyrir lægðinni. Þegar á daginn leið þokaðist snjókoman til austurs og um síðir snjóaði einnig mikið sums staðar á Suðausturlandi - en stytti upp vestanlands. Bjartviðri var vestan við - eða svo er að sjá. 

Japanska greiningin sér lægðina/lægðardragið enn greinilega á korti sem gildir á hádegi á gamlársdag. Það er nú skammt undan Suðvesturlandi og alláköf úrkoma þar um slóðir. Taka ætti eftir illviðrinu sem geisaði í Evrópu - bæði þennan dag og daginn áður. 

Ekki veit ritsjórinn hvort þessi gervihnattamynd barst Veðurstofunni - og hafi hún gert það var hún mun ógreinilegri. Þetta er hitamynd sem tekin er eftir hádegi á gamlársdag. Þar má sjá greinilega lægðarhringrás fyrir vestan land [sést betur sé myndin stækkuð] - skilasinnaðir gætu meira að segja sett þarna allar gerðir skila, hita- og kuldaskil, samskil og meira að segja afturbeygð samskil (sting). Það er hins vegar sérkennilegt við þessa „lægð“ að hún kemur varla fram á þrýstikortum - alla vega ekki svona vel sköpuð. Þá fer loks að verða ljóst hvers eðlis er. 

Eins og nokkrum sinnum hefur verið getið um á hungurdiskum áður (en eðlilegt er að enginn muni) er ekki „nauðsynlegt“ að vindur blási í hringinn í kringum lægðakerfi - og gerir það raunar aldrei alveg. „Lægð“ - þar sem enga suðvestanátt er að finna suðaustan lægðarmiðjunnar getur litið „eðlilega“ út á mynd - sú hin sama „lægð“ getur jafnvel hreyfst til suðvesturs - algjörlega andstætt við það sem „útlit“ hennar bendir til að hún geri. Það eina sem þarf að fara fram á er að norðaustanáttin suðaustan við lægðarmiðjuna sé minni, og helst miklu minni, heldur en norðaustanáttin norðvestan miðjunnar. „Öfugeðli“ sem þetta er því algengara sem kerfið er minna. Í gömlum hungurdiskapistli má finna mjög skýrt dæmi um lægð sem þessa - en að sumarlagi (svo lítt var eftir henni tekið). 

Í þessu tilviki má segja að háloftalægðardragið eigi ábyrgðina - það býr kerfið til - gaman væri að fylgjast með þróun þess í nútímaspálíkani - allt frá óljósu úrstreymi - og tilheyrandi uppstreymi þar til skýjakerfið hefur hringað sig eins og sjá má á myndinni að ofan. Dragið fór síðan til austurs og lægðin með. 

Á myndinni má einnig sjá tvær gular örvar. Önnur sýnir (fallega?) éljaslóða í ískaldri austanátt yfir hlýjum Norðursjó - en hin bendir á hafísbrúnina rétt hjá Jan Mayen. Þetta mikill hafís hefur ekki sést lengi á þessum árstíma svona austarlega. Lítið hefur verið um hafís hér við land síðan vorið 1979 - veturinn 1980 til 1981 leit illa út um tíma, en ísinn hörfaði þá frá landinu undan suðaustanáttum í febrúar - rétt þegar hann virtist vera alveg að koma. Hvað síðar verður vitum við auðvitað ekki. 

Þetta kort sýnir tveggja daga ákomu snævar á landinu. Langmest snjóaði á höfuðborgarsvæðinu og á Suðurnesjum - heldur minna í Borgarfirði og fyrir austan fjall. Sömuleiðis snjóaði nokkuð sums staðar fyrir norðan og á Suðausturlandi, en lítið á Snæfellsnesi og á mestöllum Vestfjörðum. Snjódýpt var reyndar sums staðar meiri norðaustanlands (og á Hveravöllum) en tölurnar sýna - en sá snjór var áður fallinn. Autt hafði verið á öllu Suður- og Vesturlandi.

Blöð komu ekki út um áramótin - snjókoman byrjaði eftir að prentun var lokið fyrir þau. Þess vegna er ekkert mjög mikið af fréttum af snjókomunni. Stærsta fyrirsögnin var í Dagblaðinu síðdegis 2.janúar. Morgunblöðin birtu fréttir af færð og snjó daginn eftir - þegar þau komu fyrst út á nýju ári - en ekki með miklum fyrirsögnum. Morgunblaðið sagði þó á forsíðu frá afleitu ástandi í Evrópu og vestanhafs. Lesa má þessar fréttir með því að stækka myndirnar - eða fletta þeim upp á timarit.is - en þaðan eru þær fengnar (eins og venjulega). 

Snemma í janúar gerði skammvinnan útsynning - þá daga var ritstjórinn að leita að húsnæði í Reykjavík (og fann - fyrir makalausa tilviljun). Síðan gekk á ýmsu - en snerist loks til norðankulda út mánuðinn og varð janúar mjög kaldur. Á Veðurstofunni sjálfri gekk í mikið stormviðri sem flæmdist í blöðin - látum eiga sig að rifja það frekar upp. Febrúar var nokkuð kaldur framan af en síðan hlýrri - og þá gekk á með nokkrum skakviðrum. Mars varð síðan óvenjukaldur og ekki var hlýtt í apríl.

 

Þriðjudaginn 3.apríl tók ritstjórinn þátt í sjónvarpsþætti um veðurfarsbreytingar - ásamt sér þroskaðri og merkari mönnum. [Fréttin er fengin úr Þjóðviljanum þann dag - enn með aðstoð timarit.is]. Lá við ofdrambi fáeina daga á eftir - en slíkt gleymdist fljótt í hinum hræðilega og illræmda maímánuði - sem var hreint afturhvarf til harðinda 19.aldar - ásamt septembertíðar sama ár. Virtist allt stefna til ísaldar - ef ekki þeirrar litlu - þá stórusystur sjálfrar. Þó voru þeir til sem héldu sönsum og sögðu mikil hlýindi í vændum - eiginlega sama hvað. 

Í viðhengi má sjá veðurspár fyrir Faxaflóa þessa daga og veður í Reykjavík 30. og 31.desember 1978 og 1.janúar 1979. Þar er einnig listi með tölunum á snjódýptarkortinu. 

Skrár tengdar þessari bloggfærslu:

• viðbótarupplýsingar

Þurrklengd í Reykjavík?

Af einhverjum ástæðum er verið að tala um að það í fjölmiðlum að alveg úrkomulaust hafi verið í Reykjavík frá og með 19.janúar til þessa dags (9.febrúar) - en það er bara ekki rétt. Að morgni þess 31.janúar mældist úrkoma 0,4 mm - tegund talin snjór í yfirliti Veðurstofunnar. Þó þurrkurinn sé að verða fremur óvenjulegur klippir þessi eini dagur kaflann í sundur og metlengd er því enn víðs fjarri - hvað sem svo síðar verður.

Þeir sem nenna geta rifjað upp gamlan pistil á vef Veðurstofunnar - hann fjallar um þurrklengd í Reykjavík - hugsanlegt er að hann þarfnist endurnýjunar - en flest sem í honum er stendur þó lítt eða óhaggað. - Þurrkkaflar í Reykjavík.

Strandveður

Ritstjóri hungurdiska flettir í gömlu dóti og rekst á sérprent úr riti sem þýska sjóveðurstofan í Hamborg (Seewetteramt) gaf út 1951 [Klima und Wetter der Fischergebiete Island - Veðurfar og veður á fiskimiðum við Ísland). Sérprentið ber yfirskriftina „Wetterlage bei Strandungen an der Südostküste Islands“ - eða Veðurlag við skipströnd við suðausturströnd Íslands. Þar fjallar Martin Rodewald (1904-1987 og var mjög þekktur veðurfræðingur á sinni tíð) um efnið. 

Greinin hefst á stuttri frásögn hans um eigin reynslu undan ströndinni í maí 1926 í hægri suðaustanátt og þoku - og þau óþægindi sem því fylgdu, vitandi af ströndinni skammt undan og það sem loksins sást var flak sem þar lá. Það var það fyrsta sem Martin Rodewald sá af Íslandi. Í greininni er síðan tafla yfir 12 þýsk „strönd“ á þessum slóðum, það fyrsta 1898 en það síðasta 1949. Hann vekur athygli á því að veður var í flestum tilvikum ekki sérlega vont, engin fárviðri alla vega. Strekkingsvindur, upp í 7 vindstig, en oftast minna. Vindátt oftast af austri, en skyggni slæmt.

Kortið sýnir „meðalveðurlag“ í 10 af þessum 12 ströndum, tvö eru víst talin lítt veðurtengd. Athygli er vakin á því að þetta víkur nokkuð frá meðalþrýstingi í desember - þrýstivindur er mun suðlægari en venjulega. Háþrýstingur meiri en oftast er yfir Skandinavíu - og Íslandslægðin svonefnda í fremur vestlægri stöðu. Það þýðir væntanlega að skyggni er verra en algengt er. Sömuleiðis bendir hann á að vindátt á strandstað víkur mjög frá þrýstivindáttinni (fylgir ströndinni eða stefnir jafnvel út frá landi) - en er suðlæg þar fyrir ofan. Við þekkjum þetta veðurlag vel. 

Fjölmargir þýskir togararar stunduðu veiðar við Ísland og flotanum fylgdu gjarnan eftirlits- og aðstoðarskip. Veðurskeyti þeirra komu oft að góðum notum á Veðurstofunni þegar veður voru válynd og hafa vafalítið bjargað einhverjum mannslífum - ekki aðeins þýskum. Sum nöfnin urðu kunnugleg, t.d. Poseidon og Meerkatze - og fleiri. Við, gamlir veðurfréttanaglar, hugsum til þeirra af hlýhug (þó eitthvað hafi verið kvartað undan þeim á landhelgisbaráttuárunum). En þessi gamli veðurfréttaheimur er löngu horfinn. Þó spám hafi fleygt fram er samt margs sem sakna má. 

Af árinu 1838

Árið 1838 þótti almennt hagstætt, sérstaklega um landið sunnanvert, þar sem var óvenjuþurrt. Meðalhiti í Reykjavík var 4,2 stig, 0,1 stigi ofan meðallags næstu tíu ára á undan, og það hlýjasta frá 1831. Meðalhiti í Stykkishólmi reiknast 3,2 stig. Engar mælingar hafa fundist frá Norður- eða Austurlandi. Hafís var nokkuð á sveimi - og hefur nær örugglega haft áhrif á sumarhita þar sem hans gætti. Hafísmagnið var þó miklu minna en árið áður. Júlímánuður var sérlega hlýr suðvestanlands, meðalhiti í Reykjavík reiknast 13,0 stig - en talsverð óvissa samt í þeirri tölu. Janúar og maí voru einnig í hlýja flokknum, en mars, apríl, september, október og nóvember kaldir.  

 

Í Reykjavík voru 14 dagar mjög kaldir, kaldastur þeirra að tiltölu var 22.ágúst. Níu dagar voru mjög hlýir, hlýjast að tiltölu 29.júlí. Hiti fór fjóra daga í 20 stig eða meira í Reykjavík, mest 21,3 stig - alla dagana fjóra (aðeins mælt með 1°R nákvæmni). Slæmt kuldakast gerði snemma í júní, og fór hiti þá niður fyrir frostmark nokkrar nætur í Vík í Mýrdal. 

Árið var sérlega þurrt í Reykjavík, þurrara en árið þurra 1837, en ekki alveg jafn þurrt og metþurrkaárið 1839. Spyrja má um vatnabúskap í þessari löngu þurrkasyrpu. Ársúrkoma í Reykjavík mældist ekki nema 436 mm, nærri helmingur hennar (199 mm) féll í tveimur mánuðum, janúar og desember. Úrkoma mældist 10 mm eða minni í 5 mánuðum ársins, minnst í júní, 3 mm (sjá tölur í viðhengi).

Loftþrýstingur var mjög hár í nóvember og hár í 6 öðrum mánuðum, en lágur í þremur, að tiltölu lægstur í september. Órói frá degi til dags var með minnsta móti í febrúar, maí og nóvember. Lægsti þrýstingur ársins mældist í Reykjavík þann 27.október, 960,4 hPa, en hæstur á sama stað 27.janúar 1034,6 hPa. 

Hér að neðan eru helstu prentaðar heimildir um árið teknar saman, stafsetning er að mestu færð til nútímahorfs. Fáeinar ágætar veðurdagbækur eru til sem lýsa veðri frá degi til dags, en mjög erfitt er að lesa þær. Annáll 19. aldar telur ýmis slys og óhöpp sem ekki er getið hér að neðan. Dagsetninga er sjaldan getið og samband við veður oft óljóst. Þó er rétt að nefna að maður frá Útibleiksstöðum í Miðfirði fór ofan um ís á firðinum. Þann 28. september segir annállinn að verið hafi „ofsaveður sem rauf víða bæði hús og hey og spillti förum manna. Þilbát tók út hjá Birni bónda á Sævarlandi í Laxárdal og braut í smátt“. Segir einnig frá því að í öndverðum nóvember hafi sjór gengið mjög á land syðra um næturtíma, braut skip og báta og gerði fleiri spellvirki. 

Fjölnir V 1839 (3-8 fréttabálkurinn) Eftirmæli ársins 1838, eins og það var á Íslandi:

Þó að árið 1838 gæfist nokkuð misjafnt á Íslandi, eftir því sem sveitum og héruðum hagar, og það yrði með köflum fullerfitt sumstaðar, má þó kalla, þegar á allt er litið, að það hafi verið fagurt og blíðviðrasamt og affaragott í flestu. Veðuráttan, sem um Suðurland víða hafði verið fádæma góð, hélst við, að kalla mátti, fram yfir miðja góu; því þó eftir nýárið um svo sem hálfsmánaðartíma væri nokkuð hryðju- og umhleypingasamt, gekk þó hinn tímann lengst af á hægviðrum með stillingu til loftsins, svo að hvorki voru stórkostleg hrök né frostaíhlaup; stóð vindur oft af austri eður suðri, og loftið létt og fagurt, þar sem þessum áttum eru miklu algengari slyddur og stórrigningar, einkum á þeim tíma ársins. Þessi veðurátta var algeng um Suðurland, en þó kom veturinn þar harla misjafnt yfir; því til og frá — einkum í þeim sveitunum, sem hærra liggja og heldur til fjalls — lagði jörðina undir að nokkru leyti, og tók fyrir eður skemmdi haga, þegar eftir nýárið, sem seint vildi taka af eða lagast aftur, af því veðuráttan var heldur aðgjörðalítil; þó komu á þorranum slíkar þíður, að víðast munu þá hagar hafa komið upp aftur fullkomlega, og sumstaðar tók enda að mestu leyti klaka úr jörðu; hrakaði útifénaði seint vegna góðviðranna, og var hann þar sem best lét fram yfir miðgóu í haustholdum, þó lifað hefði þangað til eingöngu af jörðunni. Frá því í seinustu viku góu til þess komið var af sumarmálum, svo sem í fimm vikur, var  fullkomið hagleysi og jarðbann að kalla allstaðar, nema máski á fáeinum bestu hagajörðum, og þó mátti kalla, að alltaf héldist sama góðviðrið — sáldraði snjónum mest niður í logni, og lá löngum við frostleysu, og tók upp mestan snjóinn með sólbráði og þíðvindum. Eftir sumarmálin, nær því hálfan mánuð af sumri, gjörði aftur mikið íhlaup af norðri í 3 daga; en þaðan af tók að batna algjörlega, og tók upp snjó og ísa, en klaki leið úr jörðu smátt og smátt. Fénaður gekk undan vel til fara, og voru víða ærnar heyfyrningar, féll og vel um sauðburðartímann. Heldur var seint um gróðurinn fram eftir vorinu, og varð það grasvextinum að nokkrum hnekki, að á hvítasunnunóttina [3.júní] og fram eftir deginum þeytti niður snjó með svo miklum kulda, að hann var sumstaðar ekki tekinn upp að kvöldi, og aftur á trínitatishátíð [10.júní] gjörði norðanveður með allmiklu frosti; en úr því var og veður ætíð blítt og hagstætt.

Nyrðra var veturinn erfiðari; því þó veðurreyndin væri lík að því, að vera heldur hæg og góð, þá tók þó sumstaðar fyrir jörðu þegar með veturnóttum, og kyngdi þá niður slíkum fjarska af snjó, einkum í Norðursýslu og á einstöku útkjálkum víðar, að varla sá til jarðar fyrr en á þorra, að víðast komu upp snöp nokkur tímakorn, en tók þó fyrir þau bráðum aftur, svo sumstaðar mun hafa dregist að því, að hafa yrði allan fénað á gjöf í nærfellt 30 vikur, þar til leið af fardögum. Þykir það allri furðu gegna, hvað vel menn komust af, að óviða varð fellir til rauna, og munu þess trautt dæmi í árbókum vorum eftir slíkan vetur. Má það eigna allgóðum heyafla undan sumrinu, en heldur fénaðarfátt undir; það er þessu næst, að heldur eru menn farnir að sjá að sér með ásetninguna og láta leiðast til að fella fénaðinn, einkum þegar veturinn leggst snemma á; en helst hefir þó stutt að þessu góð og viturleg meðferð á fénaðinum, og lag það og kunnátta, sem norðlenskir hafa fram yfir sunnlendinga á því, að koma fram fénaðinum skemmdalaust með litlum heyföngum. Hafís varð landfastur fyrir Ströndum vestra þegar í nóvembermánuði, en losnaði þó aftur; og á flökti var hann norðanlands öðru hverju vetrarins, en ekki lagðist hann um kyrrt þar, nema í Þingeyjarsýslu, og þó ekki fyrr en undir sumarmálin, og var hann nokkuð fram eftir vorinu; en ekki varð hann aflabrögðum manna til mikillar hindrunar, nema helst hákarlaútveginum.

Þegar vetrinum var af létt og vorið hjá liðið, tók við svo gott og blítt, fagurt og indælt sumar, að fáir muna annað eins; og kom það að kalla jafnt yfir allt landið; voru löngum hægviðri og hitar, stundum dumbungar og smá-áleiðingar, enn þó miklu oftar heiðskírt og bjart veður, einkum sunnanlands. Grasvöxturinn varð og víðast i meðallagi, og sumstaðar betur; einna lakast mun hafa sprottið á þjóttumýrum vegna langvarandi þurrka; ávöxtur fénaðar var með betra móti víðast hvar; allar sýslanir manna, ferðalög og aðdrættir, urðu því hægar og ánægjulegar og leystust vel af hendi. Eins var með sláttinn, að hann gekk með æskilegasta móti, nema hvað erfitt þótti að vinna á um miðju hans, þar sem ekki var annað að ganga lit á, en valllendi; en því betur veitti þeim, sem höfðu votlendar mýrar eða damma, því allt var að kalla veltiþurrt, svo að kostur var að flekkja þar sumstaðar, sem sjaldan eður aldrei hafði slegið verið að undanförnu fyrir vatni; enda var löngum kostur á að taka eftir ljánum það sem losað varð. Studdi allt þetta til þess, að erfiðið yrði sem drjúgast og fyrirhafnarminnst og aflinn sem mestur og bestur; ræður það af því er varla nokkurt handarvik er unnið fyrir gýg og veðuráttan hamlar aldrei að standa að verki, en grasið fölnar í seinasta lagi og allt sem tekið er af heyjum er ómætt þegar í garðinn kemur. [Hér kemur nokkuð langur almennur kafli um „góða heyskaparhætti“ sem við sleppum að sinni - en hann má lesa í Fjölni, 1839]

Það reyndist svo enn í sumar, að hollast er að taka snemma til sláttar og eiga sem minnst undir haustinu; undir göngurnar um miðju septembermánaðar brá til rosa, sem sumstaðar gjörði heyaflann nokkuð endasleppan; því þeim sem ekki heppnaðist að ná undan fyrstu dagana eftir það fór að bregða, varð bið á því næstu 5 eður 6 vikur, þar til seinast í októbermánuði, að liðið var af veturnóttum og tókst þó enn, og þótti svo betur enn ekki. Var þessi kaflinn, svo sem 6 vikna tími fyrir veturnæturnar, hretviðrasamur mjög og umhleypingasamur sunnanlands; gekk mest á stórrigningum af landsuðri og austri eður feiknarlegum útsynningshryðjum, svo varla fékkst þurr dagur, og það svo, að ekki varð hlaðið úr böggum né lagfærð hey, svo að vikum skipti, enn að síðustu hljóp í norður með gadd og nokkurn snjó; varð af því að taka kýr á gjöf og enda lömb með fyrsta móti, en öðrum fénaði hrakaði mjög; varð og fyrir þessa sök lítið um öll hauststörf manna. En eftir veturnæturnar kom aftur góðviðrakafli viðlíka langur seinni hluta októbermánaðar og nóvembermánuð allan var þó stundum nokkurt föl á jörðu, en oftast gott til haga, lygnt og gott veður til loftsins og hægt veður, hvorki frost til drátta — svo enda lá nærri stundum, að klaka drægi úr jörðu aftur — né heldur rigningar. Enn með desembermánuði brá aftur til hrakviðra og umhleypinga, og kvað því meira að því, sem lengra leið á mánuðinn; var mánuð þennan veður lengst af austri, suðri eða útsuðri með slyddum eða rigningum, og hafði snjórinn sjaldan viðnám degi lengur. Verður mönnum lengst í minni sjálfur jóladagurinn: varð þá messufall svo að sýslum skipti; stóð veður af austri eður landsuðri fram eftir deginum, en gekk til útsuðurs, þegar á leið; gengu þá þrumur og eldingar, svo að undrum gengdi og ofanfall að þvílíku skapi, þar til minnkaði undir kvöldið. Einni skruggunni sló niður í Árnessýslu í lambhús, og fórust af því nokkur lömb. Var þetta undanfari harðindanna, sem tókust algjörlega undir nýárið og héldust við fram eftir vetrinum þaðan af. — Nyrðra varð nýting á heyi hin besta að lokum heyanna; var haustið þurrt og gott og tíðin góð fram undir lok nóvembermánaðar. Seinna hafa ekki þaðan fréttir borist. Ár þetta var næsta rekasælt; því hinn fyrra veturinn urðu einhverjir mestu trjárekar víðast kringum landið bæði af rekaviði og aftur annarstaðar, helst syðra, af stórtrjám tilhöggnum.

Í október-mánuði haustið 1837 varð vart við hræringar nokkrar fyrir norðan land — og aftur á útmánuðunum syðra hér, en ekki varð meint að því; en í júnímánuði gjörði svo mikla hræring nyrðra, nóttina milli 11. og 12. júní-mánaðar nokkru fyrir fótaferð, að bæir högguðust, og einstöku hrundu að mestu; varð mest að því í Fljótum í Skagafirði, og á þeim kjálkunum landsins þar í nánd, sem skaga lengst norður. Þóttust menn verða þess varir, að hræringin kæmi að norðan, og þeir, sem úti voru staddir, létust séð hafa álíkt bylgju nokkurri, þá aðalhræringin gekk að, úr norðurátt — er þess og getið, að vikurkol hafi fundist þar við sjó, og hafa það sumir menn fyrir satt, að eldsumbrot nokkur hafi verið undir sjónum einhverstaðar gegnt norðri þaðan. Um sama leytið þóttust menn verða varir við öskufall á nokkrum bæjum á Rangárvöllum, og að vísu var á hvítasunnukvöld og stöku sinnum þar eftir loftið harla líkt því, þá vikur og ösku mistur hefur fyllt það og eldur er uppi, og enda veðurreyndin lengi síðan, þar sem varla kom dropi úr lofti, hvað líklega sem þar til virtist horfa, en hlýindi og hitar með mesta móti. Ætluðu menn að eldur mundi kominn upp í Öræfajökli, og drógu það til þess með fram, að Skeiðará, sem allt vorið hafði verið þurr, að kalla, ruddist um það bil fram aftur með miklu jökulflóði, og komst eftir það aftur í eðli sitt. En ekki eru, svo heyrst hafi, fleiri líkindi til þess, eldur hafi uppi verið sumar þetta. Er þetta helst eftirtektavert, ef reynast kynni, að eldsuppkoma hefði átt einhvern hlut í veðurblíðunni, sem í sumar var, og stundum mátti kalla að furðu gegndi.

Bréfamaður milli Skaptafellssýslu og Suður-Múlasýslu varð og úti á vesturleið sinni í haust. Bræður tveir urðu enn úti eða fyrir snjóflóði í Kelduhverfi á heimleið úr Húsavíkurkaupstað. ... Það var helst landi voru til óhæginda þetta ár, að sjávaraflinn var lítill og kaupverslunin erfið.

Brandsstaðaannáll [vetur]:

Jarðbönn með köföldum og blotum hélst til 17. jan., að snöp með góðviðri gafst. 23.-24. hláka. Lagðist þá fjarskamikill svellgaldur á flatlendi. Veður var lengst stillt og frosthægt til miðgóu, en hnjótar entust ei til framsveita fram yfir miðþorra. Hélst jarðleysi þíðulaust, án talsveðra illviðra, til sumarmála. Í Skagafirði gengu nokkur hross af, sem gefin voru út til að falla, hefði harðar hríðar komið. Gjafatími varð hinn lengsti og hey hjá öllum að þrotum komin, fáir öðrum bjargandi.

Sunnanpósturinn (6.tölublað 1838, s.94) segir af tíð og fleiru - 1838:

Vetur hér á Suðurlandi hefur mátt heita góður, frostið aldrei gert betur en ná 11° sunnanlands og varað stutta stund í senn, jarðleysukaflar hafa komið við og við, helst upp til fjalla og frést hefur að fénaður sé hér og hvar farinn að hrökkva af. Á útkjálkum landsins hefur vetur orðið harður, helst í Norðursýslu hvar jarðbönn hafa verið allan veturinn og nú seint í fyrra mánuði fréttist til íssins við Norðurland. Allstaðar er kvartað um bjargræðisskort, og eins við sjávarsíðuna, hvar afli hefur lítill gefist.

Bessastöðum 3-4 1838 [Ingibjörg Jónsdóttir] (s175) Vetur hefur verið frostalítill, en síðan að vorinu leið er heldur kalt og umhleypingasamt.

Brandsstaðaannáll [vor]:

Á sumardaginn fyrsta kom upp snöp og í annarri viku góður bati. 1.-2. maí hart hríðarkast, svo allar ár lagði og ís rak inn á Skagafjörð, síðan kalt og þurrt. Eftir krossmessu heiðarleysing og kom gróður í byggð, bjarglegur. 1. júní hret og harka og á hvítasunnu, 3. júní, minnileg suðaustan-fannkomuhríð allan daginn, eftir það frost á nætur og smáhret.

Frederiksgave 4-5 1838 (Bjarni Thorarensen): Hafís segja menn mér að nú sé að sigla inná Eyjafjörð! Í Þingeyjarsýslu og með undantekningu af Bárðardal, Fnjóskadal og Svalbarðsströnd og þar út með Eyjafirði, hefir verið að öllu jarðlaust síðan á veturnóttum, en til páska [15.apríl] hafa þeir þó allir haldið út, þá voru þeir í fári og nú býst ég við að heyra allt hið versta þaðan því síðan 30. apríl til datum [dagsins í dag] hefir sífellt að kalla má, verið norðanhríð. Heyleysi verst og mesta að frétta úr Skagafirði og Húnavatnssýslum ... (s297)

Frederiksgave 5-5 1838 (Bjarni Thorarensen): ... nema að hafís hefir nú látið sjá sig í Hríseyjarálnum og norðlendingar í mestu hættu sökum heyleysis nema því betur vori – enda hefir í mestum hluta Þingeyjarsýslu jarðlaust verið frá veturnóttum og þangað til framyfir sumarmál – og frá 30. apríl til 3. þ.m. hefir verið kafaldskast á norðan, nú í gær og í dag betra. (s162)

Brandsstaðaannáll [sumar]:

Laugardagsnótt 9. júní stórrigning. Um morguninn brast á norðanhörkuhríð með mestu fannkomu, svo svellbunka lagði yfir mela og flatlendi. Á trinitatis [10.júní] augaði í á túnum, en fannkoman hélst um 5 dægur. Á mánudagskvöldið tók af hnjótum og þótti nú gott að geta gefið inni kúm og lambfé eða miðlað öðrum með sér. Í fyrsta sinn sá ég (s127) nú lokið heyi síðan um Jónsmessu 1802, enda varð nú flestum að sópa tóftir innan. Ekki varð samt fellir, þar heylaust var, utan lambadauði. Nóttina eftir hríðina [12. júní] varð landskjálfti svo mikill, að alla felmtraði, svo ei hafði slíkur komið síðan brunasumarið 1783. Þessi varð einasta norðanlands. Lá við að hús skemmdist. Af hillum hrundi sérhvað. Hrökk leirtau þá víða í sundur. Drangeyjarmenn komust í lífsháska af grjóthruni. Stukku þeir fram í sjó sem lengst er stætt var. Skip og byrgi skemmdust og 1 maður fórst. Mestur varð hann á norðurkjálkum og bæir hrundu í Héðinsfirði. Menn á sjó fundu líka mikið til hans. Aðrir 3 minni fylgdu eftir um nóttina og morguninn. Eftir hretið var veður stillt og þurrt, en greri seint. Um Jónsmessu kom besti bati og lauk þá þessum 3-4 ára harðindakafla. Suðurlestir fengu aura mikla og snjóbleytu. Skagfirskir lestamenn misstu (8) hross í Haukadal í trínitatishretinu. Í júlí hitar og blíða, svo gras spratt í betra lagi. Sláttur byrjaði 22. júlí. Í ágúst besta veðurátt og oft sterkir hitar, þó ei breiskjur til lengdar og aldrei rigningar til skemmda.

Sunnanpósturinn (8.tölublað 1838, s120) segir af jarðskjálftunum norðanlands:

(F)yrir norðan land varð töluverður jarðskjálfti nóttina milli 11. og 12.júní; nálægt 2 tímum eftir miðnætti. Kippirnir urðu þrír og leið svosem tími milli þeirra; sá fyrsti var lengstur og líka harðastur. Við fleiri hreyfingar varð vart, þó miklu minni, fram eftir júnímánuði (syðra varð aðeins hér og hvar vart við jarðskjálftann 12.júní). Bæir hrundu hér og hvar nyrðra í þessum jarðskjálfta, helst í Fljótum og Héðinsfirði. Björg hrundu í Drangey og Málmey í Skagafirði. Maður sem var að fuglaveiðum á flekum við Drangey skal hafa orðið það að banameini að bergið sem hann lá í hrapaði á hann. Í Grímsey þykjast menn og vita að þessi jarðskjálfti hafi komið. Seinasta fregn að norðan segir að töluverð vikurkol hafi borist þar að ströndinni, hvar af menn giska á að eldur hafi í hafinu fyrir norðan Ísland brotist út og þykjast nú margir geta vitni umborið að jarðskjálftinn hafi komið úr norðri, en áður var altalað að hann hefði komið úr landsuðri.

Sunnanpósturinn (10.tölublað 1838, s155) segir af árferði vor, sumar og í byrjun hausts:

Vorið varð bæði kalt og þurrt og seinn gróður allstaðar: aldrei festist samt ís við landið. Þurrviðri varaði fram eftir öllu sumri; samt varð grasvöxtur í meðallagi, en nýtingin ein sú besta sem menn muna. Þurrkurinn var svo langgæfur of mikill að flestir brunnar þornuðu við sjávarsíðuna og með hesta mátti fara yfir mestu mýrarforæði. Veðurblíðan var stöðug og henni samfara almenn heilbrigði; hitinn jafnaðarlega í skugganum 14° og stundum þar yfir. Grasvöxtur og veðráttufar var mikið líkt um allt land, sem ekki er alvenja, jafnvel á Vestfjörðum í Ísafjarðarsýslu var hitinn stundum 14° í skugganum. Heyskapur hefur því verið að kalla góðu, þó bágt væri að heyja þar sem harðslægt var, og hey hafi orðið úti hjá mörgum sem voru við heyskap því haustrigningar komu snemma í október og enduðu með frosti og nokkurri snjókomu, helst upp til fjalla. Mitt í mánuðinum hefur frostið orðið sunnanlands 8° og meir og nyrðra 10°. Snjó lagði á jörð töluverðan, helst sem frést hefur í Dalasýslu og má það mikið kalla um þetta leyti, en eftir vikutíma mildaðist veðrið og hefir haldist mánuðinn út. Afli hefur á þessu sumri verið í betra lagi um Suðurland.

Saurbæ 20-8 1838 [Einar Thorlacius] (s79) Að vísu var veturinn næstliðni fram til góu ekki verri en í meðallagi, en upp frá því og allt fram til Jónsmessu vægðarlaus að heita mátti, er því grasár vart í meðallagi.

Bessastöðum 1-9 1838 [Ingibjörg Jónsdóttir] (s177) Sunnanlands hefur verið besta sumar, ...

Laufási 2-10 1838 [Gunnar Gunnarsson] (s82) Næstliðinn vetur varð mörgum þungbær, einkum hér í Norðursýslu, vegna snjófergju og jarðbanna fyrir útigangspening. Þó varð óvíða skepnumissir. Vorið var kalt og þyrrkingasamt, en síðan með júlímánuði hefur hér mátt heita árgæskutíð bæði til sjós og lands ... Hérumbil kl. 2 um nóttina milli þess 11. og 12. næstl. júní kom slíkur jarðskjálfti hér nyrðra, að eldri menn mundu ei slíkan. Hann var mikilfengastur og skaðamestur á Ólafs-, Siglu- og Héðinsfjörðum, samt Fljótum, hvar bæjarhús allvíða hristust sundur og hrundu niður. ... Fleiri smærri fylgdu á eftir í sama sinn, og síðan af og til nokkra daga eftir.

Frederiksgave 6-10 1838 (Bjarni Thorarensen): ... útfall heyskaparins var hið æskilegasta – svo nú er óhætt ef vetur verður ekki því langvinnari. (s138)

Frederiksgave 6-10 1838 (Bjarni Thorarensen): Þú ert búinn að frétta um jarðskjálfta. Þetta hús musiceraði poetiskt og hrikalega um nóttina og tjörukaggi við gafl þess, brá á leik og tók að dansa. ... Heyskapur hefir lukkast rétt vel ... (s243)

Frederiksgave 24-10 1838 (Bjarni Thorarensen):: Hér hefir allstaðar heyjast vel, og ég vona nú að fleirstir verði óbilugir með hey þó harður vetur komi ... (s164)

Brandsstaðaannáll [haust og vetur til áramóta]:

Í september norðanátt og frostnætur, síðan snjóalaust til 11. okt. Á sunnudagskvöld [væntanlega 14.október], upp á lognfönn, brast á mikill hríðarbylur, svo víða fennti nokkuð af fé, síðan harka og kóf til 22. okt., að hláku gjörði með góðviðrum á eftir til miðs nóvember, síðan allgott vetrarfar, en óstöðugt á jólaföstu, en beit allgóð. Jólin urðu hin verstu, er menn mundu til. Á jóladaginn, með degi, kom á landsunnan ofsaveður með krapaslettingi. Bræddi kvartelsþykkt svell á steina til hálsanna og gjörði jarðlaust. Var þó lengi rigning neðra, en klambraði allt að lokum. Um nóttina og daginn eftir gott til þess um miðjan dag brast á norðanbylur. Braust þó messufólk heims um kvöldið. Á þriðja vestanhríð, svo jarðlaust til nýárs. (s128) ... Jarðeplafengur varð enn lítill og enginn, þar sumir hættu að leggja alúð á hann. Seint varð sáð og nokkuð dó út um nóttina 3. ágúst við frost og hélu. 14. okt. varð sá atburður að Hnjúkum, að bóndinn, Sveinn Halldórsson, kom um kvöldið ríðandi frá Holti. Brast bylurinn á hann milli bæjanna, og varð hann þar úti, en Sölvi sonur hans kom gangandi frá Kúlukirkju og varð líka úti sömu nótt skammt frá bænum. (s129) Á góu hrakti skip úr Höfða.

Tvær dagbækur úr Eyjafirði eru aðgengilegar þessi árin - sú ítarlegri þeirra, sem Jón Jónsson á Möðrufelli hélt, er hins vegar illlæsileg óvönum. Þó má draga eftirfarandi út um árið 1838: 

Henn segir janúar mega kallast allgóðan, en kvartar þó undan nokkrum jarðbönnum. Febrúar segir hann kallst mikið góðan bæði að stillingu og jörð. Sömuleiðis telur hann mars allgóðan hér um pláss og apríl í meðallagi, en maí í löku meðallagi. Ekki gott að lesa umsögnina um júní, en að sjá sem hann telji júlí stilltan en heldur loftkaldan. Ágúst mikið stilltur. September mikið stilltur til þess 26. Október mátti heita allgóður og nóvember dágóður. Desember merkilega góður fram að sólstöðum. 

Hvorki Jón né hinn dagbókarritarinn, Ólafur Eyjólfsson á Uppsölum í Öngulstaðahreppi, kvarta mjög undan jarðskjálftanum mikla, Jón getur þess að nokkrir skjálftar hafi fundist, en Ólafur getur einskis.  

Lýkur hér að sinni umfjöllun hungurdiska um árið 1838. Sigurði Þór Guðjónssyni er þakkað fyrir innslátt Brandstaðaannáls. Fáeinar tölur má finna í viðhengi. 

Skrár tengdar þessari bloggfærslu:

• tölur ársins 1838 (fáar)

Þráviðristilbreyting (varla - en þó)

Breytingar í veðri frá degi til dags eru ekki stórvægilegar um þessar mundir. Þó er alltaf eitthvað á seyði ef vel er að gáð. Fyrst skulum við líta á veðurspá fyrir Grænland, en þar á eftir líta stuttlega á gamalt dæmi um veður.

Nokkuð snarpt lægðardrag sækir nú að austurströnd Grænlands vestur af Íslandi. Það er nokkuð áberandi í háloftunum, en gætir heldur minna við yfirborð. Það er athyglisvert hvernig spár taka á því. Gert er ráð fyrir gríðarmikilli úrkomu yfir háfjöllum næstu tvo daga.

Kortið sýnir uppsafnaða úrkomu næstu daga (í mm). Spáð er að hún verði yfir 300 mm þar sem mest er. Lægðardragið verður nærri því kyrrstætt. Það er líka skrýtið að sjá hina miklu úrkomu sem spáð er yfir Mýrdalsjökli og Öræfajökli - en sáralítilli á láglendi. Hvort rétt er að trúa þessu veit ritstjórinn ekki. Það er talsvert vandamál að austantil í lægðardraginu er líka töluverð úrkoma - en aðeins á örmjóu belti. Blái flekkurinn vestur af landinu sýnir að þetta belti skakast til og frá og þessi spá gerir ráð fyrir því að úrkoman nái til ysta hluta Snæfellsness á aðfaranótt föstudags. Sumar spár hafa jafnvel sent það lengra inn á land. Gerist það mun snjóa talsvert - áhugamenn um snjó fylgjast því með næstu daga - hvort sem þeir eru hlynntir honum eða ekki. Þegar upp er staðið verður stunið - annað hvort af feginleik - eða vonbrigðum - á báða bóga. 

Þetta vakti gamlar minningar (eða þannig). Einhvern tíma fyrir löngu heyrði ritstjórinn af misjafnri snjókomu í Borgarfirði - ekkert eða nánast ekkert snjóaði vestan einhverrar línu um héraðið vestanvert - en mikið austan hennar. Líkur benda til þess að þetta hafi gerst þann 8.febrúar 1947. 

Janúarmánuður það ár var fádæma hlýr, efstur eða næstefstur í janúarhlýindakeppni síðustu 200 ára ásamt nafna sínum hundrað árum áður, 1847. En tíð breyttist mjög með febrúar. Þá tók við langur landnyrðingskafli - sá stóð reyndar þar til snemma í apríl - mikið þráviðri bæði hér á landi og á meginlandi Evrópu þar sem menn bjuggu við sult og seyru svo við þjóðfélagshruni lá - ofan í heimsstyrjöldina sem lagt hafði flest á hliðina - þar á meðal matvælaskapandi landbúnað. Hreinlega ömurlegt ástand. 

En þráviðrið var ekki alveg tilbreytingarlaust hér á landi. Þann 8. gróf einkennilegt lægðardrag um sig við landið suðvestan- og vestanvert.

Hér má sjá veðurkort frá því kl.11 þennan dag. Eindregin sunnanátt er á Stórhöfða en annars austan- og norðaustanátt á landinu. Það snjóar mjög víða - en mjög mismikið. Vestur í Stykkishólmi snjóaði nærri því ekki neitt, um 15 cm snjór kom í Reykjavík og á Síðumúla í Hvítársíðu mældist úrkoman samtala rúmir 30 mm - sem allt var snjór - en nær ekkert snjóaði að sögn vestur á Mýrum. 

Ingibjörg Guðmundsdóttir athugunarmaður í Síðmúla lýsir tíðarfari í febrúar og mars:

Febrúar 1947
Nú er vetrarríki. Mikill snjór. Mjög litlir hagar. Öllum hrossum gefið. Það er frost og kuldi daglega, en glampandi sól og fagurt veður, oft nokkuð hvasst. Við, sem vindrafstöð höfum, köllum að sé góður hleðsluvindur og höfum þá yndislega björt rafljós,þá við vildum láta þau loga allan sólarhringinn.

Marz 1947
Í Marzmánuði var veðrátta yfirleitt góð, en snjór svo mikill, að varla er um jörðina fært. Alla mjólk verður að flytja á klökkum óravegu þaðan, sem lengst er, þangað sem bíllinn kemst. Vegarútur halda aðalbílleiðunum færum, og mörgum sinnum hafa þær verið settar á dalavegina, en brátt hefir skafið í förin hennar aftur og allt ófært á ný. Hagar eru mjög litlir. Öll hross eru á gjöf.

Nær snjólaust var í Stykkishólmi - eins og áður sagði, en á Hamraendum í Miðdölum varð snjódýpt 40 cm. Einnig var mikil úrkoma á Þingvöllum og Írafossi - en mun minni austur í Hreppum. Töluverð úrkoma ver í Vestmannaeyjum, en bæði snjór og krapi, snjódýpt þar mældust 10 cm þegar mest var. 

Það sem olli þessu var veðurlag ekki óskylt því sem við fjölluðum hér um fyrir nokkrum dögum (febrúarbylurinn 1940) - þetta þó ekki jafn illkynja - ekki varð eins hvasst. 

Veðurkort bandarísku endurgreiningarinnar er svona:

Mikil lægð er suðvestur af Bretlandseyjum, en hæð yfir Grænlandi. Milli þeirra er austanátt - norðaustlæg vestan Íslands - en sjá má lægðardrag við Vesturland. Greiningin nær styrk þess ekki alveg, en samt sjáum við vel hvað er á seyði. 

Uppi í háloftunum er hálfgerð áttleysa - eða væg suðvestanátt.

Öflug fyrirstöðuhæð er við Baffinsland - en grunnt lægðardrag á Grænlandssundi. Þetta er dæmigerð óvissustaða. 

Því er þetta rifjað upp hér að við sitjum nú í svipuðu - bæði gagnvart lægðardraginu sem nú er að verða til á Grænlandshafi (kannski sleppum við alveg við það) - en einnig vegna þess að staðan á lítið að breytast næstu vikuna - sé að marka spár. Varla þarf að taka fram að árið 1947 var enn erfiðara fyrir veðurspámenn að eiga við stöðu af þessu tagi heldur en nú. 

Snjókoman varð hvað mest upp úr miðjum laugardeginum 8. febrúar. Klukkan 22 kvöldið áður hljóðaði veðurspáin svo: „Suðvesturland og Faxaflói: Norðaustan stinningskaldi. Léttskýjað“. Klukkan 23 barst fregn um að farið væri að snjóa á Stórhöfða í Vestmannaeyjum. Spáin á miðnætti breyttist því lítillega og hljóðaði svo: „Suðvesturland: Norðaustan- og austan kaldi. Dálítil snjókoma austantil, léttskýjað vestantil. Faxaflói og Breiðafjörður. Norðaustan kaldi. Víðast léttskýjað“. Klukkan 3:30 var sama spá lesin. Klukkan 8 var ekki farið að snjóa í Reykjavík, gerði það skömmu síðar. Kl.8:55 var eftirfarandi spá lesin: „Suðvesturland til Vestfjarða. Norðaustan og austan kaldi. Sumstaðar dálítil snjókoma“. Síðan var talað um dálitla snjókomu það sem eftir lifði dags - þar til kl.22 - þá var skipt yfir í „snjókoma“ (enda hætt að snjóa að mestu). Við skulum hafa í huga að engar tölvuspár var að hafa, engar gervihnattaathuganir eða veðursjár og veðurskeytastöðvar fáar - og sárafáar að næturlagi. Veðurfræðingar þurftu nokkuð harðan skráp til að éta ofan í sig allar vitlausu veðurspárnar - sem voru mun fleiri en nú. Aftur á móti sluppu þeir við langtímaspár - gildistími var aðeins sólarhringur. 

En mjög óvæntur hlutur annar gerðist (mjög óvæntur). Blaðafregnin hér að neðan sýnir hann - laugardagurinn sem átt er við er þessi sami.

Harla óvænt - og sýnir að þrátt fyrir allt hefur verið töluverður munur á bylnum 1940 og því veðri sem hér er fjallað um. 

Að lokum skulum við minnast kyndilmessu sem var í dag. Vísan alkunna um sól og snjó er auðvitað bull - þannig séð - enda er kyndilmessa hengd við jólin í tímatalinu (hreinsunarhátíð Maríu). Þess vegna var hún líka 2.febrúar í gamla stíl - og því á öðrum stað miðað við sólargang - það er frekar hann sem ræður veðri (ef merkidagar segja eitthvað á annað borð) - en ekki kirkjuárið. Kyndilmessa var nær miðjum vetri í gamla stíl - samkvæmt íslenska tímatalinu - þetta er í grunninn miðsvetrarhátíð - svipað og bóndagurinn. Kannski er átrúnaðurinn á daginn eldri en kristni? En öll Evrópa lítur til kyndilmessunnar - og ameríka líka (þeir kalla hana að vísu stundum „groundhog day“. 

Sækja má almennan fróðleik um kyndilmessu í rit Árna Björnssonar og verður ekki um bætt hér - m.a. með tilvitnun í latneskan „spátexta“. Ritstjórinn rakst á dögunum á annan slíkan - og má ljúka þessu með honum:

„Si Sol splendescat Maria purificante, major erit glacies post festum quam fuit ante“. Skíni sól á hreinsunarhátíð Maríu (kyndilmessu) verður meiri ís eftir hátíð en fyrir hana. Thomas Browne [Pseudodoxia, Sixth Book, Chap.IV, 1672]

Æ-já. 

Af janúar

Meðan við bíðum eftir lokatölum frá Veðurstofunni skulum við líta aðeins á háloftavikakort mánaðarins. Það er 500 hPa-flöturinn eins og venjulega.

Jafnhæðarlínur eru heildregnar, en vik sýnd í lit, neikvæð vik eru bláleit, en þau jákvæðu brún og svo bleik þar sem þau eru mest (ekki alltaf sem við sjáum þann lit á korti sem þessu). Kortið segir ekki síst af fjarveru kuldapollsins Stóra-Bola úr hefðbundnu bæli vestur við Baffinsland. Af vikamynstrinu má ráða að norðlægar áttir hafa verið mun algengari en að jafnaði í háloftum að þessu sinni - en hæðarlínurnar segja okkur að meðalvindur hefur verið úr vestnorðvestri í miðju veðrahvolfi - og Ísland því í skjóli Grænlands og nýtur niðurstreymis austan þess. Neðar ríkir síðan eindregin norðanátt sem borið hefur úrkomu að landinu norðaustanverðu. Annars er algengast í stöðu sem þessari að úrkoma sé ekki mjög mikil þar heldur. 

Við getum auðveldlega leitað að ættingjum þessa janúarmánaðar í fortíðinni - með hjálp endurgreininga - þær eru nægilega nákvæmar til að skila ættareinkennum allvel. Sá almanaksbróðir sem er greinilega skyldastur er janúar 1941. Lítum á vikakort hans.

Ættarsvipurinn leynir sér ekki. Textahnotskurn ritstjóra hungurdiska (sem hann hefur í þessu tilviki nappað úr Veðráttunni) segir: „Óvenju stillt, úrkomulítið og bjart veður. Fé gekk mikið úti. Gæftir góðar. Færð mjög góð. Hiti ekki fjarri meðallagi“. - Við megum taka eftir því síðasta - hiti ekki fjarri meðallagi, mánuðurinn var þó á landsvísu -0,2 stigum kaldari en sá nýliðni. Greinilega önnur hugarviðmið (eins og fjallað var um á hungurdiskum í gær). 

Við lítum líka á þykktarvikakortið. 

Jafnhæðarlínur eru heildregnar sem fyrr, jafnþykktarlínur eru strikaðar, en þykktarvik sýnd í lit. Þykktin mælir hita í neðri hluta veðrahvolfs og var nærri meðallagi áranna 1981 til 2010 hér við land - lítillega neðan þess um landið austanvert. Mikil hlýindi voru ríkjandi vestan Grænlands - mesta vik sem við sjáum er 147 metrar - það þýðir að hiti hefur verið um 7 stig ofan meðallags. Kalt var hins vegar við Norðursjó - mesta neikvæða vikið er um -65 metrar - hiti um -3 stigum neðan meðallags. Á samskonar korti fyrir janúar 1941 eru jákvæðu vikin vestan Grænlands svipuð og nú eða litlu minni, en neikvæða vikið yfir Skandinavíu miklu meira heldur en nú - enda var veturinn 1940 til 1941 einn af þremur hryllingsvetrum í röð á þeim slóðum (sá í miðið). 

Hér á eftir er meiri útkjálkatexti - fyrir fáa og því þvælnari sem á líður.

Samband hita og þykktar er oftast nokkuð gott hér á landi - ekki síst á vetrum. Til gamans skulum við líta á tengsl meðalhita janúarmánaðar í byggðum landsins og þykktarinnar. 

Athugunin nær til janúarmánaða 1949 til 2021. Því meiri sem þykktin er því hlýrra er á landinu. Bláa örin bendir á janúar 2021. Hann er á sínum stað, meðalhiti um -1,6 stig og þykktin um 5220 metrar (522 dekametrar). Við sjáum að janúar 1971 hefur verið talsvert kaldari en vænta mátti, meðalhiti þá var -4,4 stig, en þykktin hefði viljað hafa hann um -1,5. Sum okkar muna enn þennan mánuð - hann var afskaplega tíðindalaus - en á þó lægsta lágmarkshita sem mælst hefur í Reykjavík eftir 1918. Ætli eindregin hitahvörf hafi ekki verið yfir landinu? Staðan var öfug árið 1956, þá var þykktin mjög lítil - meðalhiti hefði átt að vara um -5,3 stig, en var -3,9 stig. Loft hefur trúlega blandast enn betur heldur en venjulega. Það má taka eftir því að hver dekametri í þykkt samsvarar tæpum 0,4°C, - ætti að vera 0,5°C ef fullt samband væri á milli. Köldu mánuðirnir 1979, 1959 og 1984 eru um það bil á réttum stað. 

En róum nú aðeins dýpra. Ritstjórinn hefur oft rætt um þáttun þrýsti- og háloftavinda í vestan- og sunnanþætti (eða austan- og norðanþætti). Hægt er að gera það á grunni beinna vindmælinga, en líka með því að líta á þrýstisviðið - eða hæðarsvið háloftaflata. Sé þetta gert má finna samband vindátta og hita - ekki síst ef við bætum hæð þrýstiflata við í púkkið. Hæðin segir okkur talsvert um það hvaðan loftið er upprunnið. Liggi þrýstiflötur hátt eru líkur á því að loftið undir honum sé af suðrænum uppruna (málið er þó talsvert flóknari fyrir neðstu fletina) - en liggi hann lágt sé uppruninn norrænn. Það getur því komið fyrir að loft sé af suðrænum uppruna þótt norðanátt ríki við jörð (og öfugt). 

Myndin sýnir samband á milli þriggja háloftaþátta (vestanáttar, sunnanáttar og hæðar 500 hPa-flatarins í janúar) annars vegar og meðalhita í byggðum landsins. Því er þannig háttað að því sterkari sem vestanáttin er því kaldara er í veðri, því meiri sem sunnanáttin er því hlýrra er (sunnanþátturinn er reyndar meira en þrisvar sinnum áhrifameiri heldur en vestanþátturinn). Því hærra sem 500 hPa-flöturinn liggur því hlýrra er í veðri (að jafnaði). 

Við sjáum að fylgnistuðullinn er glettilega góður, nærri því 0,8 og myndu tölfræðingar sumir segja að við höfum þar með „skýrt“ hátt í 2/3-hluta breytileika hitans frá einum janúarmánuði til annars. Bláa örin á myndinni bendir á nýliðinn janúarmánuð (2021) - hann reynist lítillega hlýrri en vænta má af vindáttum og hæð 500 hPa-flatarins. Sjá má að ekki gengur heldur vel hér með janúar 1971 - hann var talsvert kaldari heldur en vindáttir segja til um. Við gætum (með kúnstum) lagað þetta samband lítilsháttar (en það yrði ætíð á kostnað einhvers annars) - sumir myndu t.d. hiklaust leggja bogna aðfallslínu í gegnum punktaþyrpinguna - en það vill ritstjóri hungurdiska ekki gera - nema að því fylgi sérstakur rökstuðningur (hann er svosem til). Janúar 1979 var líka kaldari heldur en vindáttir segja til um, en betur tekst hér til að giska á hita í janúar 1956 heldur en á hinni myndinni. 

Sé rýnt í myndina kemur í ljós að janúarmánuðir þessarar aldar hafa margir hverjir tilhneigingu til að liggja ofarlega í þyrpingunni. Það hefur verið hlýrra heldur en „efni standa til“. Þeir sem halda fram hlýnun jarðar umfram aðrar skýringar velja hana kannski - en það er rétt að hafa líka í huga að gögnin eru e.t.v. ekki alveg einsleit allan tímann. Við skulum ekki fara of djúpt í slíkar vangaveltur. Lítum samt á mynd sem sýnir hvernig munur á reiknuðu og mældu (svokallaðri reikni- eða aðfallsleif) hefur þróast í gegnum tíðina.

Jú, leifin á þessari öld hefur yfirleitt verið jákvæð - það hefur verið hlýrra heldur en í samskonar vindafari fyrir aldamót - munar nærri 1 stigi að jafnaði. Við vitum reyndar að norðanáttir hafa verið mun hlýrri heldur en áður var - kannski hefur þetta eitthvað með það að gera. 

Við þökkum Bolla P. fyrir kortagerðina. 

Kaldur janúar (eða?)

Nú líður að lokum janúar - við bíðum eftir uppgjöri Veðurstofunnar en getum þó sagt að hann stefni í að verða sá kaldasti á öldinni á landsvísu og sá kaldasti frá 1995 að telja. Líklega verður hann þriðjikaldasti mánuður aldarinnar á eftir febrúar 2002 og desember 2011 - en þeir voru báðir talsvert kaldari. Í Reykjavík verður hann líklega sá næstkaldasti eða þriðjikaldasti, á eftir janúar 2007 (alla vega) og kannski 2005 líka (en ómarktækt munar). Sömuleiðis hefur verið þurrt, líklega er þetta næstþurrasti janúar í Reykjavík á öldinni - þurrara var 2003 - en sú niðurstaða er ekki endanleg. Það hefur verið óvenjusnjólétt í borginni - en uppgjör liggur ekki fyrir þegar þetta er ritað (síðasta dag mánaðarins). 

Við sitjum hins vegar uppi með ákveðinn viðmiðunarvafa - janúarmánuðir þessarar aldar hafa nefnilega verið óvenjuhlýir. Þeir sem ekki viðurkenna að hlýnað hafi í veðri hljóta að sitja uppi með að mánuðurinn hafi alls ekki verið kaldur - en þeir sem hallast að því að hlýnun sé raunveruleg eru kannski að sjá einn af venjulegum köldum janúarmánuðum næstu áratuga. En lítum á mynd. Það þarf aðeins að hugsa til að ná því sem hún er að miðla. Hér er byggðahitinn tekinn fyrir (hægt væri að afgreiða Reykjavík á sama hátt). 

Það er algengt í veðurfarsfræðum (og langtímaspám) að telja þriðjunga (eða fimmtunga) til að ákveða hvort kalt sé eða hlýtt. Við búum til lista yfir meðalhita (daga, mánaða eða ára) yfir ákveðið tímabil, röðum frá því kaldasta til þess hlýjasta, skiptum síðan listanum í þrennt (þriðjunga) og segjum að þeir (mánuðir) sem í kaldasta (lægsta) þriðjungi séu kaldir, þeir sem lenda í þeim hlýjasta (efsta) séu hlýir - afgangurinn er í meðallagi hlýr. 

Hér miðum við við hálfa öld hverju sinni. Byrjum á árunum 1871 til 1920, hnikum okkur síðan áfram, áratug í senn og endum á 1971 til 2020. Á myndinni má sjá þriðjungamörk fyrir hálfraraldartímabilin. Á fyrsta tímabilinu, sem var kalt, þurfti meðalhiti janúar að vera fyrir neðan -2,7 stig á landsvísu til að mánuðurinn gæti talist kaldur, en ofan við -1,2 stig til þess að hann teldist hlýr. 

Á myndinni má sjá að mörk kaldra og hlýrra mánaða hækka mjög fram til 1911 til 1960, veður hlýnaði mjög á þeim tíma. Eftir það breytast hlýju mörkin ekki mikið - á því tímabili eru allir mánuðir þegar meðalhiti er ofan frostmarks hlýir. Mörk kalda flokksins breytast hins vegar töluvert. Á tímabilunum frá 1931 til 1980 og fram til 1950 til 2001 þarf hiti í janúar að fara niður í -2,7 stig til að sá mánuður fái að teljast kaldur. Þá breytir um. Síðustu 50 árin, 1971 til 2020 þarf meðalhiti í janúar ekki að fara nema niður í -1,3 stig til að teljast kaldur. 

Nýliðinn janúar er því kaldur [meðalhiti um -1,6 stig] - sé miðað við síðustu 50 ár, en í meðallagi sé miðað við öll önnur 50-ára tímabil myndarinnar (gráa beina línan). - En mánuðurinn hefði þó aldrei talist hlýr - heldur í meðallagi lengst af. 

Ef vel er að gáð má sjá fáeina viðmiðunarpunkta til viðbótar á myndinni - þeir sýna að sé miðað við síðustu 40 ár þarf mánuður aðeins að ná -1,0 stigi til að teljast kaldur, sé miðað við síðustu 30 ár er viðmiðið -0.8 stig, en sé miðað við þessa öld er það aðeins -0,6 stig. Hlýju mörkin eru líka á hraðri uppleið (ekki sýnd), sé miðað við 50 ár eru þau við 0,0, 40-ára viðmiðið er líka 0,0, síðustu 30 ár er það hins vegar +0,4 stig - og +0,6 síðustu 20 ár. 

Af árinu 1837

Tíðarfar var talið mun skárra árið 1837 heldur en næstu tvö ár á undan. En matið fer samt nokkuð eftir því við hvern er talað, talvert betra hljóð syðra heldur en norðanlands. Meðalhiti ársins í Reykjavík var 3,8 stig og er áætlaður 2,9 stig í Stykkishólmi, 0,3 stigum neðan meðallags næstu 10 ára á undan. Engar mælingar eru til frá Norðurlandi, en líklega hefur verið tiltölulega kaldara þar - sumrið var svalara heldur en á Suðurlandi ef trúa má almennum lýsingum og dagbókum. Nóvembermánuður var sérlega kaldur, enn kaldari en árið áður. Sömuleiðis var kalt í mars, apríl og maí, en fremur hlýtt í júní, júlí, september og desember. 

Í Reykjavík voru mjög kaldir dagar 23, flestir í mars og apríl. Að tiltölu var kaldast 29.ágúst - og 11.mars. Einn dagur var óvenjuhlýr, 24.júní. Hiti komst í 20 stig 18 daga í Reykjavík. Höfum í huga að aflestrarnákvæmni er aðeins 1°R. Kaflinn frá 19.júlí til 1.ágúst var sérlega góður. Nokkuð hlýtt var líka á Akranesi þessa daga, en hlýinda virðist ekki hafa gætt austur í Vík í Mýrdal megi trúa mælingum Sveins Pálssonar. 

Árið var sérlega þurrt í Reykjavík - eins og fleiri ár á síðari hluta fjórða áratugarins og mældist úrkoman aðeins 532 mm. Hún var rétt yfir meðallagi í febrúar og júlí, en annars undir. Ekki mældust nema 10 mm í mars og 17 mm í apríl (aðrar tölur má sjá í viðhengi).

Loftþrýstingur var sérlega hár í mars, en fremur lágur í febrúar. Lægsti þrýstingur ársins mældist í Reykjavík 15.febrúar, 945,9 hPa, en hæstur 3.mars 1040,0 hPa. Þrýstiórói var með minnsta móti á árinu, sérstaklega í apríl, maí, júní,júlí og september, en einnig í janúar. Bendir það til þess að hvassviðri hafi ekki verið mjög tíð. 

Hér að neðan eru helstu prentaðar heimildir um árið teknar saman, stafsetning er að mestu færð til nútímahorfs. Fáeinar ágætar veðurdagbækur eru til sem lýsa veðri frá degi til dags, en mjög erfitt er að lesa þær.

Fjölnir segir af tíð 1837 (4.árg. s.33): 

Árið 1837 var á Íslandi eitthvert farsælasta ár til lands og sjávar. Að vísu gjörði um þrettándann fádæma hörkur og harðviðri, sem tók yfir allt land, og kyngdi niður svo miklum snjó i einu fyrir sunnan, að varla varð komist yfir jörðina, er álnardjúpur [60 cm] snjór lá yfir víða á jafnsléttu; og þóttust menn varla muna, að svo miklu hefði snjóað í einu; voru og um það leyti hríðir miklar og frostharka, og fórust um Norðurland nokkrir menn og helst i Norðursýslu, og líka 1 skip með 5 mönnum þar úr fjörðunum. Enn bráðum linaði þessum harðindum aftur með hægri sunnanátt eður útsynningum, og mun þess bata hafa notið við um allt landið; og svo voru miklar þíður og marar fyrir sunnan á þorranum, að klaki var að mestu úr jörðu, og sumstaðar í Árnessýslu og Rangárvallasýslu farið að beita kúm út á grænurnar, sem losnuðu undan fönnunum; hélst það fram eftir góunni. Enn þegar út á leið betur, hljóp í aftur öðru hverju með hörkufrost og norðanátt; en aldrei kom þaðan af syðra snjór á jörð, að kalla mætti. Voru og harðviðrin sjaldan lengur enn tvo eður þrjá daga í senn, og gekk þá aftur með hægð til suðurs eður útsuðurs; voru helstu íhlaupin af norðri 9.—12. mars; svo í vikunni fyrir og eftir páska [26.mars], næstum hálfan mánuð í senn, sem alltaf var við norðurátt og feiknakuldi öðru hverju; og svo viku fyrir sumar, 14.—16. apríl; gekk svo á vorkuldum lengi fram eftir; enn þó var mest meinið að íhlaupinu síðasta, 24.—20. dags maí, og kom af því kyrkingur mikill í grasvöxtinn, og kál skemmdist víða. Veður var hið sama norðanlands, nema hvað meira varð þar af íhlaupunum, og vorkuldarnir voru meinlegri; er svo talið, að sumstaðar væru ekki fleiri enn 4 eður 5 nætur frostlausar fram að þrenningarhátíð [21.maí], þegar síðasta áfellið byrjaði; var þar og hafíshroði að flækjast um sjóinn. Hvergi getur samt, að fellir hafi orðið eður heyþrot, og víða voru nokkrar fyrningar, og olli það með fram norðanlands, að heyskapurinn gekk svo báglega sumrinu fyrir, að miklum fénaði var lógað um haustið. Úr því leið af fardögunum var veðuráttufarið viðast blítt og hagstætt, og oftar heldur vætukennt; lagaðist svo jörðin, að grasár mun allstaðar hafa orðið í meðallagi, og sumstaðar miklu betur. Féll og nýtingin á heyi að því skapi, og varð hún góð alstaðar, og slátturinn ekki endasleppur. Heyafli varð því mikill og góður, og með því að víða var svo fénaðarfátt undir, mun þorri manna hafa þóst fær að taka vetrinum, þó hann yrði nokkuð svæsinn; hefur þó að minnsta kosti sunnanlands ekki á það reynt. Að sönnu var veðurátta heldur hroðafengin frameftir haustinu og rigningasöm, svo lítið varð að verki — komu og frostin þegar rigningunum létti, og heldur með fyrra móti; en þó var sunnanlands, þegar á allt er litið, frá haustnóttum — en sér í lagi frá því með jólaföstu -— og fram á góu einhver staklegasta veðurblíða, oftast þíður og sunnanátt. Er það meðal annars til marks um það, að undir S0 menn úr Landeyjum sátu tepptir í Vestmannaeyjum frá 3. degi nóvember til 29. janúar; hefir það ekki borið til í manna minnum. En úr Eyjunum verður ekki komist til lands nema í norðanátt, utan í einstöku góðviðrum og sjódeyðum á sumardag. Má svo kalla, það sem liðið er vetrarins, að varla hafi komið snjór á jörð á láglendi, enn aldrei tekið fyrir haga. Búfénaður er því víða enn í haustholdum (í janúar 1838), þó ekki hafi honum verið gefið strá. Fyrir norðan varð heyskapur víðast með betra móti, eins og fyrir sunnan; en með veturnóttum gjörði þar hríðir miklar og eitthvert frekasta snjókyngi, einkum í nyrðri sýslunum.

Sunnanpósturinn 1838 segir frá árinu 1837

(s3) Það næstliðna ár 1837, reyndist Íslandi yfir höfuð að tala, betra en áhorfðist í fyrstunni og miklu betur en von var til eftir undirbúningnum frá sumrinu 1836. Árið 1837 byrjaði með harðindum, snjókomu og frosti. Framan af janúar var veðráttan hörð, jafnvel sunnanlands, hvar frostið varð að 16°; og þar er þó venjulega mildust veðrátta; það var því ekki láandi þótt margir væri hálf hræddur þegar árferðið var svo ískyggilegt, því tíðast er það að í marsmánuði verður veðrátta hörðust á voru landi, en það fór í þetta sinn ekki svo, heldur batnaði vetrarfar eftir því sem á hann leið, svo flestir bændur komust vel af með fénað sinn, ekki meiri heyafla en þeir höfðu undan sumrinu. En er leið að sumarmálum heimsótti hólma vorn sá gamli óvinur „Grænlandsísinn“ og lagðist inná hvern fjörð norðanlands og beygði sig austur fyrir Langanes, líklega og vestur fyrir Horn. Þessi ís komst með tímanum fyrir alla Austfirði og vestur með landinu, allt út að Skaftárósi, þar var hann seint í maímánuði, en vonum fyrr rak hann frá aftur. Við Norðurland þar á mót lá hann allvíða þangað til snemma í júlímánuði. Þessi ís hafði þá sömu verkun sem alkunnug er hér á landi, að vorið varð allt þurrt og kalt og það svo mjög að jafnvel sunnanlands sást næstum engin blómgun á jörðu, því síður í nánd við þennan óþekka gest, um sólstöður (21.júní), en strax með sólstöðum brá veðuráttunni til mýkinda og votviðris fyrst syðra og svo eftir því sem ísinn fjarlægðist, norðanlands. Mót margra von hafði þó þessi seina umbreyting veðráttunnar þá gleðilegu verkun, að grasvöxtur varð allgóður víðast hvar; almennt er þó haldið að vorkuldar, fyrst meðan gras er að springa út, sé háskalegasti gróðurs hnekkir. Meðalgrasvöxtur og sumstaðar í betra lagi veittist í sumar og nýting grassins varð allgóð; lökust samt í Skaftafells- og Strandasýslum; í Strandasýslu var og sumstaðar töluverður grasbrestur, og þar skal hafa verð óbjargvænlegt á næstliðnu hausti. Haustveðráttan hefir verið syðra í meðallagi, þó æði stormasöm og eftir veturnæturnar, fram undir jólaföstu, köld, en með jólaföstu kom góður bati sem viðhélst árið út. Það kuldakast sem hér kom eftir veturnæturnar var upp um sveitir miklu harðara en hér syðra hvar frostið aldrei varð yfir 9° og því fylgdi snjókoma sem orsakaði jarðbönn sumstaðar. Í fyrra vetur gafst aðeins afli í minna meðallagi nema í Skaftafellssýslu og undir Eyjafjöllum, því austar því meiri; hlutir urðu 5 og 6 hundruð. Var það nærgætnislega gert af forsjóninni að láta þennan afla gefast snemma vertíðar í Skaftafellssýslu því þar voru um það leyti margir orðnir bjargþrota sem ekki var tiltöku mál, þar eð harðindin árið áður höfðu hvað þyngst orðið fyrir austan Jökulsá á Sólheimasandi.

Brandsstaðaannáll [vetur]:

Þó sunnan og vestanlands væri gott ár, náði það ei til norðurlands. Á nýársdag upp á hláku bræddi hér yfir jörð ógnarlegu glerhálu svelli með frostrigningu, svo engin skepna komst úr úr dyrum og hross stóðu í sveltu. Aftur 15. jan. gerði annan blota með sama frostrigningarviðskilnaði. Varð að járna hross til að koma þeim heim eða á loðna hnjóta og enginn gat ójárnaður náð vatni í bæ og fjós nokkra daga, þar til hríðar gerði. 7. jan. brast á mikill bylur. Urðu menn úti frá Brekkum og Miðhúsum í Blönduhlíð og 3 manneskjur í Fnjóskadal á kirkjuleið, Sauðamenn í jarðsælli sveitum náðu fáir heim. Allan janúar var hér jarðbann. 5. febr. gjörði mikla hláku, er mjög vann á svellið og hélst snöp eftir það og veðurátt allgóð. 8.-12. mars miklar hörkur og aftur um páskana vikutíma, þess á milli milt og stillt veður.

Nokkur bréf frá þessu ári hafa verið prentuð. Flest eru fengin úr Bréfasafni Bjarna Thorarensen amtmanns á Möðruvöllum (þar var húsið Frederiksgave) og úr ýmsum bréfabókum sem Finnur Sigmundsson tók saman. 

Saurbæ 5-2 1837 [Einar Thorlacius] (s76) Sumarið [1836] að vísu var kalt og afgróðaspart, en ekki notaslæmt, vetur veðráttustirður með köflum. Nú er þó æskilegt þíðvindi og næstum öríst.

Í bréfinu hér að neðan kemur fram að Bjarni amtmaður gerir reglulegar veðurathuganir og sendur þær til Danmerkur. Við vitum ekki hvar þær eru niðurkomnar nú. 

Frederiksgave 12-2 1837 (Bjarni Thorarensen): Jeg vover underdanigst at lade hosfölge meteorologiske Observationer af mig siden 6te Novembr. næstavigte paa et eftir Reaumurs scala men efter Decimalmaal indrettet Franskt Thermometer (Barometer ejer jeg ikke) hvoraf Deres Kongelige Höjhed naadigst vil erfare, at meget streng Frost sielden har indtruffet i denne Vinter – (s341)

Mjög lauslega þýtt: „Allranáðarsamlegast leyfi ég mér að láta veðurfræðiathuganir gerðar af mér síðan 6.nóvember síðastliðinn fylgja með. Þær eru gerðar með frönskum tugabrotaskiptum mæli eftir hitakvarða Reaumur (loftvog á ég ekki). Af þeim getur yðar konunglega náð reynt að hart frost hefur sjaldan orðið hér á þessum vetri“.

Frederiksgave 13-2 1837 (Bjarni Thorarensen): ... nógur hagi hefir veri síðan 25ta janúar, en vont, einkum í Skagaf. og Húnavatns sýslu þangað til á nýári, og hross voru orðin horuð í Skf. sýslu (s239)

Breiðabólstað 14-2 1837 (Tómas Sæmundsson): ... vetrarfar hefir verið með stirðasta móti allt fram að þorra ... Haustvertíð hefir fallið illa á Suðurnesjum og helst vegna gæftaleysis; nú er sagt farið að fiskast.

Bessastöðum 3-3 1837 [Ingibjörg Jónsdóttir] (s172) Vetur hefur verið harður til jóla, síðan góður, svo líkindi eru til að ekki brjóti út virkilegt hallæri í þetta sinn.

Frederiksgave 16-4 1837: Hafís liggur fyrir öllu mínu umdæmi frá Vopnafirði vestur á Hrútafjörð ... Skepnufellir verður hér trauðlega því vetur hefir síðan 25ta janúar verið góður, en nú er íhlaup aftur. (s152)

Brandsstaðaannáll [vor]:

14. apríl mikil hríð upp á hláku og vatnsgang. Hafís var landfastur og lá langt fram á sumar. Hann var einstaklega flatur yfir að sjá, því mikið var af honum lagnaðarís. Vorið var kalt og þurrt. Gróður sást fyrst í miðjum maí 24. var mikil rigning og harka á eftir. Kól þá tún og engi til stórskaða. Varði frostið um viku. Fórust lömb allmörg, þar heyleysi var.

Sveinn Pálsson getur þess að 23.apríl hafi ís komið að Meðallandsfjörum og þann 25.maí getur hann þess að um nóttina hafi ísflekk rekið hjá Vík - til suðvesturs. 

Brandsstaðaannáll [sumar]:

Í júní þurrt og og stillt veður lengst. Eftir sólstöður frostalaust og í júlí gott sumarveður. Spratt úthagi lengi og varð í meðallagi til framsveita. Sláttur byrjaði þar á miðsumri, en i júlílok í útsveitum. Heyskapartíð gafst góð, rekjur og þurrkar nægir og varð á þurrengi meðalheyafli, en flæðiengi kól um vorið. Öll jörð var nú orðin sinulaus. Haustheyskapur gafst vel. Í Langadal fékkst hey í meira lagi, en í minna lagi utar. Lögðu nú flestir mikla ástundun á að heyja og gekk kaupafólk vel út. ... Ísinn lá hér á fjörðum til hundadaga, en sveif frá Fljótum, svo til hákarla náði um tíma. Höfðaskip komust inn á Siglufjörð um Jónsmessu og biðu þar um mánuð og þótti þetta fáheyrt.

Nokkur bréf rituð um sumarið: 

Frederiksgave 28-7 1837 (Bjarni Thorarensen): Nú vona ég að Drottinn gefi norðlendingum þó dálítið andrúm eftir þessi 3 grasleysis sumur, því svo illa sem áhorfðist framyfir Jónsmessu, því Skagafjörður og Húnaflói eru vart hafíslausir enn, þá hefir sá bati komið að grasvöxtur allstaðar er miklu betri en í fyrra og verður víðast meðalár (s241)

Laufási 17-8 1837 [Gunnar Gunnarsson] (s78) Allt framundir Jónsmessu í sumar voru slíkir kuldar hér og svo kalin jörð, að oss mönnunum sýnsit varla og ekki mögulegt, að grasvöxtur gæti gefist svo mikill, að fengist gæti handa því hálfa af fénaði fólks, en svo furðulega hefur bæst úr þessu með hagstæðu veðráttufari síðan, að til þess lítur nú út til, að flestir haldi lífi í skepnum sínum ...

Frederiksgave 18-8 1837 (Bjarni Thorarensen): ... á sumum útkjálkum, nl. Ólafsfirði og Siglufirði hefir grasvöxtur verið mikið aumur.

Frederiksgave 19-8 1837 (Bjarni Thorarensen): Vorið var hér það harðasta til Jónsmessu, en úr því gekk hagstætt svo nú er meðalgrasár, nema í Ólafsfirði og Siglufirði – hvergi var ástand mjög bágt vestra nema í Vindhælis- og Skefilsstaðahreppum ... Þeir gátu nefnilega enga björg fengið á sjó fram í júlí mánuð vegna hafíssins. (s136)

Frederiksgave 18-9 1837 (Bjarni Thorarensen): Vel vare Udsigterne i næstavigte Foraar paa det mörkeste, thi man kan ikke sige at der kom nogen Sommer förend först i Julii, men Vejret forandrede sig fra den Tid saaledes til det bedre, at Grasvæxten paa flere Steder endog blev middelmaadig og Höibiergningen lykkedes paa det bedste lige til 28de f. M, men fra den Tid indtil den 15de dennes var Vejret afvexlende med Slud og Snee som ganske afbröd Indhöstingen og endog faldt meget dyb paa de nordligste Udkanter – fra den 15de d. M. er Luften efterhaaanden bleven mildere og i Dag har det været 15 Graders Varme (Fr. Decimalmaal) saa man har grundet Haab om at Folk vil faae bierget det afslaaede Höe. ... Inspectionsreise ... Nöd havde man endnu ingensteds lidt – kun vare to Communer, den ene i Hunevands og den anden i Skagefjords Syssel, i en farlig Stilling, thi begge disse Communer som ligge paa Sysslernes Udkanter, havde formedelst Drivisen som laa der tæt optil Kysten lige til Julii.

Í mjög lauslegri þýðingu: Það má segja að útlitið síðastliðið voru hafi verið hið dekksta, því svo má segja að ekki hafi neitt sumar komið fyrr en í júlí, en frá þeim tíma snerist veður til hins betra svo grasvöxtur og heybjörgun tókst hið besta alveg fram til 28.[ágúst] en frá þeim tíma til þess 15. þessa mánaðar [september] var veður breytilegt og skiptust á slydda og snjór sem rufu heyskap og snjór varð djúpur í útsveitum. Frá 15. hefur loftið orðið mildara og í dag hefur verið 15 gráðu hiti (franskt tugamál) þannig að ástæða er til að halda að fólk geti bjargað því heyi sem slegið hefur verið. Á eftirlitsferð (kom í ljós) að neyð höfðu menn hvergi liðið - aðeins í tveimur hreppum, annar í Húnavatnssýslu, en hinn í Skagafjarðarsýslu, þar sem staðan er hættuleg, því í báðum tilvikum hafði hafís legið þétt við strendur fram í júlí. 

Frederiksgave 20-10 1837 (Bjarni Thorarensen): Portugisi (þú sérð að sú þjóð er farin að manna sig upp!) strandaði einhverstaðar austantil í Norðursýslu [Þingeyjarsýslum], og höfðu 14 skipverjar komist af en nokkrir drukknað en þeim sem af komust var ráðstafað með skipi sem ófarið var í Múlasýslunum. Þar, og yfirhöfuð að tala vestur að Öxnadalsheiði hefir á núliðnu sumri heyjast allvel, lakar í Skagafjarðar- og Húnavatns sýslum hvar mýrlendi spratt ofur báglega – þó hygg ég að lömb verði þar líka sett nokkur á í vetur. ... Þó vel hafi heyjast í Múla sýslunum, er í sumum hreppum þar bágt ástand vegna undanfarins fellis ... (s156)

Brandsstaðaannáll [haust og vetur til áramóta]:

3. okt skipti um til votviðra, þó frosta- og snjóalaust til vetrar. 26. okt. byrjaði vikuhríð hér í veðursældarsveit, hvað þá ytra. 7. nóv. blotaði og varð snöp 10 daga og gott veður, síðan hörkur og köföld; 5, des. hláka; tók upp til sveita en lítið til dalanna; aftur 10 daga gott. Seinni part desember hríðar og jarðleysi og hross tekin inn eða rekin til hagagöngu norður og gengu þar í örtröð. Á Suður- og Vesturlandi var árgæska, vetur góður, gras og nýting í betra lagi, haust gott og veður að nýári ... .

Lýkur hér að sinni umfjöllun hungurdiska um árið 1837. Sigurði Þór Guðjónssyni er þakkað fyrir innslátt Brandstaðaannáls. Fáeinar tölur má finna í viðhengi. 

Skrár tengdar þessari bloggfærslu:

• tölur ársins 1837 (fáar)