Þrálát staða

Tíðin fyrstu viku maímánaðar var heldur leiðinleg hér um landið sunnan- og vestanvert en varla er hægt að kvarta undan veðrinu síðan. Það er þó enn stutt í kulda vesturundan og staðan getur á skammri stund snúist upp í frekari leiðindi. Spár gera líka ráð fyrir nokkuð snörpum lægðagangi í námunda við landið næstu vikuna.

Fyrir nokkru [3.maí] var hér á hungurdiskum fjallað um veðurflokkunarkerfi sem kennt er við danska veðurfræðinginn Ernest Hovmøller. Það var í upphafi ætlað til aðstoðar við veðurspár og var um stund gagnlegt á þeim vettvangi. Það er ómaksins vert fyrir veðuráhugamenn að kynna sér þetta kerfi en með því má á einfaldan hátt flokka veðrið í 27 mismunandi veðurgerðir eða flokka. Reyndar geta flokkarnir verið fleiri eða færri æski notendur þess. 

Rétt eins og nota má aðferðina til að flokka veður einstaka daga ræður hún einnig við veður lengri tíma, hvort sem er viku, mánuð eða ár. Þetta auðveldar mjög leit að sambærilegri stöðu háloftakerfa í fortíðinni. Við getum t.d. spurt hvort veðurlag hafi einhvern tíma verið með svipuðum hætti og nú í maímánuði. 

Nú er það auðvitað svo að varla er nema hálfur maí liðinn - og margt getur breyst til mánaðamóta, og svo er veðrið heldur aldrei eins. Þó 27 flokkar virðist í fljótu bragði vera nokkur býsn er veðurfarið í raun miklu fjölbreyttara en svo að það úrval nægi. Einnig geta mánaðameðaltöl leynt ýmsu - sérstaklega þegar mánuður endar í heild nærri meðallagi. 

Við getum því ekki enn með nokkurri fullvissu gefið maímánuði 2018 þann veðurflokk sem hann mun á endanum lenda í. Samt er það svo að fyrri hluti mánaðarins er mjög eindreginn. Suðvestanáttin hefur verið mjög sterk í háloftunum og loftþrýstingur hefur verið með allralægsta móti að meðaltali. Hefur aðeins örfáum sinnum áður verið ámóta lágur þennan sama hálfa mánuð. 

Flokkurinn sem hefur verið ríkjandi ber einkennistöluna 336 í kerfi Hovmøllers. Talan 3 í fyrsta sæti segir að vestanáttin hafi verið vel yfir meðallagi, talan 3 í öðru sæti að sunnanáttin hafi líka verið vel yfir meðallagi og að lokum segir talan 6 í síðasta sætinu að 500 hPa-flöturinn hafi staðið venju fremur lágt. [Nánar má lesa um flokkunina í áðurnefndum pistli hungurdiska. Þar má einnig í (allstóru) viðhengi finna lýsingu Hovmøllers á öllum flokkunum 27]. 

Ritstjóri hungurdiska hefur skipað öllum mánuðum síðustu 140 ára rúmra til flokks. Upplýsingar frá því fyrir 1949 eru þó ekki alltaf sérlega áreiðanlegar - og fyrir 1920 eru mánuðir líklegri til að lenda nær meðallaginu en raunverulega getur hafa verið. En þar sem við erum ekki í alvarlegum vísindalegum hugleiðingum skulum við ekki hafa mjög miklar áhyggjur af slíku.

Hvaða maímánuðir eru það sem fá þessa einkennistölu - og hvernig var veðurlagi þeirra lýst? 

Við finnum strax 6 maímánuði fortíðar sem eiga töluna 336, árin 1934, 1943, 1978, 1989, 1992 og 2000. Almenn lýsing á þessum mánuðum er í textahnotskurn hungurdiska:

1934: Óhagstæð tíð, óstöðug og úrkomusöm. Gæftir stopular. Hiti nærri meðallagi.
1943: Fremur kalt var lengt af og óvenju óhagstætt tíðarfar. Sáralítill gróður og gæftir tregar.
1978: Fremur óhagstæð tíð. Úrkomusamt, einkum á Suður- og Vesturlandi. Hiti var yfir meðallagi.
1989: Umhleypingasöm tíð og óhagstæð nema sums staðar austanlands. Hiti var í meðallagi.
1992: Nokkuð hagstæð tíð einkum síðari hlutann. Hiti var nærri meðallagi.
2000: Skiptist í tvo mjög ólíka kafla. Fyrri hlutinn var hlýr, þá rigndi syðra, en góðir dagar voru norðanlands. Síðari hlutinn var kaldur og gróðri fór lítið fram.

Ekki eru þessir mánuðir eins, en samt bera lýsingarnar nokkurn svip af því sem nú hefur verið. Fram kemur að maí árið 2000 var eitthvað tvískiptur, en maí 1992 sá eini sem kallaður er nokkuð hagstæður (einkum síðari hlutann). Maí 1943 leynir afspyrnuslæmu og köldu hreti, mjög ólíku því sem nú hefur (enn) verið. 

Eins og áður hefur komið fram hefur loftþrýstingur verið sérlega lágur þennan fyrri helming maímánaðar - og svo virðist eiga að vera áfram. Enn eru það þó fáeinir almanaksbræður hans á fyrri tíð sem eiga ámóta lágan loftþrýsting. Það eru (í augnablikinu) 1934, 1956, 1963 og 1964. Af þessum ártölum hefur 1934 áður verið nefnt, en hin ekki. Í hvaða Hovmøllerflokkum lentu þessir mánuðir? Við vitum um 1934, það var 336, en 1956 er 326 - það er einn af nágrönnum 336, en sunnanáttin er meðalsterk en ekki sterk eins og nú virðist helst stefna í. Maí 1963 er hins vegar merktur sem 226, vestan- og sunnaáttir eru í meðallagi. Maí 1964 var hins vegar annað - merktur sem 126. Þá voru austanáttir ríkjandi í háloftum. 

Lýsingarnar á 1956, 1963 og 1964 eru svona:

1956: Óvenju illviðrasamt miðað við árstíma fór gróðri hægt fram. Hiti var yfir meðallagi.
1963: Kalt og hretviðrasamt lengst af. Gróðurlítið var í mánaðarlok. Hiti var undir meðallagi.
1964: Hagstæð tíð. Gróðri fór þó hægt fram sökum minniháttar hreta. Gæftir góðar. Hlýtt.

Í maí 1964 urðu talsverð umskipti um og fyrir miðjan mánuð. Fyrri hlutinn var þrálát norðan- og norðaustanátt ríkjandi, nokkuð hvöss með köflum, en ekki samt mjög köld. Síðan brá til betri tíðar.  

Miðað við spá næstu tíu daga gæti vel farið svo að meðalþrýstingur mánaðarins verði nærri meti. Gamla metið fyrir mánuðinn er 1000,3 hPa, sett 1875 (óvissa er þó um 1 hPa), en næstlægsta gildið er 1001,2 hPa, meðaltal maímánaðar 1963.  

Meðalsjávarmálsþrýstingur fyrstu 15 daga maímánaðar nú er 995,8 hPa, var 994,8 hPa sömu daga 1963, 996,1 hPa 1964 og 996,4 hPa 1956. Samkeppnin á botninum nokkuð hörð.

Meðalhiti í Reykjavík fyrstu 15 daga mánaðarins er 5,0 stig, -0,2 stigum neðan meðallags sömu daga áranna 1961-1990 og -1,3 stigum neðan meðallags síðustu tíu ára. Hitinn þennan hálfa mánuð er í 13.hlýjasta sæti á öldinni (af 18). Á langa listanum er hitinn í 82. sæti af 142. Hlýjastir voru þessir dagar 1960, meðalhiti 9,4 stig, en kaldastir voru þeir 1979, þá var meðalhiti aðeins 0,3 stig.

Á Akureyri er meðalhiti fyrri hluta maímánaðar nú 5,8 stig, +0,4 stigum ofan meðallags síðustu tíu ára. Að tiltölu hefur mánuðurinn til þessa verið hlýjastur á Skjaldþingsstöðum, +1,9 stigum ofan meðallags síðustu tíu ára. Kaldast að tiltölu hefur verið í Árnesi þar sem hiti hefur verið -1,9 stig neðan meðallags sömu ára. Hiti er almennt ofan meðallags norðaustan- og austanlands.

Úrkoma í Reykjavík hefur mælst 43,1 mm og er það um 80 prósent umfram meðallag. Magnið er það fjórðamesta á öldinni, sömu almanaksdaga. Sólskinsstundir eru orðnar 80 í Reykjavík, og er það rétt neðan meðallags.

Athugasemdir

[Hilmar Hafsteinsson (IP-tala skráð) 16.5.2018 kl. 22:02]

Ávallt sæll, Trausti og þakkir fyrir áhugaverðan maípistil.

"Miðað við spá næstu tíu daga gæti vel farið svo að meðalþrýstingur mánaðarins verði nærri meti. Gamla metið fyrir mánuðinn er 1000,3 hPa, sett 1875 (óvissa er þó um 1 hPa), en næstlægsta gildið er 1001,2 hPa, meðaltal maímánaðar 1963."

Er það ekki nokkuð nærri lagi að bæði árin, 1875 og 1963 hafi borið upp á kuldatímabilum? Undarleg tilviljun, ekki satt?

[Trausti Jónsson, 17.5.2018 kl. 01:12]

Það er nú stutt í maí 1934 og 1956 - hlýskeiðamánuði, nánast tilviljun hver er lægstur.