Af sólskinsstundum (og lúmsku meti)

Tilefni þessara skrifa er lúmskt met sem sett var í Reykjavík í gær (föstudag 8.maí). Sólskinstundir mældust þá 16,2 og hafa aldrei mælst fleiri þennan sama almanaksdag. Þetta er reyndar í annað sinn á árinu sem sólskinsstundadægurmet fellur í Reykjavík. Mælt hefur verið í um 100 ár og því má búast við því að 3 til 4 slík met falli á hverju ári - að jafnaði. Að dægurmet sé slegið er því ekki svo sérlega merkilegt - gerðist líka 8.mars. En metið í gær er örlítið merkilegra - 16,2 stunda sólskin hefur nefnilega aldrei mælst áður svo snemma vors. 

En sólskinsstundir eru nú mældar með tveimur mælum í Reykjavík. Annars vegar svokölluðum Campbell-Stokes glerkúlumæli - og hins vegar með sjálfvirkum geislunarskynjara. Þegar sólin skín í gegnum kúluna brennir hún svartan blett (ræmu sé sólskinið samfellt) í pappír sem liggur í sæti bakvið kúluna. Margt getur farið úrskeiðis í mælingum sem þessum, en þær eru samt býsna öruggar þegar á heildina er litið, því margt getur líka farið úrskeiðis í geislunarskynjurum nútímans - þar er reyndar fleira sem getur beinlínis bilað heldur en í eldri mælum. 

En mælagerðirnar tvær sýna ekki alltaf nákvæmlega sömu tölu. Einn af megingöllum eldri gerðarinnar er að hér á norðurslóðum er sólargangur svo langur á sumrum að pappírssætið vill skyggja á sólina seint á kvöldin - og eldsnemma morguns. Mælt er með því að á norðurslóðum séu mælt með tveimur mælum - annar snýr þá til suðurs, en hinn til norðurs. Það hefur reyndar aldrei verið gert hér á landi. Þó mælarnir eigi ekkert að hafa breyst í meir en 100 ár er það samt þannig að svo virðist sem sá mælir sem notaður var fyrir 90 til 100 árum hafi ekki skyggt alveg jafnmikið á og sá sem nú er í notkun. 

Þannig er það að sjálfvirki mælirinn í Reykjavík geti mælt aðeins fleiri sólarstundir heldur en hinn þá daga sem sól er hæst á lofti í Reykjavík. 

Þetta var þannig í gær, gamli mælirinn mældi þá 16,2 stundir, en sá nýi 16,7. Það er líka dægurmet í þeirri mæliröð - og líka það mesta sem mælst hefur svo snemma vors. 

En lítum á mynd sem sýnir samanburð dægurmeta mæligerðanna tveggja. Mælingar þess sjálfvirka hafa staðið samfellt (næstum því) frá og með árinu 2006, en í hinni röðinni notum við mælingar allt aftur til 1911 - fyrstu 13 árin vantar að vísu dálítið í mælingarnar. 

Rauða linan sýnir mesta sólskinsstundafjölda hvers almanaksdags eins og hann hefur mælst með gamla mælinum, en bláa þreparitið það mesta sem sjálfvirki mælirinn hefur skráð sömu daga. Við sjáum strax að sjálfvirka röðin er mun styttri en hin - allir almanaksdagar ársins hafa á 100 árum einhvern tíma verið sannir sólskinsdagar, en ekki á þeim stutta tíma sem sjálfvirki mælirinn hefur verið í notkun - það mun þó smám saman gerast. Með reiknikúnstum mætti e.t.v. giska á meðalskýjahulu með samanburði á þessum tveimur röðum. 

Það er líka eftirtektarvert að frá því um miðjan maí og fram yfir miðjan júlí eru allmargir dagar þar sem sjálfvirki mælirinn hefur mælt fleiri sólskinsstundir en nokkru sinni hafa mælst á gamla mælinn sama almanaksdag. Þetta er einmitt sá tími sem rætt var um hér að ofan - armar pappírssætisins skyggja á sólina þegar sólargangur er hvað lengstur. 

Nú styttist væntanlega í að gamla mælinum verði alveg lagt - ritstjóri hungurdiska er reyndar alveg á móti því - en verður væntanlega að beygja sig fyrir nýjum tímum rétt eins og elli kerlingu - og að því mun koma að pappír verður ófáanlegur í gamla mælinn. Vonandi verður mælingum þessum þó haldið áfram að minnsta kosti til næstu áramóta, en þá lýkur meðaltalstímabilinu 1991 til 2020. Ljóst er að mælingar nýja mælisins eru ekki alveg sambærilegar við þær gömlu. Eins og sjá má hér að ofan er líklegt að sólskinsstundir að sumarlagi verði ívið fleiri en áður á næstu árum - séu tölur nýja mælisins bornar saman við eldri tölur - án einhverra „leiðréttinga“. Veðurfræðingar framtíðarinnar munu þó varla falla í þá gildru - leiðréttingar verða gerðar - eins og þörf er á í öllum löngum mæliröðum hverju nafni sem þær nefnast.