Umskiptin miklu um jólin 1962

Það var haustið 1961 sem ritstjóri hungurdiska fór að fylgjast náið með veðri - hann man að vísu á eigin skinni ýmiskonar veður fyrir þann tíma en þær minningar eru samt meira á stangli heldur en samfella. 

Í hefðbundnum búskap vilja fyrstu árin verða sérlega minnisstæð - svo fara hlutirnir að smyrjast út. En það var líka ýmislegt merkilegt á seyði þessi fyrstu ár. Þá endaði t.d. hlýskeiðið mikla sem staðið hafði linnulítið frá því á þriðja áratug aldarinnar og hafís birtist að nýju eftir langa fjarveru (sem var að vísu ekki alger). 

Eitt af því sem liggur í minninu - og verður athyglisverðara eftir því sem frá líður er hegðan nokkurra háþrýstisvæða þessi árin. Ritstjórinn hélt reyndar þá að svona væri þetta bara - eitthvað mjög algengt. Nú er tilfinningin orðin sú að þessir atburðir hafi á einhvern hátt tengst veðurumskiptunum miklu. 

Hér verður ekki reynt að skilgreina atburði í smáatriðum - en þó gerði ritstjórinn það sér til dundurs að bregða mælistiku á lengd háþrýstitímabila. Það er hægt að gera á ýmsa vegu - að þessu sinni var aðeins leitað að samfelldum dagaröðum þegar meðalþrýstingur allra daganna í röðinni var 1020 hPa eða meiri. 

Á tímabilinu 1949 til okkar daga fundust aðeins 17 slíkar dagaraðir sem innihalda hver um sig tíu daga eða meira - að vetrarlagi (þær eru algengastar í apríl og maí - en við gætum sinnt þeim síðar). Dagaraðareikningar hafa þann ókost að einn spillidagur getur illa slitið raðir í sundur í tvennt eða þrennt - bara vegna þess að mörkin eru óheppilega valin. 

Langlengsta tímabilið endaði 23. mars 1962, eftir að hafa staðið samfellt í 30 daga. Þetta er jafnframt fyrsta tímabilið á listanum frá og með 1949. Fyrstu þrjár vikur febrúarmánaðar 1962 höfðu verið mjög umhleypingasamar og tíð erfið, en síðan skipti rækilega um yfir í óminnilegan norðaustanþræsing með háþrýstingi og þurrki suðvestanlands. 

Ekki þurfti að bíða eftir næsta atburði nema fram til næstu jóla. Desember var mjög umhleypingasamur (og skemmtilegur eftir því fyrir ung veðurnörd), en jóladagur rann upp heiður og klár - með háþrýstingi. Syrpan líður að vísu fyrir skilgreininguna - einn dagur, 5. janúar, klippir hana í sundur (meðalþrýstingur 1019,5 hPa) eftir 12 daga, en síðan fylgdu aftur 11 dagar með meðalþrýstingi yfir 1020 hPa - og síðan kom ein syrpa til, 15 daga löng sem endaði 10. febrúar - á milli kafla tvö og þrjú kom aðeins ein alvörulægð. 

Þetta mikla háþrýstisvæði sem í raun ríkti frá jólum og fram undir miðjan febrúar er frægt í veðurfarssögu Vestur-Evrópu því þá voru þar gríðarlegir kuldar, hafa varla orðið jafnmiklir á Bretlandi síðan - og þar snjóaði einnig mikið. Veturinn í heild var mjög hlýr hér á landi  - þó ekki eins hlýr og sá sem á eftir fylgdi (1963 til 1964) - en endaði með páskahretinu fræga sem hófst 9. apríl (1963). 

Síðasta 10-daga vetrarháþrýstiskeið (samkvæmt skilgreiningunni hér að ofan) endaði 27. mars 2013, eftir að hafa staðið í 12 daga samfellt (þá voru líka kuldar á Bretlandi). 

Við lítum að lokum á jólakortin 1962 og hið fallega veður.

Lægðin sem átti að koma á jóladag kom aldrei - og engar lægðir komu úr vestri í heilar þrjár vikur. Fáein smálægðardrög komu úr norðri og fóru yfir - með minniháttar hríð fyrir norðan, en ekkert þeirra var illviðravaldur. 

Á jóladag var hæðin mikla einmitt að byggjast upp í háloftum eins og sjá má á 500 hPa hæðar- og þykktarkortinu.

En það varð ekkert sérlega hlýtt hér á landi, vindur var hægur og veður bjart lengst af, talsver frost inni í sveitum en minna við sjávarsíðuna. Ömurlegt tíðindaleysi í huga ungra veðurnörda - en eftir á að hyggja með merkari atburðum og vænt þykir þeim nú að hafa fengið að upplifa háþrýsting þennan og þau afbrigði sem honum fylgdu. 

Með nútímatölvureikningum er líklegt að umskiptin hefðu sést með þónokkrum fyrirvara, en óvænt voru þau á jólum 1962. 

Í nóvember árið 1959 fór Veðurstofan að gefa út tveggja daga veðurspár, en aðeins þó einu sinni á dag. Var það talsverð framför - ekki endilega vegna þess að spárnar væru góðar (það voru þær ekki) heldur fremur vegna þess að þær bjuggu til einskonar punkt eða skott á eftir hinum hefðbundnu sólarhringsspám sem þar með enduðu ekki lengur í algjörlega lausu lofti. Í þessu ráðslagi fólst einhver undarleg fullnægja sem ekki má vanmeta. 

Spárnar voru færðar í sértaka bók og fylgdi þeim alltaf yfirlit um væntanlega veðurstöðu - það yfirlit var hins vegar ekki birt - aðeins sjálf spáin. Spárnar voru gerðar alla daga, en í fyrstu voru þær ekki lesnar upp á sunnudögum og miðvikudögum. Frá 1. desember 1961 var spáin lesin á hverjum degi með kvöldfréttum útvarps kl.20 og svo aftur kl.22. Biðu veðurnörd jafnan spennt eftir nýjustu spánni - rétt eins og þau bíða nú eftir viku- og tíudagarununum. 

Laugardaginn 22. desember 1962 reyndi spáveðurfræðingur meira að teygja sig inn á þriðja dag. Þá var yfirlitið svona:

„Á aðfangadag er búist við, að lægðin við A-strönd Bandaríkjanna verði suður af Grænlandi.“

Og spáin:

„Horfur á aðfangadag: Gengur í S eða SA-átt með rigningu, einkum sunnan lands og vestan. Sennilega útsynningur á jóladag með éljum á Suður- og Vesturlandi“.

Ekki gekk þetta upp. Spáin sem lesin var á Þorláksmessu og gilti fyrir jóladag seinkaði lægðinni, en gekk heldur ekki upp. Lægðin komst aldrei í námunda við landið. 

Myndin sýnir síðu úr spábók Veðurstofunnar 21. desember 1962. Fyrri spáin - sú sem er merkt 03:30 var gerð á Keflavíkurflugvelli - en þar var næturvakt. Tölurnar vísa til spásvæða, en þær rómversku til miða við landið. Á þessum árum voru spásvæðin 8 (en eru nú tíu). Takið eftir orðalaginu í almennu stöðulýsingunni kl. 09:10.