30.12.2017 | 20:37
Af kuldakastinu fyrir 50 árum
Nú eru allt í einu liðin 50 ár frá áramótunum 1967/68. Þá gerði mjög minnisstætt kuldakast sem náði hámarki 2. og 3. janúar. Þann 3. varð meðalHÁmarkshiti á landinu -13,2 stig og sá lægsti sem vitað er um eftir 1920. Meðallágmarkshiti dagsins áður var -16,7 stig. Að auki var hvasst um nær allt land. - Á þessu andartaki virtust kuldar fyrri alda snúið aftur.
Víða varð tjón í húsum vegna þess að vatn fraus í miðstöðvarofnum og segja mátti að hitaveita Reykjavíkur hafi verið á síðasta snúningi. Fréttin hér að neðan er úr Morgunblaðinu 5. janúar.
Á lista yfir lægsta sólarhringsmeðalhita allra daga frá 1949 eru 2. og 3. janúar 1968 í 5. og 7. sæti.
röð | ár | mán | dagur | mhiti |
1 | 1969 | 3 | 8 | -17,02 |
2 | 1969 | 2 | 6 | -16,29 |
3 | 1968 | 3 | 31 | -15,30 |
4 | 1969 | 3 | 9 | -15,26 |
5 | 1968 | 1 | 2 | -15,11 |
6 | 1998 | 3 | 6 | -14,70 |
7 | 1968 | 1 | 3 | -14,21 |
8 | 1969 | 2 | 7 | -14,14 |
9 | 1981 | 1 | 15 | -13,92 |
10 | 1988 | 1 | 23 | -13,82 |
Yfir landið flæddi jökulkalt loft norðan úr íshafi. Mikill hafís var fyrir norðan land þannig að leiðin yfir auðan sjó var mjög stutt.
Taka má eftir því að það er -25 stiga jafnhitalína 850 hPa-flatarins sem liggur yfir landinu. Slíkt er mjög óvenjulegt. Í kuldanum í gær (29. desember) mátti rétt finna -15 línuna yfir landinu. Sýnir þetta vel eðlismun kulda - kuldakastið 1968 var djúpt orðið til við mikið aðstreymi kulda, en nú er hægur vindur og bjartviðri aðalástæða kuldans - fljótt dregur úr frosti þegar vind hreyfir.
Þykktarkortið hér að neðan er líka sérlega ískyggilegt.
Það er ekki oft sem fjólublái liturinn leggst yfir mestallt landið. Þykktin í honum er minni en 4920 metrar.
Það er nógu slæmt að frost sé meira en -10 stig, en þegar vindur bætist við verður málið fyrst ískyggilegt. Hitaveitur hafa látið meta eins konar vindkælingu - höfum í huga að hefðbundnar vindkælitöflur þar sem reynt er að reikna kælingu á óvarinni húð eiga ekki endilega við - og eru reyndar sjaldan til nokkurs gagns hér á landi.
En leitum að vindasömum og köldum dögum. Einskorðum okkur við daga þegar meðalvindur á landinu er meiri en 8 m/s og landsmeðalhiti lægri en -8 stig.
Við sjáum að það eru ekki sérlega margir dagar sem komast inn á listann (71 á 68 árum). Því neðar sem dagur er á myndinni því kaldari var hann - og því lengra sem dagur er til hægri því hvassari var hann. Segja má að allir jaðardagarnir hafi verið hræðilegir. Þeir hafa allir verið merktir með ártali - en við látum örvar benda á 2. og 3. janúar 1968 - og eina líka á páskahretið 1963. - Ör bendir líka á þann stað sem gærdagurinn (29. desember 2017) myndi lenda - í kringum hann væri þétt punktadreif sem við sleppum hér.
Bláleitu súlurnar á myndinni sýna hita í Reykjavík á þriggja stunda fresti dagana 1. til 10. janúar 1968. Frostið er meira en -10 stig í nærri tvo og hálfan sólarhring og fór niður fyrir -15,6. Græna strikalínan sýnir þrýstispönn (mun á hæsta og lægsta loftþrýstingi á landinu - kvarðinn til hægri á myndinni). Köldu dagana fór hún mest upp í 19,4 hPa. Hvassara varð dagana 7. til 8., en þá var ekki nærri því jafnkalt.
Getum við fengið svona daga þrátt fyrir hlýnandi veðurfar? Svarið verður að vera játandi þó kuldum hafi mikið fækkað.
En talningar kaldra og hvassra daga ná enn ekki lengra aftur en til 1949 - við getum nokkuð auðveldlega talið köldu dagana á einstökum veðurstöðvum, en upplýsingar um vindhraða eru lítt tölvutækar. Nokkuð miðar þó í þeim efnum - svo mikið að líta má á ástandið fyrstu daga janúarmánaðar 1918 á nokkurn veginn sama veg.
Síðan eru liðin eitt hundrað ár. Súlurnar sýna sem fyrr hita í Reykjavík - en þó var aðeins mælt þrisvar á dag - gefur ekki eins fulla mynd. Við sjáum að fyrstu 4 dagar janúarmánaðar 1918 voru ekki kaldir, hiti lengst af ofan frostmarks, en síðan hrapar hitinn og er kominn niður í -16,7 stig að morgni þess 6. Græna strikalínan sýnir þrýstispönn sem fyrr. Að baki hennar eru aðeins gögn frá örfáum veðurstöðvum - líklegt er því að hún hafi í raun verið eitthvað meiri en hér er sýnt - fór hæst í 17,1 hPa að morgni þess 6. Í raun er það mjög sambærilegt við stöðuna 2. og 3. janúar 1968. Níu vindstig voru talin í Reykjavík allan þrettándann (þ.6.) - og engin hitaveita og hús yfirleitt gisnari en síðar var. Erfiður dagur þá - og yrði erfiður nú ef birtist.
Kuldinn þann 7. var í hægum vindi - en svo var aftur orðið hvasst með frostinu þann 10. - þá voru talin 8 vindstig um morguninn - en hægur síðdegis.
Við höfum nú litið lítillega á stöðuna fyrir 50 og 100 árum. Reynum að líta enn lengra til baka, 150 og 200 ár - en aðeins lauslega og aðeins á hita í janúar 1868 og 1818.
Hér sjáum við daglegan hámarks- og lágmarkshita í Stykkishólmi (rauðir og bláir ferlar) og morgunhita í Reykholti í Borgarfirði (grænn ferill). Janúar 1868 hófst með hlýindum, en þann 13. kólnaði snögglega og frost fór niður fyrir -10 stig í Hólminum og niður fyrir -15 í Reykholti. Við sjáum að ferlunum ber allvel saman.
Aðeins hafa varðveist mælingar frá einum stað á landinu í janúar 1818 - Víðivöllum í Skagafirði. Mánuðurinn byrjaði með hlýindum, en síðan kólnaði - en ekkert óskaplega mikið samt fyrr en síðustu dagana þegar frostið varð meira en -15 stig.
Við eigum ekki mælingar úr janúar 1768 - en höfum þó grun um að Eggert Ólafsson hafi mælt - kannski fórust þær með honum á Breiðafirði þá um vorið. En í annálum hlýtur veturinn 1768 góða dóma, og 1668 og 1618 líka, en 1718 var talinn frostasamur.
Flokkur: Vísindi og fræði | Facebook
Um bloggið
Hungurdiskar
Færsluflokkar
Heimsóknir
Flettingar
- Í dag (15.11.): 33
- Sl. sólarhring: 428
- Sl. viku: 2395
- Frá upphafi: 2410697
Annað
- Innlit í dag: 27
- Innlit sl. viku: 2110
- Gestir í dag: 27
- IP-tölur í dag: 27
Uppfært á 3 mín. fresti.
Skýringar
Eldri færslur
- Nóvember 2024
- Október 2024
- September 2024
- Ágúst 2024
- Júlí 2024
- Júní 2024
- Maí 2024
- Apríl 2024
- Mars 2024
- Febrúar 2024
- Janúar 2024
- Desember 2023
- Nóvember 2023
- Október 2023
- September 2023
- Ágúst 2023
- Júlí 2023
- Júní 2023
- Maí 2023
- Apríl 2023
- Mars 2023
- Febrúar 2023
- Janúar 2023
- Desember 2022
- Nóvember 2022
- Október 2022
- September 2022
- Ágúst 2022
- Júlí 2022
- Júní 2022
- Maí 2022
- Apríl 2022
- Mars 2022
- Febrúar 2022
- Janúar 2022
- Desember 2021
- Nóvember 2021
- Október 2021
- September 2021
- Ágúst 2021
- Júlí 2021
- Júní 2021
- Maí 2021
- Apríl 2021
- Mars 2021
- Febrúar 2021
- Janúar 2021
- Desember 2020
- Nóvember 2020
- Október 2020
- September 2020
- Ágúst 2020
- Júlí 2020
- Júní 2020
- Maí 2020
- Apríl 2020
- Mars 2020
- Febrúar 2020
- Janúar 2020
- Desember 2019
- Nóvember 2019
- Október 2019
- September 2019
- Ágúst 2019
- Júlí 2019
- Júní 2019
- Maí 2019
- Apríl 2019
- Mars 2019
- Febrúar 2019
- Janúar 2019
- Desember 2018
- Nóvember 2018
- Október 2018
- September 2018
- Ágúst 2018
- Júlí 2018
- Júní 2018
- Maí 2018
- Apríl 2018
- Mars 2018
- Febrúar 2018
- Janúar 2018
- Desember 2017
- Nóvember 2017
- Október 2017
- September 2017
- Ágúst 2017
- Júlí 2017
- Júní 2017
- Maí 2017
- Apríl 2017
- Mars 2017
- Febrúar 2017
- Janúar 2017
- Desember 2016
- Nóvember 2016
- Október 2016
- September 2016
- Ágúst 2016
- Júlí 2016
- Júní 2016
- Maí 2016
- Apríl 2016
- Mars 2016
- Febrúar 2016
- Janúar 2016
- Desember 2015
- Nóvember 2015
- Október 2015
- September 2015
- Ágúst 2015
- Júlí 2015
- Júní 2015
- Maí 2015
- Apríl 2015
- Mars 2015
- Febrúar 2015
- Janúar 2015
- Desember 2014
- Nóvember 2014
- Október 2014
- September 2014
- Ágúst 2014
- Júlí 2014
- Júní 2014
- Maí 2014
- Mars 2014
- Febrúar 2014
- Janúar 2014
- Desember 2013
- Nóvember 2013
- Október 2013
- September 2013
- Ágúst 2013
- Júlí 2013
- Júní 2013
- Maí 2013
- Apríl 2013
- Mars 2013
- Febrúar 2013
- Janúar 2013
- Desember 2012
- Nóvember 2012
- Október 2012
- September 2012
- Ágúst 2012
- Júlí 2012
- Júní 2012
- Maí 2012
- Apríl 2012
- Mars 2012
- Febrúar 2012
- Janúar 2012
- Desember 2011
- Nóvember 2011
- Október 2011
- September 2011
- Ágúst 2011
- Júlí 2011
- Júní 2011
- Maí 2011
- Apríl 2011
- Mars 2011
- Febrúar 2011
- Janúar 2011
- Desember 2010
- Nóvember 2010
- Október 2010
- September 2010
- Ágúst 2010
Bæta við athugasemd [Innskráning]
Ekki er lengur hægt að skrifa athugasemdir við færsluna, þar sem tímamörk á athugasemdir eru liðin.