Afbrigðilegur marsmánuður í háloftunum

Marsmánuður var mjög afbrigðilegur í háloftunum yfir Norður-Atlantshafi. Það má vel sjá á kortinu hér að neðan.

Heildregnu línurnar sýna meðalhæð 500 hPa-flatarins og við sjáum að vestanáttin sem venjulega er ríkjandi yfir Íslandi á þessum tíma árs hefur alveg „brugðist“ - jafnhæðarlínur nær engar í námunda við landið og vindátt mjög óráðin. Ísland er þó ekki nærri stærstu vikunum - en mitt á milli þeirra. Hitavik voru því ekki mjög stór hér á landi. 

Litirnir sýna hæðarvikin. Þau voru mjög neikvæð suðvestur af Bretlandseyjum, en jákvæð yfir Grænlandi og þá sérstaklega vestan þess. Af legu vikanna má ráða að mikið hefur þurft til að drepa vestanáttina alveg niður - en það gerðist. 

Staða þar sem jafnhæðarlínur eru svona gisnar er ekki algeng að vetrarlagi hér við land. Einföld leit ritstjóra hungurdiska finnur þó nýlegt dæmi í desember 2012 - þar sem mánaðarstaðan var lík þessari - tíð var þá lengst af mjög hagstæð, en þá spilltu síðustu dagarnir fyrir er illviðri lögðust að. 

Ritstjórinn þakkar Bolla fyrir kortagerð. 

Rangt eða rétt?

Í spálíkönum má oft sjá nokkuð einkennilega hluti. Nú lítum við á úrkomuspá harmonie-iga líkansins frá því núna á miðnætti (aðfaranótt miðvikudags).

Hér má sjá uppsafnaða úrkomu (litakvarði) sem líkanið segir að eigi að falla næstu 42 stundir (til kl. 18 síðdegis á fimmtudag). Vestast á Grænlandssundi er pínulítill blettur þar sem úrkoma þessa tíma á samtals að verða 141 mm. Sé spárunan gaumgæfð nánar kemur í ljós að 10 til 15 mm (10 til 15 cm af snjó) eiga að falla klukkustund eftir klukkustund - nánast alveg á sama blettinum. - Alveg kyrrstæð sturta úti á reginhafi - engin fjöll nærri til að kreista loftið eða halda sturtuhausnum kyrrum. 

Jú, þetta gæti svosem orðið - en erfitt mun að staðfesta það - kannski dettur þetta út strax í næstu spárunu. En ekki væri þægilegt fyrir veðurspámenn að fá svona nokkuð upp á borðið inni á landi, yfir byggðum bólum - og svara strax því hvort draga eigi upp einhver gul flögg. 

Við sjáum líka að á þessum sama tíma eiga 68 mm að falla í Smjörfjöllum sunnan Vopnafjarðar - en það þykir okkur bara eðlilegt í álandsvindi og uppstreymi sem fjöllin sjá um að halda við og kyrrsetja. 

Af árinu 1915

Mikil umskipti urðu með árinu 1915 frá því tíðarfari sem ríkt hafði. Árin 1913 og 1914 höfðu verið sérlega umhleypinga- og illviðrasöm og veðrið almennt látið ófriðlega. Mikið bar þá á vestanáttum. Nú skipti um, vindur snerist til ríkjandi norðlægra átta og loftþrýstingur hækkaði. Sumarið varð þó sérlega dauft sums staðar norðan- og norðaustanlands enda hafís þar við land og í Grímsey varð október hlýjasti mánuður ársins (ásamt ágúst). 

Þó tíð teldist hagstæð lengst af var hiti ofan meðallags á landsvísu í aðeins þremur mánuðum, janúar, október og nóvember. Október var langhlýjastur að tiltölu, einn allra hlýjasti októbermánuður allra tíma og var ekki skákað fyrr en rétt rúmum 100 árum síðar, 2016. Fremur hlýtt var um landið suðvestanvert í júní og ágúst, en þá var kalt nyrðra.

Mars varð mjög kaldur og sömuleiðis var kalt í desember, febrúar og maí. Júlí var sérlega kaldur um landið norðan- og austanvert. En það fór vel með veður og illviðri voru fátíð, t.d. nær enginn dagur ársins inn á illviðraskrá ritstjóra hungurdiska, sem mun þó vera fremur skorti á veðurathugunum að kenna heldur en að engin illviðri hafi gert - við sjáum nokkur dæmi í blaðafréttum hér að neðan.  

Hæsti hiti ársins mældist á Stóranúpi 3. ágúst 21,7 stig, en mest frost á Grímsstöðum á Fjöllum, -25,0 stig 23. febrúar. Það er óvenjulegt, en -0,1 stigs frost mældist í Grímsey þann 11. júlí - hafís var þá við eyjuna og frostnætur komu einnig víðar í sama mánuði. Frost mældist -1,0 stig á Akureyri aðfaranótt 1. júlí og er það lægsti hiti sem þar hefur nokkru sinni mælst í júlímánuði. Enn standa nokkur dægurlágmörk frá árinu 1915 þar í bæ, 11., 12., 13., 14, og 16. júlí. Hafís kom þá alveg inn á Pollinn. 

Enginn hlýr dagur skilaði sér í net ritstjóra hungurdiska í Reykjavík og Stykkishólmi. Hins vegar nokkrir kaldir, 9 í Reykjavík, en 7 í Stykkishólmi. Í Reykjavík 22. febrúar, 16., 20. og 21. mars, 31. maí, 11., 12. og 24. júlí auk 9. desember. 

Fjöldi sólríkra daga kom á Vífilsstöðum - mun fleiri en árin á undan, 19 þeirra ná inn á gátlista ritstjórans, 6 í maí, 3 í júní, 7 í júlí og 3 í ágúst. Tímabilið frá 17. júlí til og með 5. ágúst var sérlega sólríkt.

Óvenjuþurrt var um landið sunnan- og vestanvert og reyndar líka um mikinn hluta Norðurlands. Má vera að ár sem þetta reyndist erfitt bæði vatnsbúskap og kornrækt nú á tímum. 

Lögrétta gefur almennt yfirlit um árið þann 19. janúar 1916:

Árið 1915 hefur verið besta ár hér á landi bæði til lands og sjávar, mesta veltiár, sem yfir Ísland hefur komið, segja margir. Veturinn var góður frá nýári. Vorið kalt, og sérstaklega þurrviðrasamt á Suðurlandi. Eftir miðjan mars gerði hafís vart við sig við Vesturland [átt er við Vestfirði], en þó ekki til mikilla muna þá, En í maí kom hann að Norðurlandi og var þar mikill ís á reki fram og aftur allt fram í miðjan júlí og truflaði mjög skipsferðir. En úr því varð íslaust. Grasspretta varð tæplega í meðallagi yfirleitt, og ollu því þurrviðri sunnanlands, en hafísinn norðanlands. Sumartíðin var góð og hagstæð og varð nýting heyja í besta lagi, svo að þau urðu eftir sumarið bæði mikil og góð sunnanlands og í meðallagi norðanlands. Garðávextir yfirleitt meiri en í meðallagi.

Haustið var gott og besta tíð fram til ársloka. Skaftafellssýslur eru þó undantekning frá þessu, því þar var rigningasamt síðari hluta sumars og allt haustið, og á Austfjörðum var rosatíð fyrir árslokin. Eftirtektarverðar eru athuganir þær, sem Mýramenn segjast hafa gert á háttsemi kríunnar þetta sumar og hið næsta á undan. Vorið 1914 var fádæma hart, og segja þeir að kríur hafi þá alls ekki orpið. En vorið 1915 urpu þær ekki fyrr en seint í júní og voru að því alt fram í ágúst. Þær eru vanar að fara um höfuðdag, en í haust fóru þær ekki fyrr en um veturnætur. Sama er að segja um fleiri fugla. Lóur fóru að minnsta kosti mánuði síðar en venja er til. Viku af vetri sást stór lóuhópur á Mosfellsheiði.

Janúar: Hagstæð tíð og hægviðrasöm. Fremur hlýtt.

Ísingarvandamál norðaustanlands plöguðu mjög símsamband snemma í janúar. Morgunblaðið segir frá þann 9.:

Landsíminn hefir nú verið í ólagi í þrjá daga. Kvað hann vera slitinn milli Akureyrar og Seyðisfjarðar og svo mikið, að önnur eins bilun hefir ekki orðið síðan síminn varð lagður, árið 1906. Verkamenn sem vinna að því að koma símanum í lag, tjáðu símamönnum hér á stöðinni, að þræðirnir hefðu verið jafndigrir og staurarnir, vegna ísingar.

Vélbátur úr Vestmannaeyjum fórst í ofsaveðri þar nærri þann 12. [eða 14.] (Morgunblaðið 15.)

Mikið brim gerði í Reykjavík aðfaranótt þess 19. Vísir segir frá þann 19.:

Hafrót var óvanalega mikið í nótt og morgun. Grjóti skolaði langt upp í Pósthússtræti. Sjór gekk yfir hafnargarðinn vestra og bryggjur löskuðust víða.

Og Morgunblaðið þann 20.:

Brim var hér með mesta móti í fyrrinótt og í gær. Sjórinn gekk langt yfir Grandagarðinn. í miðbænum gekk sjór dálítið upp í Hafnarstræti. Einn vélbátur sem stóð í fjörunni fyrir neðan verslun Gunnars Gunnarssonar, féll á hliðina og brotnaði eitthvað. Bryggjur H.P. Duus og Geir Zoega brotnuðu dálítið. Í Hafnarfirði ráku og tveir bátar á land í gær í briminu og brotnuðu í spón. 

Morgunblaðið birtir 4. febrúar bréf úr Landsveit dagsett 24. janúar:

Tíð síðan um nýjár mjög góð, veður spök, hagar nógir og lítið gefið útifénaði; stendur svo enn. Í dag blíðviðris hláka og nær alauð jörð eftir.

Febrúar: Hægviðrasöm og hagstæð tíð lengst af. Nokkuð snjóasamt um tíma suðvestanlands og á Norðausturlandi var hríðarhraglandi mestallan mánuðinn. Fremur kalt. Ólafur Jónsson segir frá snjóflóði á Norðureyri við Súgandafjörð kl.6 að morgni 4. febrúar. Flóðið tók hlöðu, hjall, tvo báta og vatnsból staðarins. (Skriðuföll og snjóflóð 2.útg. III., s200). 

Fyrir miðjan mánuð varð ung stúlka úti í Skagafirði á leið úr skóla. 

Nokkuð var um jarðskjálfta á Reykjanesskaganum um og uppúr miðjum mánuði og varð allmikill hristingur í Reykjavík. Aftur voru jarðskjálftar á svipuðum slóðum um 20. mars.

Austri segir af tíð þann 13. febrúar:

Veðrátta hefir verið mjög umhleypingasöm nú undanfarið. Sífelldir rosastormar, rigning og krapaveður, svo afar illt hefir verið yfirferðar.

Lögrétta segir af góðri tíð þann 17.:

Tíðin hefur verið mjög góð hér sunnanlands að undanförnu, stöðug hlýindi, og líkt er tíðarfarið um allt land. Veturinn hefur yfir höfuð verið mjög mildur, það sem af er.

Skautasvell var á Tjörninni í Reykjavík. Morgunblaðið birtir af því frétt þann 22. - og síðan fréttir af frostum. Þetta var frostharðasti kafli ársins:

[22.] Skautasvell var afbragðsgott á Tjörninni í gær, en fáir sem notuðu það vegna storms.

[25.] Vatnsæðar sprungu í nokkrum húsum í frostinu um daginn. Var verið að gera við þær í gær.

Mars: Mjög hægviðrasöm og hagstæð tíð, nokkur hríðarhraglandi norðaustanlands, en annars mjög þurrt víðast hvar. Fremur kalt.

Þann 7. mars segir Morgunblaðið frá rekís á Breiðafirði og tafði hann siglingar til Stykkishólma. En veður voru hæg. Þann 10. segir blaðið:

Ísafirði i gær: Veðurblíða mikil er hér nú. Snjóa hefir tekið alstaðar hér i nánd. Stykkishólmi i gær: Afli er hér ágætur og sjóveður á hverjum degi. Afskapa-hláka kom hér i fyrrinótt. Alauð jörð alstaðar á undirlendi. Reykjavík: Vorveður hið besta var hér í gær. Allur snjór horfinn og tún komu græn undan snjónum.

Um miðjan mánuð fréttist fyrst af hafís. Ítarlegustu fréttirnar er að finna í Vestra þann 21.:

Hafíshroða allmikinn rak hér inn i Djúpið fyrrihluta vikunnar. Fyllti fjörðinn hér á mánudag og þriðjudag [16. og 17.]. Álftafjörð hafði og fyllt af ís svo að ekki varð komist á bát þaðan í fyrradag, og inni í Djúpinu að vestanverðu var svo mikill ís að ekki varð komist á bát inn á Ögurvik, en sjóleiðin inn Djúpið nokkurnveginn auð. Ísinn var svo mikill, að úr Bolungarvík hafði ekki sést út yfir hann úr svonefndri Breiðhyllu ofan við kaupstaðinn i heiðskíru veðri. Á Patreksfjörð, Arnarfjörð og Dýrafjörð hafði og rekið inn hafís eftir helgina en rak strax út aftur. Norðanlands hefir víst hvergi orðið ísvart.

Og þann 29. eru fréttir í Vestra af framhaldinu: 

Hafísinn. Hann liggur hér á firðinum ennþá, og er orðinn samfrosinn, svo ekki verður komist lengra en inn að verksmiðjunni Ísland að vestanverðu og inn fyrir Básana að austanverðu. Íshrafl nokkurt er að hrekjast um Djúpið, en þó eigi svo að það tálmi umferð. Utan við Djúpið er og ísrek all mikið annað veifið, og á Aðalvík var mikill hafís um síðastliðna helgi en rak þó frá aftur. Vélkútter frá Akureyri slapp með naumindum fyrir Straumnes á laugardaginn. „Ceres“ hafði gert ráð fyrir að leggja af stað frá Norðurfirði í gær (28. þ. m.) með birtu, en er ókomin ennþá, sjálfsagt vegna íss.

Tíðin. Ágætisveður undanfarna viku, sólfar og logn á hverjum degi, en all frosthart suma dagana.

Í ódagsettum hlákum segir Norðri að vatn hafi hlaupið í fjárhús á Gilsbakka í Axarfirði og drepið þar 26 gemlinga og 10 geitur. Húsið hafi verið gamalt og aldrei fyrr hlaupið vatn í það. 

Þann 29. mars fórst fiskiskip í hafís við svonefndan Geirhólm á Ströndum, Geirhólmur er annað nafn á Geirólfsnúp (Vestri segir frá þessu 4. apríl). 

Apríl: Tíð talin hagstæð. Úrkomur og umhleypingar viðloðandi á Suður- og Vesturlandi. Hiti í meðallagi.

Páskadag bar upp á 4. apríl. Þjóðviljinn segir í pistli úr Reykjavík sem birtist 16. apríl:

Ekki varð mikið úr páskahretinu að þessu sinni hér syðra, — rétt að það minnti ögn á sig. Jörðin æ alhvít að morgni — fyrir og fram yfir páskana —, þó að sólin bræddi snjóinn einatt jafnharðan að deginum. Vorið annars yfirleitt eigi sem afleitast, hvað af er.

Morgunblaðið segir 9. apríl í frétt frá Akureyri að þar hafi verið ágæt tíð að undanförnum, en nú hafi brugðið til norðuráttar með fjúki og hríð. Frá Stokkseyri segir Morgunblaðið þann 12. að þar sé besta tíð til lands og sjávar, hins vegar sé þar feikna mikið brim í dag [11. apríl], „hið mesta, sem menn muna eftir“. 

Þann 25. apríl varð miðbæjarbruninn mikli í Reykjavík þegar 12 hús brunnu. 

Þann 25. segir Morgunblaðið frá vetrartíðinni á Austfjörðum:

Tíðarfar hefir, síðan snjóinn mikla keyrði niður á jólaföstu, verið talsvert stirt og  umhleypingasamt; oft komið talsvert langir hagleysis-kaflar vegna áfrera, en nú í nokkra daga að undanförnu hefir ágætis blíðviðri verið svo svell hefir þorrið til mikilla muna, en á fjöllum er snjókyngi mikið.

Og þann 26. er frétt í Norðra um tíðina þar um slóðir:

Veðrátta undanfarandi hefir verið afaróstillt, vestan og norðvestan rosaveður og stormasamt en lítið snjóað í byggð enda þítt annað veifið svo nýjan snjó hefir þegar tekið og nokkuð af þeim gamla. Nú um sumarmál er því ekki snjó mikið í byggð, en ís er þó enn á vötnum. Beit fyrir sauðfé lítil í Eyjafirði vegna storma og kulda.

Þann 28. apríl segir Vestri frá vatnsflóði og vexti í Hólsá í Bolungarvík, „að hún flóði langt yfir bakkana og yfir í lækinn ofan við Malirnar, við það flóði vatnið víða í kjallara og inn á gólf í húsum, svo vandræði hlutust af“. 

Maí: Hagstæð tíð, einkum syðra. Mjög þurrt. Hiti í meðallagi.

Þann 10. segir Morgunblaðið frá því að tré séu sem óðast að lifna í görðum bæjarmanna. 

Vestri segir hins vegar að sunnudaginn 9. hafi á Ísafirði gert ökklasnjó niður að sjó og hafi hann ekki fulltekið upp þann 12. 

Hafísinn kom fyrir alvöru að Norðurlandi í maí - en fram að þeim tíma höfðu hvalveiðiskip leitað íssins og kvartað undan ísleysi (ósköp er erfitt að gera öllum til geðs). Ingólfur getur um þann 16. að skipum gangi illa að komast fyrir Horn og sömuleiðis var íshrafl á utanverðum Eyjafirði en segir svo frá ísnum þann þann 19. maí:

Hafísinn er nú sagður allmikill við Norðurland. Óslitin hafþök frá „Svalbarði við Hafsbotna" til Langaness, að því er Morgunblaðinu er símað úr Seyðisfirði, en mun ekki landfastur nema við Horn. Frá Húsavík er símað, að þar sé enginn ís úti fyrir til hindrunar skipagöngum.

Í Morgunblaðinu var hins vegar talað um Jan Mayen en ekki Svalbarða.

Vestri segir frá því þann 22. að Steingrímsfjörður sé sagður fullur af ís og Bitrufjörður að fyllast. Góðviðri og stillur hafi verið undanfarna viku, en fremur kalt hafi verið í veðri. 

Morgunblaðið birtir skondna frétt frá Seyðisfirði þann 18. maí:

Seyðisfirði 17. maí. Hreindýr var skotið hér á höfninni í gær í misgripum. Héldu menn það ísbjörn vera og hervæddust. Var sótt að því á alla vegu og lauk viðureigninni svo, að það var drepið.

Enn héldu jarðskjálftar áfram og 29. maí töldum menn jafnvel að eldur hefði tekið sig upp í Hekluhraunum. Morgunblaðið segir frá þann 29.:

Í fyrradag, um tvöleytið, fannst allsnarpur jarðskjálftakippur hér í Reykjavík. Um líkt leyti fundust snarpir jarðskjálftakippir um alt Suðurlandsundirlendið. Ólafur Ísleifsson læknir í Þjórsártúni var á ferð i fyrrinótt og sá þá mökk allmikinn leggja upp úr Hekluhrauni á sömu stöðvum og þar sem eldgosin voru 1913. En af því að hálfdimmt var af nótt gat hann eigi svo gjörla greint það. Sennilegast er þó, eftir öllum líkum að dæma, að eldur sé aftur uppi á þessum slóðum.

Í lok mánaðarins gerði leiðindahríð fyrir norðan og austan og voru það nokkur viðbrigði eftir nokkra hlýja daga eystra. Morgunblaðið segir frá þann 31.:

Þær voru ósumarlegar fréttirnar, sem hingað bárust frá Norðurlandi í gær. Afgreiðslumaður Björgvinjarfélagsins hér, hr. Nic. Bjarnason, var kallaður i símann frá Siglufirði kl.10 í gærmorgun. Var honum þá tjáð að Pollux og Flóra væru bæði að reyna að brjótast gegnum ísinn og komast inn til Siglufjarðar, en að sú tilraun mundi að líkindum misheppnast. Allt væri fullt af hafís þar nyrðra. Mikill is fyrir utan Eyjafjörð, Skagafjörður fullur og blindhríð hefði staðið þar síðan um morguninn snemma. Nokkru seinna barst afgreiðslumanninum símskeyti frá Siglufirði og hljóðaði það svo: Siglufirði kl. 11.55 fh. Flora og Pollux urðu að snúa við aftur. Flora liggur nú við Hrísey en Pollux hélt til Akureyrar. Frá Húsavík er símað hingað, að ómögulegt sé fyrir sig að komast austur með landinu því mikill hafís sé þar alstaðar. Blindhríð er hér enn. 

Júní: Hagstæð tíð og lengst af mjög þurr, einkum fyrir norðan. Hiti í meðallagi. Ísinn var til skiptist að reka út og inn á fjörðum norðanlands og olli nokkrum töfum á siglingum. 

Vísir segir þann 3. að „mistur var hér í gær svo mikið í lofti, að svo var að sjá sem í kolabotn allt umhverfis. Leiðinlegt veður“. 

Ingólfur segir frá því þann 28. júní að grasmaðkur hafi stórum skemmt gróður austur á Síðu og tún séu þar gjörskemmd á sumum bæjum, t.d. á Prestbakka. 

Júlí: Hagstæð tíð en köld syðra, en óvenju kalt nyrðra. Óvenjumiklir þurrkar suðvestan- og vestanlands. 

Hér er hluti úr ískorti dönsku veðurstofunnar fyrir júlí 1915. 

Þann 11. gerði mikið norðanrok. Suðurland segir fréttir af því þann 12.:

Veðrið í dag: Ofsarok er hér á Eyrarbakka síðan í gær og kuldi mikill í nótt. Snjóaði á Reykjanesfjallgarðinn niður undir byggð í nótt í ofanverðu Ölfusi. Lá snjór niður eftir öllu fram að hádegi. Ekkert hefir sést til Austurfjalla, það sem af er daginn. Stormurinn lemur niður kartöflugrös og annan gróður i görðum.

Ingólfur segir frá sama veðri þann 13. og sömuleiðis frá skemmdum sem ísrekið olli á Eyjafirði:

Hey fuku víða á túnum hér í bæ í rokinu á sunnudaginn [þ.11.]. Telja menn að það hafi verið eitthvert mesta norðanrok, sem hér hefir komið á sumardegi um margra ára skeið. Frost var hér í bænum í fyrrinótt. Jarðeplagras í öllum görðum sölnað. Sauðarkróki í gær: Hafís og kuldar. Mikill ís er sagður vera hér fyrir utan og er hann á reki að landi. Norðanrok hér í gær og kuldi óvenju mikill um þetta leyti árs. Stokkseyri i gær: Afspyrnurok var hér á undirlendinu í gær. Heyfok varð dálitið hjá þeim, sem þegar höfðu slegið. Snjór sést hér i dag alveg niður í byggð.

Akureyri i gær: Fjörðurinn fullur af is. Pollurinn er nú fullur at ís og allur Fjörðurinn fyrir innan Hrísey. Fyrir utan eyna kvað enginn ís vera, en fremur eru fréttir óljósar þaðan. Það var sagt í síma í morgun frá Dalvík, að þar fyrir utan væri enginn is, en aftur á móti sagði maður utan úr Firði í gær, að þar væri mikill is. — Mörg skip liggja hér á höfninni, sem flest hafa leitað hafnar vegna hafíss. Margar bryggjur hér hafa stórskemmst eða eyðilagst af hafísnum. Nýja bryggjan, sem Tulinius hafði látið gera á Tanganum, er gjöreyðilögð. Bryggjur Falks, norska útgerðarmannsins, eru stórskemmdar. Allar bryggjur Gránufélagsins, sem útgerðarfélögin úr Reykjavik höfðu tekið á leigu, hafa orðið fyrir miklum skemmdum. Þá hefir bryggjan út af Þórshamri, fyrir utan Krossanes, og orðið fyrir miklum skemmdum og bryggjan i Krossanesi er gjöreyðilögð. Tjónið nemur þúsundum króna, sem er því tilfinnanlegra nú, er síldarútvegur átti að fara að byrja.

Siglufirði í gær: Litill ís er hér nú — aðeins nokkrir jakar i stangli. Norðanátt með úrkomu hér í gær. Snjóaði alveg niður í byggð og öll fjöll hvít. Húsavik i gær: Skjálfandi er nú fullur af ís. Krapasnjór í nótt sem leið. Útlit hið versta. 

Í þessu kasti rak mótorbát upp í Gerðum og brotnaði hann í spón (Morgunblaðið 14.).

Morgunblaðið segir frá frostnóttum þann 20.:

Hörð tíð hefir verið austanfjalls undanfarandi. Kartöflugras er víða rótsölnað, því frost hafa verið margar nætur í röð, og því horfur á að alger uppskerubrestur verði.

Og þann 23. er í blaðinu kvartað undan vatnsskorti á Suðurnesjum, allir brunnar og lindir séu þurr vegna þurrka. 

En þurrkur var góður fyrir heyskap segir í frétt í Morgunblaðinu þann 25. júlí:

Eyrarbakka i gær. Tíðin er hér afbragðsgóð og svo miklir þurrkar, að annars eins eru ekki dæmi um tuttugu og fimm ár. Hvert heyhár, sem losað er, er þegar hirt.

Þann 27. er enn vikið að þurrkunum í Morgunblaðinu:

Þurrkar. Mikið kvarta bændur hér í nærsveitunum yfir of miklum þurrkum. Víða orðið nær vatnslaust og mestu vandræði að ná í vatn handa skepnum. Kýr mjólka illa — mest af vatnsskorti og sláttur gengur illa vegna þess hve illt er að ná af. En alt sem slegið er, þornar á skömmum tíma, svo eitthvað bætir það úr.

Ágúst: Þurr tíð víðast hvar nema helst suðaustanlands og í útsveitum norðaustan- og austanlands. Fremur kalt norðaustanlands, hlýtt suðvestanlands.

Norðri segir frá þann 7. ágúst:

Nú í fulla viku hefir verið stilling, þoka um nætur og lengst af um daga. Hafgola síðari hluta dags. Loftið alltaf kalt, og hefir því gras lítið sprottið.

Góðar fréttir af Snæfellnesi (Morgunblaðið 11. ágúst): „Stykkishólmi í gær: Hér er alltaf einmuna tíð. Heyskapur gengur ágætlega, því jafnharðan þornar af ljánum“. Daginn eftir er bætt við frá sama stað: „Mikið kvartað undan vatnsleysis hér. Brunnar víða alþurrir og fólk verður að sækja vatn í fötum langar leiðir“. 

Eftir þann 20. ágúst hljóp í nokkra rosa og hvassviðri. Morgunblaðið segir frá, fyrst þann 25. og síðan þann 27.:

[25.] Sauðárkróki í gær: Afskapa stormur hefir verið hér síðustu 3 dagana. Mikið hefir fokið af heyi hjá bændum. Máttu þeir illa við því, þar sem heyskapur hefir verið með minna móti í sumar, grasspretta slæm. Vestmannaeyjum í gær: Suðaustanrok hér síðustu daga og mikill sjór.

[27.] Akureyri í gær: Suðvestanstormar hafa verið hér undanfarna daga og versta veður. Hefir skipum ekki gefið á sjó og því ekkert aflast af síld þessa dagana.

Austri segir frá tíðinni þar um slóðir þann 28. ágúst:

Tíðarfar hefir verið heldur stirt þessa viku. Fyrri hlutann rosatormar af suðri, með ákaflega miklu mistri, nú utanrok og hrakviðri, og snjóar i fjöll.

September: Góð tíð og hlý lengst af.

Morgunblaðið segir þann 14. frá bláberjasprettu:

Aldrei í manna minnum hefir verið jafnmikið um bláber hér á Suðurlandi, sem nú. Fólk, sem farið hefir i berjamó upp i Mosfellssveit hefir tínt marga potta á nokkrum klukkustundum. Að líkindum gerir það hinn mikli þurrkur og blíðviðrið, sem verið hefir í sumar.

Haustið byrjaði vel. Fréttir birtu eftirfarandi pistla þann 3. og 4. október:

[3.] Hrútafirði 26. sept. Héðan er nú alt það besta að frétta, ágætis áran á alla lund. Tíðin hefir verið með afbrigðum góð í sumar; að vísu nokkuð kalt framan af og grassprettan því í lakara lagi. — En þessir dæmalausu þurrkar i alt sumar hafa komið öllu í ákjósanlegt horf. Heyskapur víðast hvar í góðu meðallagi, og heyin fyrirtaks góð, — eitthvað annað en í fyrra.

[4.] Siglufirði í gærkveldi. Hér er nú hin ágætasta tíð sem menn hafa þekkt á þessum árstíma. Logn og sólskin alla daga. Ganga kýr úti enn, sem er með öllu óvanalegt hér. Síldveiðamenn eru nú allir farnir og hafa þeir haft afarmikinn hagnað af veiðinni. Reytingsfiskur er hér en heldur smátt.  

Sauðarárkróki í gærkveldi. Tíðin er hér svo góð nú, að menn muna ekki aðra eins um þetta leyti. 

Október: Mjög hagstæð og hæg tíð, en nokkuð votviðrasöm. Mjög hlýtt.

Þann 7. október segir í Fréttum - að í Stykkishólmi eru menn fegnir regninu, en síður í Vík í Mýrdal:

Stykkishólmi í gærkveldi: Rigning hefir verið hér allmikil þrjá síðustu daga og hefir það komið sér mjög vel vegna neysluvatns. Því að brunnar þornuðu í sumar við sífelda þurrka og horfði til stórvandræða af vatnsleysi. Vík í Mýrdal í gær: Ótíð hefir verið hér mjög lengi. Rigningar svo miklar, að bændur hafa ekki getað þurrkað hey sín og stórviðri og brim svo ekki hefir gefið á sjó vikum saman. Mótorskipið „Óskar“ sem hér gengur milli og Vestmannaeyja, hefir ekki getað komið hingað langa tíð vegna brimsins.

Ísafold segir þann 16.:

Veðrátta hefir verið svo hlý alt haustið hér sunnanlands, að elstu menn muna eigi slíkt. En úrfellissamt í meira lagi. Fyrsta snjó á Esjunni gat að líta í gærmorgun. Þá voru og Mýrafjöllin alhvít.

Þann 17. eru Fréttir með fréttir af Markarfljóti:

Nú er Markárfljót [svo] farið úr Þverá og fellur í sinn rétta farveg meðfram vesturhlíð Eyjafjalla.Hefir það legið í Þverá síðan 1895 og gert mikil jarðspjöll i Fljótshlíðinni, einkum innanverðri og tekið hefir hún tvö mannslíf á þeim tíma. Það er gömul sögn að Fljótið liggi 20 ár í hvorum stað og svo hefir það reynst nú, enda á þessi sögn við ofur eðlileg rök að styðjast, því það er einmitt sá tími sem vatnið þarf til þess að bera aur og leðju undir sig þar til svo hátt verður að það skiptir um farveg.

Þann 21. og 25. birti Fréttir pistla frá Eyrarbakka:

[21.] Eyrarbakka í gær. Ofsarok er hér nú og má búast við skemmdum. Á hverri stundu getur kaupskipið Nauta slitnað upp og farið í spón á skerjagarðinum. Önnur landfestin er þegar slitnuð. Í gærkvöldi var öllum mönnum bjargað úr skipinu.

[25.] Nauta, kaupfarið hér, Var nær strandað eins og áður var sagt, og hafði önnur landfestin slitnað en þá lygndi snögglega svo að það bjargaðist. Er það nú lagt af stað til Hafnar. Veðurblíða óvenjumikil er nú hér og sjórinn spegilsléttur. Óskar, flutningabáturinn, kom hingað í dag og fór aftur. 

Og Morgunblaðið segir um tíðina þann 27. október:

Um þetta leyti í fyrra var kominn ís á Tjörnina. Nú er hér hver dagurinn öðrum hlýrri — alveg eins og á vori væri. Eru ekki margir dagar síðan að nýútsprunginn fífill fannst hér uppi á túnum. Lauf er enn eigi fallið af trjám í görðum hér og mörg tré hafa enn græna laufkrónu.

Nóvember: Hagstæð tíð. Fremur hlýtt.

Fyrsta vikan var mjög hlý og með október einskonar sumarauki fyrir norðan eins. Sagt var frá því að útlendar blómplöntur í görðum hefðu þá seint um síðir verið að blómgast (enda sumarið aumt) [Fréttir 15. nóvember].

Morgunblaðið segir frá þann 1. nóvember:

Fyrsta næturfrostið. Það varð í fyrrinótt hér í bænum, 31. október, og hefir ekki í manna minnum komið jafnseint á árinu. Vanalega eru margar frostnætur í septembermánuði. Vér áttum tal um þetta við einn áttræðan borgara, sem dvalið hefir mestan hluta æfi sinnar hér í bænum. Hann kvaðst ekki muna eins ágæta tíð, sem þetta árið. Og hann bætti því við: Þetta er veltiár fyrir oss Íslendinga. Ég hefi aldrei vitað jafnmikla peninga manna á meðal sem nú. Bara það haldist.

Allmikið norðanveður gerði þann 6. til 8. Þann 6. gerði allmikið brim í Reykjavík. Morgunblaðið segir frá því þann 7.:

Brim töluvert var hér í gær með háflóðinu. Skall sjórinn upp að uppfyllingunni fyrir neðan Hafnarstræti og skolaðist allmikið af mold á burt. Urðu verkamennirnir að flytja járnbrautarteinana, sem voru á barminum, lengra á land. Brotsjóar skullu yfir grandagarðinn i sífellu, en skemmdir urðu engar.

Brim olli tjóni vestur í Bolungarvík. Fréttir segja frá þann 9. - en draga svo heldur úr daginn eftir:

[9.] Bolungarvík í gær. Brimbrjóturinn hér skemmdist allmikið í ofveðrinu í dag. Eyðilagði brimið algerlega 10 stikur af brimbrjótnum, eða fullan helming þess sem byggt var af honum í sumar.

[10.] Brimbrjóturinn í Bolungarvík hefir ekki skemmst eins mikið og menn ætluðu í fyrstu, og nú hefur lygnt svo, að hann er úr frekari hættu. Efri hleðsla hans hrundi inn af og getur það orðið góð undirstaða undir breikkun hans, sem að vísu var nauðsynleg, þar sem hann var hafður of mjór í fyrstu.

Þann 11. nóvember gat Morgunblaðið þess að Tjörnina í Reykjavík hafi lagt aðfaranótt þess 10. Skömmu síðar varð ísinn mannheldur og þann 14. getur blaðið þess að alhvítt hafi orðið í fyrsta sinn á haustinu í Reykjavík „í fyrrinótt“. 

En svo kom aftur frétt af gróðri í Morgunblaðinu þann 20.: 

Útsprungnir fíflar og sóleyjar sjást nú víða í görðum og á túnum hér í bænum. Mun það vera sjaldgæft mjög um þenna tíma ársins. Tún og blettir eru hvanngrænir alls staðar hér í grennd.

Undir lok mánaðarins gerði aftur nokkurt illviðri. Þá fórust 17 menn af þremur bátum, tveimur úr Bolungarvík, en einum úr Aðalvík. Skemmdir urðu á Siglufirði þann 29. í norðaustanveðri - Fréttir segja frá þann 30.:

Siglufirði i gær: Norðaustan rok var hér í nótt sem leið, og braut það eina af bestu bryggjunum hér, átti hana Bretevig síldarkaupmaður. Voru það tvær bryggjur út, en pallur milli þeirra að framan. Allt fór þetta í smátt og liggur spýtnaruslið i fjörunni. Ekki urðu aðrar skemmdir verulegar af roki þessu. Súldarveður er í dag og frostlaust.

Þann 10. desember birti Morgunblaðið bréf úr Laugardal, dagsett 1. desember:

Tíðin ágæt, svo að elstu menn muna varla slíkt. Eru menn nú fyrst að taka lömb i hús og kenna þeim átið. Enginn snjór kominn enn, að eins á hæstu fjöllum hefir gránað lítilsháttar. Þykir okkur það óvanalegt hér uppi við fjöllin, því fremur hefir „dalurinn“ okkar fengið orð fyrir það að vera snjóakista. Fyrir nokkru síðan gerði hér rigningu mikla. Hljóp þá vöxtur í allar sprænur, svo þær flæddu yfir engjar og mýrar. Þegar vatnið fjaraði, fundust silungar dauðir og lifandi uppi um mýrar og meðfram vegum. Frá einum bæ fundust 60 og frá öðrum minna. Þykir þetta allmerkilegt, og hefir ekki komið fyrir í elstu manna minnum.

Desember: Hagstæð tíð á Suður- og Vesturlandi, en heldur síðri norðaustanlands. Fremur kalt. Nokkuð snjóaði fyrir miðjan mánuð. 

Vísir segir frá þann 15.:

Akureyri í gær: Undanfarinn hálfan mánuð hafa verið hér nær stöðugar hríðar og er því mikill snjór á jörðu. Frost er hér enn, en mildara.

Enn var vitnað í elstu menn í frétt Morgunblaðsins 21. desember af ofviðri í Landeyjum:

Miðey í Landeyjum i gær: Afspyrnurok var hér í nótt. Elstu menn muna ekki eftir öðru eins. 2 símastaurar brotnuðu, annar þeirra í 4 hluta — og því er ekkert samband við Holt undir Fjöllum eða Vik i Mýrdal. Búist er við að meiri skemmdir hafi orðið, þótt ekki séu enn komnar fregnir af því.

Og jólin urðu rauð í Reykjavík ef marka má frétt Morgunblaðsins 27. desember:

Rauð jól. Þess munu fá dæmi að jól hafi komið hingað svo rauð sem nú. Ekkert snjókorn neinsstaðar og haustbragur yfir öllu. En munnmælin segja að þá eigi að verða hvítir páskar. Væri það óheppilegt, því að nú eru sumarpáskar.

Hér lýkur frásögn af veðri og tíð 1915 - að vanda má finna tölur í viðhenginu. 

Skrár tengdar þessari bloggfærslu:

• tölur ársins 1915

Lítið ber á vori

Sem stendur ber lítið á vorinu - að öðru leyti en því að mikið er farið að muna um hækkandi sól í baráttu við klaka og annan slíkan ósóma. 

Við sjáum á norðurhvelskortinu að landið er langt inni í bláu litunum. Litirnir sýna þykktina, en hún mælir hita í neðri hluta veðrahvolfs. Kuldapollar norðurhvels eru þó nokkuð farnir að láta á sjá og eru farnir að skiptast upp í marga smærri. Fjólublái liturinn er líka orðinn mun minna áberandi en til þessa - ætti þó að lifa eitthvað frameftir apríl á blettum. 

Eins og sjá má er mjög mikil og hlý hæð við strendur Austur-Síberíu - kuldinn kemst ekki þangað meðan hún er þar og þar sem hann verður víst að vera einhvers staðar eru þá meiri líkur á að hann plagi okkur. 

Staðan virðist eiga að verða svipuð hjá okkur í fáeina daga - en um næstu helgi gæti hlýnað eitthvað - sé að marka spár og evrópureiknimiðstöðin er eitthvað að tala um hugsanlegar sunnanáttir í næstu viku - hvað svo er að marka það. 

En þetta eru svosem ekki nein illindi. 

Af árinu 1820

Árið 1820 hlaut góða dóma á sínum tíma - og hefði varla plagað okkar tíma heldur, nema að sjálfsögðu vetrarumhleypingar og hálka (eins og venjulega). Ágiskaður ársmeðalhiti í Stykkishólmi er 3,2 stig, -0,3 stigum neðan meðallagsins 1961-1990. Landbúnaður gekk almennt vel, en nokkur aflatregða plagaði. Vart varð við hafís, en hann var ekki mikill við strendur landsins. Svo virðist sem maímánuður hafi verið kaldari en apríl og e.t.v. að tiltölu erfiðasti mánuður ársins. Sjá má ágiskaðan meðalhita einstakra mánaða (sem til næst) í viðhenginu. 

Annáll 19. aldar (Pétur Guðmundsson) segir frá árinu 1820:

Vetur frá nýári var víðast góður fram á góu, síðan umhleypingasamur. Vorið kalt, féll fénaður á ýmsum stöðum, einkum í Árnessýslu. Sumar var vott og hlýtt, varð því grasspretta í betra lagi, en nýting ei að því skapi. Í september gjörði hret nyrðra, en þess varð eigi vart syðra. Haust var að öðru leyti gott með snjóleysu og hægviðrum til ársloka. 

Við vitum með vissu af þremur hitamælum á landinu þetta ár - þeir hafa sjálfsagt verið fleiri. Talsvert vantar þó af mælingum einstaka daga, heila mánuði vantar líka - og úr einum mælinum eru aðeins fáar tölur aðgengilegar hér og nú. 

Bláar súlur sýna mælingar Séra Péturs Péturssonar á Víðivöllum í Skagafirði. Hann mældi hita snemma morguns - ekki fjarri þeim tíma sem algengt er að sé hvað kaldastur í sólarhringnum. Af mælingum hans má ráða að nokkurra daga hláka hafi komið í fyrri hluta janúarmánaðar, á undan snörpu kuldakasti sem stóð síðari hluta mánaðarins. Svo vantar athuganir. Apríl hefur verið nokkuð sveiflukenndur, en allslæmt kuldakast er að sjá um og uppúr miðjum maí - og heldur svalt í Skagafirðinum lengst af í júní, En höfum í huga að hér erum við ekki fjarri lágmarkshita sólarhringsins eins og áður sagði. 

Sumarhlýindi ríktu um skeið framan af september og aftur framan af október, en dálítið hret á milli. Um miðjan október kólnaði mikið. Desembertölur Péturs eru ekki margar, en sýna kalda tíð snemma í mánuðinum. 

Þann 1. ágúst hóf Jón Þorsteinsson landlæknir veðurathuganir í Reykjavík, dálitið vantar í árið 1820 - og hitinn sem við sjáum er sá sem mældist á loftvoginni í kringum hádegið. Loftvogin var hins vegar við opinn glugga í óupphituðu herbergi og góð fylgni er við hita utandyra (síðari mælingar sýndu það). 

Þann stutta tíma sem mælingar Jóns og Péturs falla saman eru þær býsna sammála um gang hitans þó munur sé á tölunum. Mælingar Jóns sýna líka að síðari hluti desembermánaðar hefur verið hlýr. Það styður veðurlýsing fræðingsins Thienemann frá Leipzig sem dvaldi á Akureyri frá hausti 1820 og vel fram yfir áramót 1821. Hann mældi hita - en því miður höfum við ekki aðgang þeim mælingum. En hann segir að fyrri hluti desember hafi verið kaldur (ziemlich kalt), frostið hafi þá farið í -14 stig (hvort það er C- eða R-kvarði vitum við ekki). Hins vegar hafi síðari hluti mánaðarins verið mjög hlýr (sehr mild). 

Nú skulum við sjá hvernig ritaðar heimildir taka á árinu, fyrst er nokkuð ítarleg lýsing Brandsstaðaannáls:

Skafhríð og hörkur til 8. janúar þá besta hláka 5 daga og varð auð jörð; eftir það jörð nóg, óstöðugt með blotum, en oft sletti í, stundum frostamikið, en lengst gott veður. Með góu hláka mikil og á miðvikudag kom fjarska lognfönn, er þó bráðum sveif frá, svo ei tók fyrir haga. 4.-5. mars þíða og þá út góu blotar, köföld og óstöðugt. Á einmánuði frostasamt á auðri jörð og tók víða fyrir vatn, seinni part snjóar og gott veður á milli.

Með sumri þíður og fjallaleysing um viku tíma, aðrar vikur miklar hörkur á auðri jörð, þó stillt og allgott til krossmessu, en gróðurlaust utantúns. 15. maí mikið hríðarkast. Lá fönn á viku fyrir hvítasunnu. 28. kom bati og þar eftir góður gróður. 11. júní kom enn kuldahret og voru útheiðar ófærar til fráfærna. Í júnílok voru lömb rekin á lítinn gróður. Með júlí brutust menn suður. Gafst þá besta tíð til grasvaxtar og nota af skepnum, þó vætusamt þætti lestamönnum. Sláttur byrjaði 18. júlí. Náðist hey þá inn strax, er fyrst var slegið. Með hundadögum votviðrakafli til 8. ágúst. Hröktust og ornuðu töður allvíða. Úr því rekjur og þerrir á víxl og yfirhöfuð góð nýting, mikill grasvöxtur og hvað bestur síðan 1797.

Með október fyrsta hret, þó lítið; haustið síðan stillt og gott, frostasamt um veturnætur; eftir það þíður og góðviðri til 17. nóvember., að snjó gerði um lítinn tíma, síðan þíður. Með desember frostamikið á auðri jörð, svo víða þerraði vatn. Eftir þann 10. sunnanátt og blíðviðri, fyrir jól hláka mikil og allar ár þíðar og vatnsmiklar. Blíðviðrið hélst til nýárs. Árferði mátti kalla gott. (s82) 

Klausturpóstur Magnúsar Stephensen lýsir veðráttu svo (við styttum textann dálítið), Klausturpósturinn 1820 (III, 6, bls.100):

[Veturinn] úr því reyndist um allt land einhver hinn mildasti síðan árið 1800, snjóalaus og frostavægur, að fáeinum dögum um árslokin [1819] undanteknum, en þó víða, einkum um Suður og Austurland, mjög svo storma-, umhleypinga- og hrakviðrasamur, svo sjóargæftir og fiskiafli þess vegna böguðust stórum, en varð í góðu meðallagi austan með landi, nema í Landeyjum og við Eyjafjöll, hvar hann varð rýr, aumur á Eyrarbakka, ágætur í Vestmannaeyjum, Þorlákshöfn, Selvogi og í Grindavík; um Suðurnes, í Leiru, Garði, Njarðvíkum, á Strönd og í öllum Faxafirði um öll Innnes í rýrara lagi; góður afli tjáist samt gefist hafa Jökulbúum vestra, og eins víða um Vesturland.

Hrökt hey [fyrra sumars] um Suður-, Austur- og mikinn hluta Vesturlands, reyndust fólki skemmd allvíða og dáðlaus til holda og nytjar, urðu því uppgángssöm, ódrjúg og illfóðurgæf, einkum á mýrlendi, sauðfé og lömbum, sem flest gengu fram gjafarlaus í högum, en féllu hrönnum frá heyjum; eins varð fullorðið fé þar hjá mörgum mjög svo grannt, og kýr á mýrarlöndum hormagrar, og féllu margar um Flóa eystra. Einstakar manneskjur í Múlasýslu og syðra urðu úti, hvað í vetrum sem þessum, má sérlegt þykja, og með slys, helst við fótbrot, kal og annað, hefir hann, einkum syðra, jafnast við suma harðari.

Ekki hefir enn þá spurst til hafískomu hér við land, þó er trúlegt, að einhver hrakningur hans hafi nyrðra ekki langt undan landið verið, þar við bjarndýr skal hafa vorðið þar vart, nálægt Siglufirði, en þessi lagt út aftur til hafs, þá menn veittust að þeim; líka boðuðu miklir vorkuldar frá sumarmálum nálægan hafís, en máskje – og látum oss, bræður! vænta hins besta! – náttúruleg nú sem fyrir oss framar en fyrri, til að undanförnu, og að hafísar ekki svo fljótt, stórkostlega eða til lengdar bagi björg vora og bitri oss árferðisins hörku, hnekki gróða jarðar og dragi merg og þrótt úr mönnum og skepnum, því sannað er nú það af ótal siglingamönnum, bæði um Íshöfin norðlægu og suður um Atlantshaf, að frá Norðurlöndum við Grænland, Spitsbergen og víðar séu venjuleg ísahafþök horfin burt seinustu árin þrjú [kannski ritstjóri hungurdiska fjalli betur um það merkilega mál siðar?].

Klausturpósturinn 1820 (III, 12, bls.195):

Síðan [um fardaga] má víðast um land blíðviðri stöðugt og mestu árgæsku, einkum til lands, telja, besta gróður og heyja nýtingu. Afla síðan víða vart í meðallagi; einkum brást laxveiði flestum; haustafli syðra varð þó allgóður. Nyrðra komu þegar í september snjóaáhlaup, en syðra sást vart snjór fram í desember mánuð.

Bessastöðum 3-3 1820 [Ingibjörg Jónsdóttir]:

Vetur hefur verið hér hinn blíðasti og að kalla ekki staðið við snjór, en sífelldar rigningar gengið. (s75)

Reykjavík 3-3 1820 (Geir Vídalín biskup):

Um veðráttufar er það að segja, að vér höfðum, ... , ekkert eiginlegt sumar [átt við 1819], enda höfum vér til þessa ekki haft neinn eiginlegan vetur, því sumstaðar er sagt að lömb hafi gengið úti allt til þessa. (s173)

Gufunesi 15-8 1820 (Bjarni Thorarensen):

Við sveitarmenn lifum nú in floribus þareð grasvöxtur hefir verið góður og nýting á heyi einnig rétt góð. (s84)

Reykjavík 30-9 1820 (Geir Vídalín biskup):

Vetur höfðum vér hér einn þann besta, vor kalt og stirt til hvítasunnu [21.maí], síðan æskilegustu veðurátt, svo að grasvöxtur varð allsstaðar í betra og víða í besta lagi, og þessu sambýður nýtingin, svo eg ætla að allir hér nærlendis séu búnir að fá nóg hey fyrir pening sinn. (s177)

Eins og venjulega gengur ritstjóra hungurdiska ekki vel að lesa dagbókarfærslur Jóns í Möðrufelli (sjálfsagt að kveina undan því) - en þykist þó sjá þetta um árið 1820 - hugsanlega lestrarbjagað (en það má alltaf reyna):

Þann 15. janúar segir Jón um næstliðna viku: Góð, gjörði góðan og hagstæðan bata, tók snjó eftir þann mikla snjó kominn var. Um janúar í heild segir hann m.a. að mánuðurinn megi allur kallast góður. Fyrsta vika febrúar var óstillt, en önnur vikan stillt og góð. Síðan aftur óstillur og trúlega nokkuð grófgerðir umhleypingar, t.d. segir þann 22. febrúar eitthvað á þessa leið: Í nótt gerði aftur sunnan regn og um tíma hvassviðri suðaustan. Framan af í dag regn … bleytufjúk og mikla drífu og síðast um kvöldið mikið frost. Hann telur mánuðinum samt til kosta að góð jörð hafi verið og almennt lítill snjór. Segir líka að trjáreki hafi verið mikill og getur bjarndýrs og að snjóflóð hafi orðið í Hvanndölum. Mars virðist hafa verið umhleypingasamur framan af - oft hláka og regn, en um vikuna sem endaði þann 25. segir hann: Frostasöm í mesta lagi, en þó stillt og góð til jarðar, snjólaus. Apríl hlýtur góða dóma nema síðustu dagarnir og þann 27. er talað um sömu bitru hörkuna og þann 29. var kuldi og mikil hríð.

Maí segir hann í harðara lagi og að mikla fönn hafi gert um tíma og að júní hafi mestallur verið æði loftkaldur, en júlí yfirhöfuð að taka góður - óþurrkar plöguðu í ágúst, en í september var veðrátta kaldsandasöm, en áfellalaus. Október allsæmilegur þó snjóað hafi um tíma. Nóvember var stilltur að veðráttu, og vikan sem endaði 9. desember sögð að sönnu stillt, en ærið frostamikil. Desember í heild gæðagóður, í mánaðarlok lítið föl á jörðu og tíð sem á sumardegi.

Annáll 19. aldar upplýsir að það hafi verið bóndinn í Hvanndölum sem fórst í snjóflóðinu sem getið er. 

Jón Hjaltalín segir frá í tíðavísum (brot):

Vorið stríða stormum að
stefndi hlíða rjóðri,
hérna víða hnekkti það
hauðurs fríða gróðri.

Sumars vætan sveitum í
samt það bæta náði,
gras vel æta gripum því
grundin mæta þáði.
...

Hirtu flestir foldarló
ferska best af löndum,
óþurrk mesta þylur þó
þjóð af vesturströndum.

Haustveðráttan gæðsku góð
grenna mátti trega,
Kári þrátt þó kulda ljóð
kvæði náttúrliga.

Sjóslys voru tíð - eins og venjulega - og nokkrir urðu úti - eða eins og Jón Hjaltalín orðar það nokkuð kaldranalega í tíðavísunum: „Eins um þetta ár sem hin, ýmsir fréttast dauðir“. 

Lýkur hér umfjöllun um árið 1820. 

Skrár tengdar þessari bloggfærslu:

• tölur ársins 1820 (fáar9

Dálítið óvissulægðardrag

Nú (páskadag) hefur myndast dálítið lægðardrag við Vesturland. Tilurð þess hefur reyndar verið inni í spám nú í fáeina daga - en dálítið hring hefur verið með snerpu þess og nákvæma staðsetningu. Sú óvissa heldur áfram. En úrkoman er komin vel af stað.

Veðursjá Veðurstofunnar á Miðnesheiði sýnir úrkomu núna kl. 13:40 - hér er hún reyndar ókvörðuð, en endurkastið er mest á gulu og grænu svæðunum - og úrkoma þar líklega mest, kannski 1 til 3 mm á klukkustund - stöðvar á svæðinu mæla nú slíka úrkomu. 

Næsta mynd sýnir vindaspá harmonie-iga-líkansins sem gildir kl.20 í kvöld. Þá sjáum við að loft úr suðri þrengir sér til norðurs yfir Breiðafjörðinn í átt til Vestfjarða, vindhraði er samt ekki mikill - ekki nema á smáblettum á norðanverðu Snæfellsnesi. Á móti heldur norðaustanátt við Vestfirði. 

Úrkoman er áköfust á áttamótunum. Þegar hér er komið sögu fer norðaustanáttin að fá liðsauka úr norðri og gengur í að ýta áttamótunum aftur til suðurs.

Þetta kort sýnir úrkomuákefðina eins og líkanið segir hana verða kl. 20 í kvöld. Fjólubláa merkingin sýnir snjókomu, en sú græna regn. Þarna er úrkoman mest við norðanverðan Breiðafjörð, meiri en 8 mm á klukkustund þar sem mest er þar - það er býsnaákveðin snjókoma og yfir Fróðárheiði má sjá töluna 13 mm/klst. Hvort þessar tölur raungerast vitum við ekki - þær gætu líka gert það annars staðar en hér er sýnt. Smáatriði spár sem þessarar breytast allmikið frá einni spárunu til annarrar.

En þegar kemur fram yfir miðnætti á úrkomusvæðið að fara að þokast til suðurs, heldur síðan þeirri hreyfingu áfram og sé að marka spána verður það komið alveg suður af landinu seint annað kvöld. Það hefur þá skilað úrkomu - aðallega snjó um mestallt landið vestanvert.

Þetta kort sýnir uppsafnaða úrkomu (í mm) frá því á hádegi í dag (páskadag) fram til kl. 20 annað kvöld (annan dag páska). Henni verður greinilega mjög misskipt. Það er t.d. svæði ofan Reykjavíkur þar sem ekki er spáð neinni úrkomu (í þessari spárunu), en vestur á Miðnesheiði má hins vegar sjá töluna 22 mm. Falli það allt sem snjór (og bráðni ekki við jörð) yrði snjódýptin orðin um 20 cm. - Vestur á fjöllum Snæfellsness má sjá töluna 60 mm - það er snjódyngja. 

En smáatriði korts sem þessa er sífelldum breytingum undirorpið - kannski verður raunveruleikinn svona - kannski ekki. En vissara er þó að gera ráð fyrir einhverri snjókomu víða um land, ekki síst á Snæfellsnesi, við Breiðafjörð - og kannski snjóar líka talsvert á Reykjanesi. 

Svo er spáð nokkurra daga norðaustanátt. 

Landsmeðalhiti nýliðins vetrar

Nú er vetrinum lokið - hann er hér að hætti Veðurstofunnar skilgreindur sem tíminn frá og með desember til og með mars. Ritstjóri hungurdiska reiknar meðalhita byggða landsins og ber saman við fyrri vetur. Útkoman nú reyndist 0,0 stig, -0,2 stigum neðan meðallags síðustu tíu vetra, en +1,1 stigi ofan meðallags vetra á árunum 1961 til 1990. 

Myndin sýnir að nýliðinn vetur er mjög nærri því sem venjulegt hefur mátt telja eftir hlýnunarstökkið sem varð uppúr aldamótunum - en er talsvert hlýrri en algengt var á kuldaskeiðinu svokallaða frá 1965 og þar á eftir. Hitinn nú er +0,6 stigum ofan meðalhita vetra á árunum 1931 til 1960. Fyrir 1925 hefði þessi vetur talist mjög hlýr. 

En hlýindin nú gefa víst ein og sér engin fyrirheit um framtíðina, hún verður alltaf óráðin.