Háloftalægðardrögin bregða á leik

Það er auðvitað argasta öfugmæli að segja að nú sé sumarstaða í háloftunum - því það er ekki þannig. En að hitafari slepptu er styrkur háloftavinda og útlit háloftakerfa ekki ósvipað því sem gerist að sumarlagi. Kerfin eru fremur veik og ekki mjög fyrirferðarmikil. Að sumarlagi geta kerfi sem þessi valdið mikilli óvissu í úrkomuspám - úrkomugæf samvinna getur þá orðið milli úrstreymis í mið- og efri hluta veðrahvolfs og hlýrrar sólvermdar jarðar. Á þessum tíma árs er sólin algjörlega máttlaus hér á landi, en aftur á móti tekur sjórinn þátt í leiknum auk landslags og reyndar geta grunnstæðir kuldapollar landsins einnig komið lítillega við sögu. 

Þessi staða virðist eiga að einkenna veðurlag næstu daga (sé að marka reikninga). Fyrst strax í nótt, en síðan áfram allt þar til á laugardag, að alvöru vetrarlægð gæti komið upp að landinu og hreinsað til - en bandaríska veðurstofan vill bíða enn lengur með það. Ekki rétt að hugsa um slíkt í bili.

En Veðurstofan tekur kerfaleikinn nægilega alvarlega til þess að gefa út gula veðurviðvörun á Suðurlandi á morgun, annan í jólum, vegna ákafrar snjókomu. Rétt að taka mark á henni.

Við lítum á nokkur veðurkort úr safni evrópureiknimiðstöðvarinnar. 

Fyrst verður fyrir valinu kort sem sýnir stöðuna kl.9 í fyrramálið (annan dag jóla). Heildregnar línu sýna sjávarmálþrýsting. Þær eru mjög gisnar þannig að vindur er hvergi mikill nema við Grænlandsströnd, norðvestur af Vestfjörðum. Grænu svæðin sýna úrkomu. Mikill bakki (en ekki fyrirferðarmikill) er yfir landinu suðvestanverðu. Þeir sem rýna í kortið (það skýrist við stækkun) geta greint að spáð er 5 til 10 mm úrkomu á 3 klukkustundum þar sem mest er yfir Hellisheiðarsvæðinu. Spár í hærri upplausn nefna jafnvel enn meiri ákefð, 10 mm á klukkustund. Slík ákefð er fljót að valda umferðarvandræðum. Hins vegar er óvissa mikil í þessum spám, bæði ákefð og staðsetningu hámarksúrkomunnar. 

Þá förum við upp í 925 hPa-flötinn, hann er í um 700 metra hæð. Jafnhæðarlínur liggja mjög svipað og á sjávarmálskortinu, en til viðbótar greinist hitafar mjög vel (litir). Hlýtt loft úr suðri leitar til norðurs rétt við Suðvesturland. Í græna litnum er hiti meiri en -4°C. Það þýðir að niður undir sjávarmáli er hiti ekki fjarri frostmarki - en vel að merkja er trúlega kalt, grunnt lag í allra neðstu lögum. Til að losna við það þarf að hræra. En fleira kemur við sögu.

Nú erum við komin upp í 500 hPa, í rúmlega 5 km hæð yfir sjávarmáli. Heldur er þar kuldalegt, en samt má greina aðstreymi af hlýrra lofti og mjög grenilegt lægðardrag fyrir vestan land (hæðarlínur og vindörvar). Lægðardragið hreyfist til austurs. Á flóknari kortum má sjá að talsvert úrstreymi er á svæðinu, það greiðir mjög fyrir uppstreymi í neðri hluta veðrahvolfs og auðveldar myndun úrkomubakka - og betri skipulagningu á klökkum sem gætu e.t.v. orðið til þegar kalt loft streymir yfir hlýjan sjó. 

Þetta sést líka á 300 hPa-korti (í 8,5 km hæð). Hér sést að lægðardragið í vestri er nokkuð virkt. Hlýjast er vestantil í því - þar er niðurstreymi, en kaldast austan við. Séu nokkur kort skoðuð í röð (á 3 klst. fresti) má sjá að kuldinn austan lægðardragsins breiðist út og vex. Þetta má telja órækt merki bólgu í neðri lögum, loftið nærri veðrahvörfum þvingast upp og kólnar innrænt. Þetta gerist á miklu stærra svæði heldur en úrkomubakkinn á fyrsta kortinu nær yfir - hann er aðeins hluti af miklu stærri atburðarás. 

Hreyfingar bakkans eru harla óljósar, verði hann kyrrstæður getur snjóað mjög mikið, fari hann hratt norðvestur og síðar norður og norðaustur um snjóar víðar, en hvergi mjög mikið. Háloftalægðardragið heldur í fyrstu áfram austur, lægðirnar á Grænlandshafi fara norður fyrir land, en síðan er alldjúp lægð langt suðvestur í hafi sem hindar það að kerfið hreinsist frá landinu. 

Seint á miðvikudag er tillaga reiknimiðstöðvarinnar um 500 hPa-stöðuna þessi (viðbúið að hún verði ekki nákvæmlega svona).

Mikil barátta stendur milli norðan- og sunnanátta yfir landinu miðju - ekki ljóst hvor hefur betur. Lægðin í suðri dælir hlýju lofti til vesturs fyrir sunnan land, en lægðardragið er enn að reyna að koma kaldri stroku suður yfir (en hiti milli kortanna tveggja hefur hækkað um 6 til 8 stig yfir Suðvesturlandi). 

Við sjávarmál er staðan svona. Enn er mikil snjókoma í úrkomubakka yfir landinu (hann hefur endurnýjað sig á einum og hálfum sólarhring) - staða hans og styrkur þó óljós. Kemur hann svo vestur um eða leysist hann upp fram á fimmtudag?

Undanfarinn sólarhring (frá aðfangadegi fram á jóladagskvöld) hafs spár verið með fjölmargar tillögur á lofti um stöðu og styrk bakkans, allt frá smávegis snjókomu víða, upp í hátt í meterssnjó á mjög afmörkuðum svæðum. En bakkinn er þegar orðinn til.

Hér er mynd tekin af veðursjá Veðurstofunnar á Miðnesheiði upp úr kl.22 í kvöld (jóladag). Greinlegur úrkomubakki er úti af Faxaflóa og þokast austur. Annar hluti er suðvestur af Reykjanesi. Geta lesendur auðveldlega fylgst með þróuninni á vef Veðurstofunnar. Ritstjóri hungurdiska hvetur þá áhugasömu til að gera það - og dást jafnframt að sjónarspili náttúrunnar.