Óvenjulegur apríl í háloftunum

2.5.2019 | 19:32

Óvenjulegur apríl í háloftunum

Eins og fram kom í pistli gærdagsins á hungurdiskum var það óvenjuleg staða í háloftunum sem færði okkur aprílhlýindin. Við skulum nú líta nánar á hana. Kortin eru úr smiðju Bolla Pálmasonar og evrópureiknimiðstöðvarinnar.

Heildregnu línurnar sýna meðalhæð 500 hPa-flatarins í apríl 2019. Litirnir gefa hæðarvikin til kynna - jákvæð (brún og bleik) og neikvæð (bláleit). Af legu hæðar- og vikalína má ráða vindáttir - og hversu óvenjulegar þær eru. Vikin gefa til kynna að suðaustanáttir hafi verið óvenjutíðar. Við getum með samanburði við fyrri ár sagt til um hversu óvenjulegt þetta er. Þá kemur í ljós að vindur hefur aldrei áður verið jafnsterkur úr austri í 500 hPa yfir landinu. Áreiðanlegar upplýsingar ná aftur til 1949, og alláreiðanlegar aftur undir 1920. Við sjávarmál hefur austanáttin hins vegar verið meiri 5 sinnum áður - mest var hún í apríl 1961.

Sama á við um austanáttina yfir Keflavík, hún hefur ekki verið meiri en nú í öllum þrýstiflötum upp í 200 hPa (11,5 km hæð). Þar fyrir ofan er nokkur viðsnúningur og þegar komið er upp í 30 hPa er svo komið að það er vestanáttin sem var óvenjuþrálát - hefur aðeins tvisvar sinnum verið þrálátari (frá 1973).

Háloftasunnanáttin hefur aðeins þrisvar verið meiri í apríl heldur en nú, það var 2011, 2003 og 1974. Sama á við um sunnanátt við sjávarmál.

Meðalhæð 500 hPa-flatarins [yfir miðju landi] hefur þrisvar verið meiri í apríl en nú, (1929, 1974 og 1978), en meðalþykktin (sem mælir hita í neðri hluta veðrahvolfs hefur aldrei verið meiri en nú í aprílmánuði - litlu munar þó á henni í apríl 1974 og 1926 (eldra ártalið ekki eins áreiðanlegt hvað þykktarmatið varðar).

Næsta mynd sýnir þykktarvikin. Þau voru enn meiri við Norðaustur-Grænland heldur en hér á landi. Þar sem mest er var hiti í neðri hluta veðrahvolfs +8 stigum ofan meðallags áranna 1981-2010 og hitavik í 850 hPa um +9 stigum ofan meðallags sömu ára, en ekki „nema“ +3 til +5 stig yfir Íslandi.

Þess má einnig geta að þykktarbrattinn yfir landinu (frá suðri til norðurs) hefur aldrei verið jafnlítill eða minni í apríl heldur en nú. Heimskautaloftið greinilega víðsfjarri.

Við skulum einnig athuga hvernig hiti mánaðarins hefur staðið sig í hinum ýmsu þrýstiflötum yfir Keflavíkurflugvelli. Taflan hér að neðan sýnir meðalhita í aðskiljanlegum þrýstiflötum, allt frá 925 hPa (i um 600 metra hæð) og upp í 30 hPa (í um 23,5 km hæð).

röð	af	ár	mán	flötur	meðalh
1	26	2019	4	925	1,3
2	69	2019	4	850	-2,0
1	69	2019	4	700	-9,4
1	69	2019	4	500	-24,7
2	69	2019	4	400	-36,3
36	69	2019	4	300	-49,7
53	69	2019	4	250	-54,1
60	69	2019	4	200	-54,1
51	69	2019	4	150	-52,1
54	69	2019	4	100	-54,0
41	47	2019	4	70	-56,3
44	47	2019	4	50	-57,8
44	47	2019	4	30	-57,9

Fyrsti dálkurinn segir frá því í hvaða hlýindasæti hiti flatarins í nýliðnum apríl er. Upplýsingar um meðalhita í 925 hPa-fletinum ná ekki lengra aftur en 26 ár, en í 850 til 100 hPa eigum við meðaltöl 69 ára, en færri ár fyrir efri fleti. Í fimm neðstu flötunum er hiti mánaðarins annað hvort hæstur eða næsthæstur á tímabilinu. Við sjáum að mikil skil eru á milli 400 og 300 hPa-flatanna. Hiti í 300 hPa var nærri meðallagi og uppi í heiðhvolfinu er hann greinilega undir meðallagi. Í efstu flötunum var aprílmánuður meira að segja meðal hinna köldustu. Eins og minnst var á í pistli gærdagsins er varlegt að ræða um hnattræna hlýnun í þessu samhengi - en kuldi í heiðhvolfi er þó líka almennur fylgifiskur hennar.

Til samanburðar skulum við líta á þykktarvik þriggja fyrri hlýrra aprílmánaða. Fyrst árið 2003. Þá var apríl nærri því jafnhlýr og nú hér á landi - en ekki nærri því eins hlýr og nú við Norðaustur-Grænland. Háloftavindar voru af suðsuðvestri en ekki suðsuðaustri eins og nú.

Líkt var ástandið í apríl 1974. Þá var meðalhiti á landinu í heild lítillega hærri en nú, en ekki var eins hlýtt um landið norðan- og vestanvert og nú - og ekki heldur í háloftunum yfir Keflavík. Vestanátt var meiri í háloftum en nú.