Áratugurinn 1911 til 1920 - 2

Við tökum eitt skref til viðbótar inn í áratuginn 1911 til 1920 og lítum í kringum okkur. Sumir sjá ekkert nema leiðindi - en aðrir einhverja fróðleiksmola. Sjávarhitinn verður fyrir í þetta sinn.

Hér má sjá 12-mánaðakeðjumeðaltöl sjávarhita í Grímsey (blátt) og í Vestmannaeyjum (rautt). Bláa strikið sem liggur þvert yfir myndina sýnir sjávarhita við Grímsey á árunum 2007 til 2016 og sú rauða meðalsjávarhita sama tímabils í Vestmannaeyjum. 

Sveiflurnar eru miklu stærri (og fleiri) í Grímsey heldur en í Vestmannaeyjum, en á báðum stöðum var sjór mun kaldari en hefur verið síðustu tíu árin. Í Grímsey er farið að gæta einhverrar hlýnunar frá og með síðari hluta árs 1920. Á næstu árum á eftir kom líka býsna stórt þrep í Vestmannaeyjum - ekki alveg skyndilega, það dreifðist á 2 til 3 ár, en eftir það voru köldustu árin hlýrri en þau hlýjustu höfðu verið áður en umskiptin áttu sér stað. Veðurfarsbreytingarnar miklu um og upp úr 1920 urðu því ekki aðeins fyrir norðan landið heldur voru þær líka stórar í sjónum fyrir sunnan land. 

Tveir ferlar eru á þessari mynd. Sá blái sýnir mismun á (loft)hita í Reykjavík og landsmeðalhita (sami ferill og sýndur var í síðasta pistli) - lesist af vinstri kvarða á myndinni. Rauði ferillinn er hins vegar mismunur sjávarhita í Vestmannaeyjum og í Grímsey - lesist af hægri kvarða. 

Bláa lárétta strikið þvert yfir myndina sýnir meðalmun reykjavíkur- og landsmeðalhita árin 2007 til 2016 (1,1 stig). Hér má sjá að þó miklar sveiflur séu þarna frá ári til árs er meðalmunurinn á þessum árum samt á svipuðu róli og nú - engar grundvallarbreytingar hafa orðið. Það er hlýrra í Reykjavík en á landsvísu - ástæður þess voru, og eru, fyrir hendi - og verða trúlega áfram um alla framtíð. Afbrigði geta þó átt sér stað í einstökum mánuðum, jafnvel árum - en varla heilu áratugina. Eins og bent var á í síðasta pistli er röskun hvað mest þegar ís er við Norður- og Austurland. Sé hann mikill dregst landshitinn meira niður á við heldur en reykjavíkurhitinn. Við sjáum þetta vel á ferlinum.

Rauða lárétta strikið sýnir hins vegar meðalmun sjávarhita í Vestmannaeyjum og í Grímsey árin 2007 til 2016. Eðlilegt er að hann sé nokkur - það væri óvænt færi hitinn að vera hærri fyrir norðan heldur en við suðurströndina. Á árunum 2007 til 2016 var meðalmunurinn 3,1 stig (hægri kvarði). En við sjáum þrjú mjög greinileg hámörk, 1911, 1915 og 1917-18. Hafís var við land öll þessi ár. Þá fellur sjávarhiti í Grímsey mjög - mun meira en í Vestmannaeyjum. Mestur varð munurinn 4,6 stig á 12-mánaða tímabili. 

Við eigum til sjávarhitamælingar í Grímsey og Vestmannaeyjum allt aftur á síðustu áratugi 19. aldar. Á þeim tíma má heita regla að sjávarhitamunur stöðvanna vex mjög komi hafís að Grímsey, en þó eru ár um miðjan 9. áratug 19. aldar sem skera sig nokkuð úr. Þá virðist kaldsjórinn í raun og veru hafa náð alveg vestur (og út) til Vestmannaeyja - enda komst hafís þá allt vestur að Eyrarbakka. 

Síðasta mynd dagsins sýnir okkur landsmeðalhitann (blár ferill) og sjávarhita í Grímsey (rauður ferill). Bláa strikið sýnir landsmeðalhita 2007 til 2016 og sá rauði sjávarmeðalhita í Grímsey á sama tíma. Lofthitinn er langt neðan meðallags nútímans og sjávarhitinn líka neðan þess lengst af - en ekki jafnmikið - nema þegar ísáhrifin eru hvað mest. 

Nær allan tímann er sjávarhitinn við Grímsey hærri heldur en landsmeðalhitinn - sjórinn heldur hitanum á landinu uppi frekar en hitt - nema e.t.v. á stöku stað við ströndina að vor- og sumarlagi - meira að segja á tímabilum þegar sjávarhiti er lágur. Það er ekki fyrr en hafís er orðinn mjög mikill að hann fer beinlínis að draga úr aðgengi sjávar að lofti og þá getur kólnað verulega. Landið tengist þá heimskautasvæðunum með beinum hætti - en vel að merkja aðeins þó ef vindur stendur nær stöðugt af norðri. Geri hann það ekki gætir sjávarylsins alltaf. 

Við tökum eftir því með samanburði loft- og sjávarhitaferlanna hér að ofan að meira „suð“ er í lofthitaferlunum - smábrot á ýmsa vegu frá mánuði til mánaðar í 12-mánaðakeðjunum. Þetta suð er minna í sjávarhitaferlunum - þeir eru útjafnaðri. Sjórinn sleppur við einstök kuldaköst - og svo getur hann auðvitað ekki kólnað niður fyrir frostmark sjávar. Hann sleppur líka við stakar hitabylgjur sem geta haft mikil áhrif á meðalhita mánaða uppi á landi.

Þegar við horfum á síðustu myndina gæti okkur fundist að lofthitabreytingar séu aðeins á undan hitabreytingum í sjó. Hér skulum við ekki reyna að greina það - en kannski er það svo í raun og veru. Sjórinn ætti t.d. að muna langvinnustu kuldaköstin betur heldur en loftið. 

Athugasemdir

[Hjalti Þórðarson (IP-tala skráð) 25.1.2018 kl. 13:54]

Takk fyrir þennan skemmtilega fróðleik Trausti. Væntanlega hefur þessi áratugur verið erfiður fyrir marga bæði til sjávar og sveitar. Ég hef oft klórað mér í hausnum yfir þessari snöggu hitabreytingu um 1920 sem virðast ekki hafa neinn aðdraganda. Kannski er þetta bara hugsanaskekkja hjá mér því snöggar breytingar í veðrinu þurfa kannski ekki neinn sérstakan aðdraganda, eða hvað? 

[Trausti Jónsson, 25.1.2018 kl. 16:55]

Snöggar breytingar í veðrinu hafa vísast einhvern aðdraganda, en hann virðist ekki þurfa að vera langur - og venjulega áttar maður sig ekki á breytingunni fyrr en „nýja“ veðurlagið hefur staðið í allmörg ár. Margar kenningar hafa verið uppi um umskiptin 1920 - fáar ef nokkur alveg sannfærandi. Mér líst þó ekki mjög illa á þá sem nú er í tísku - kem e.t.v. að henni síðar.