Smávegis um illviðri gærdagsins (25.september)

Óvenjusnarpt illviðri gekk sem kunnugt er yfir landið á laugardagskvöld (24.september) og á sunnudag. Byrjaði veðrið með vaxandi suðvestanátt og óvenjulegum hlýindum. Á einhvern hátt má tengja hlýindin og stöðu háloftavinda við framsókn fellibylsins Fionu við austurströnd Kanada. Sunnanáttin austan fellibylsins var sérlega hlý og ruddist norður til Suður-Grænlands og síðan austur til Íslands. Á laugardagakvöldið fór hámarkshiti á sjálfvirku stöðinni á Dalatanga í 24,1 stig. Þetta er hæsti hiti sem mælst hefur á landinu vetrarmegin haustjafndægra, en varla þó marktækt hærri en eldra met sem sett var á sama stað 1. október 1973. Þá fór hiti á Dalatanga í 23,5 stig á kvikasilfursmæli í hefðbundnu mælaskýli. Kvikasilfursmælir er ekki lengur á Dalatanga. Hiti komst í 20 stig á 10 öðrum almennum stöðvum og þremur stöðvum Vegagerðarinnar að auki. Allmikil úrkomuhryðja gekk yfir landið vestanvert á laugardagskvöld. 

Einnig voru veruleg hlýindi í háloftunum yfir landinu. Hiti í 500 hPa og 400 hPa var nærri meti í athugun yfir Keflavíkurflugvelli skömmu fyrir miðnætti á laugardagskvöld. Í 500 hPa mældist hiti -9,0 stig, það þriðjahæsta í september frá upphafi mælinga - og reyndar ómarktækt lægra en metið (-8,5 stig). Í 400 hPa fór hiti í -21,0 stig, sömuleiðis ómarktækt lægra en eldri hæstu septembertölur í fletinum. Þegar hlýtt loft úr suðri ryðst sunnan úr höfum lyftir það veðrahvörfunum og öllu þar fyrir ofan. Þá vill kólna þar uppi. Í 100 hPa (í um 16 km hæð) fór hiti niður í -60,2 stig. Það er meðal tíu lægstu septembergilda í þeirri hæð. 

Svo vildi til að þetta hlýja loft hitti fyrir kalt lægðardrag sem var á leið yfir Grænland og úr varð myndarlegur árekstur vestan og sunnanlofts - þar sem fjallgarður Grænlands kom einnig mjög við sögu. Þetta er reyndar ekki mjög fjarri þeirri atburðarás sem átti sér stað þegar fellibylurinn Sandy olli usla í kringum New York fyrir tíu árum. Þá skall á mikið illviðri hér á landi í kjölfarið - óbeint tengt atburðum vestra - þó ekki hitabeltiskerfið sjálft. Við gætum talað um eins konar keflisatburð - kefli í boðhlaupi lofthjúpsins berst frá hitabeltiskerfi til heimskautarastarinnar. 

Óvenjuhvasst varð víða um land, sérstaklega þó á Austurlandi þegar og eftir að vindur hafði snúist til norðvestlægrar áttar. Ritstjóri hungurdiska þreifar alltaf á tveimur „vindavísum“. Annars vegar hlutfalli stöðva í byggð þar sem vindur nær 20 m/s (9 vindstigum). Hlutfallstala sunnudagsins fór upp í 55 prósent. Það er það næstmesta í september á tíma sjálfvirka kerfisins, var lítillega hærri þann 17. árið 2008, en þá fóru leifar fellibylsins Ike yfir landið. Veður var þá verst um landið vestan- og norðvestanvert og tjón töluvert. Sé litið til lengri tíma finnast aðeins tveir dagar með áberandi hærri hlutfallstölu, 24. september 1973 (kennt við fellibylinn Ellen) og 16. september 1936, kennt við franska hafrannsóknaskipið Pourqoui Pas?. Einn dagur að auki er með svipaða hlutfallstölu, 21. september 2003, nokkuð tjón varð þann dag, bæði vegna foks, ísingar og vandræða í höfnum. 

Annar mælikvarði fellst í meðalvindhraða. Sólarhringmeðalvindhraði í byggðum landsins reiknast nú 10,8 m/s (bráðabirgðatala). Á mæliskeiði sjálfvirku stöðvanna hefur hann í fáein skipti orðið jafnmikill eða meiri í september. Minnisstæðast þessara veðra eru hretin miklu 2012 (10.september) og 2013 (16.september), áðurnefndar leifar Ike 2008, og veðrið sem minnst var á hér að ofan 2003. Á eldri tíð eru allmörg veður með meiri sólarhringsmeðalvindhraða heldur en nú. Klukkustundarmeðalvindhraði í byggð mældist nú mestur 14,9 m/s. Ámóta eða hærri gildi finnum við árin 2008, 2004 og að auki þann 29. árið 1997, en þá varð mikið foktjón á Austurlandi og sömuleiðis mikil sandbylur á Möðrudalsöræfum og Mýrdalssandi. 

Septembervindhraðamet voru sett á allmörgum veðurstöðvum, jafnvel þeim sem athugað hafa lengi. Í viðhenginu má sjá lista  yfir þau merkustu (stöðvar þar sem athugað hefur verið í 15. ár eða meira).

Mikil og snögg umskipti urðu frá hlýindum yfir í hríðarveður á heiðum á Norðausturlandi. Sömuleiðis varð óvenjulegt sjávarflóð á Akureyri (og e.t.v. víðar). Ritstjóri hungurdiska hefur varla nægilegar upplýsingar um flóð þetta til að ræða orsakir þess af einhverju viti. Hann minnir samt á að allmikil sjávarflóð hafa nokkrum sinnum orðið á Oddeyri áður og trúlega talsvert fleiri en fram koma í hinum einföldu skrám ritstjóra hungurdiska. Eins og venjulega er nokkuð áhyggjuefni hvað lítið tillit er tekið til mögulegra sjávarflóða í skipulagi strandsvæða, jafnvel á þeim stöðum þar sem slík hætta blasir við. 

Við látum þetta vind- og mættishitasnið fylgja sem myndskreytingu þessa pistils. Það er fengið úr narmonie-líkani Veðurstofunnar og gildir kl.16 sunnudag 25.september. Jafnmættishitalínur eru heildregnar (Kelvinstig) - af þeim má ráða stöðugleika (og sömuleiðis má ráða í lóðréttar hreyfingar að nokkru). Sniðið er frá suðri (lengst til vinstri) til norðurs (lengst til hægri) um 15,5° vesturlengdar (sjá smákort í efra hægra horni). Vindörvar sýna vindhraða og stefnu, en vindhraði er einnig sýndur í lit. Gráa svæðið sýnir landið (enginn vindur blæs í gegnum það). Hæsti hluti gráa svæðisins er suðurjaðar Vatnajökuls ofan Suðursveitar. Þar rétt sunnan við er vindhraði mestur, líkanið nefnir 62 m/s. Rétt er að taka eftir því að jafnmættishitalínurnar sveigja þar niður. Það táknar að loft er að dregst þar niður - munar hátt í 20 stigum á hita utan og innan niðurstreymissvæðisins. Ekki efnilegt fyrir flugvél að fljúga þarna um.

Við sjáum í heimskautaröstina efst til vinstri. Þar er vindhraði einnig meiri en 60 m/s í um það bil 10 km hæð. Yfir Norðausturlandi, neðarlega, eru mjög fáar jafnmættishitalínur neðan við um 850 hPa (um 1400 metra hæð). Þar er loft því mjög vel blandað - illviðrið sér um að hræra. En áberandi vindhámark er yfir norðausturhálendinu. Vindhraði yfir 40 m/s. Það er sennilega landið sjálft sem býr þetta vindhámark til. Loftið skellur á landinu úr norðri og norðvestri og verður að fara yfir það eða framhjá og leggst í streng. Þar sem þessi strengur rekst síðan á enn hærri Austfjarðafjöllin tætast úr honum vindhviður og sveipar sem sumar hverjar ná niður í firðina. Samspil landslags og vinds býr þá ýmist til strengi eða skrúfvinda og ákvarðar á hvorn veginn snúningurinn er. Hver staður á sér „uppáhaldssnúningsstefnu“ - ýmist hægri- eða vinstriskrúfu. - Áhugasamir ættu að gefa því gaum hvort er algengara á hverjum stað - það er auðvelt blási vindurinn yfir vatn eða sjó.  

Skrár tengdar þessari bloggfærslu:

• vinhraðamet gærdagsins