Hvenær lýkur hausti?

Gamla íslenska tímatalið skiptir árinu í sumar- og vetrarmisseri. Oft hefur verið um það fjallað hér á hungurdiskum, m.a. þá staðreynd að sumar þessarar skiptingar fellur býsna vel að þeim tíma ársins sem hiti er yfir ársmeðaltali, og veturinn þá að þeim tíma sem hiti er undir því. En árstíðirnar hljóta samt að vera fleiri en tvær, rými hlýtur að vera fyrir bæði vor og haust. 

Svo eru ártíðirnar auðvitað enn fleiri - meira að segja í veðrinu. Hinar þjóðfélagslegu árstíðir eru enn aðrar - og við látum þær auðvitað algjörlega eiga sig. 

Langar ritgerðir hafa áður birst á þessum vettvangi um vor, sumar og haustkomu, en líklega minna um það hvenær hausti lýkur og vetur byrjar. Ýmislegt má um þau skil segja og má túlka það sem hér fer á eftir sem innlegg í umræðuna - en varla þó mjög hagnýtt. 

Mynd dagsins sýnist í fljótu bragði flókin. Í veðurskýrslum er sólarhringsúrkoma flokkuð í þrjár gerðir, regn, slyddu og snjó. Sólarhringsúrkoman er talin sem snjór hafi hvorki slyddu né rigningar verið getið á viðkomandi veðurstöð á mælitímanum, hún er talin regn hafi ekkert verið á slyddu eða snjó minnst. Teljist hún hvorki snjór né regn eingöngu er hún flokkuð sem slydda. 

Þetta er nokkuð grimm flokkun - og hagstæð slyddunni, sem fær allan pottinn þó megnið af sólarhringsúrkomunni hafi í raun verið annað hvort snjór eða regn, bara ef ekki er um alveg „hreint“ regn eða snjó að ræða. 

En með þessa flokkun að vopni má leggja saman alla úrkomu hvers almanaksdags og reikna hversu stórt hlutfall hennar fellur á einstakar úrkomutegundir.

Á myndinni hefur þetta verið gert, fyrir landið allt, öll árin 1971 til 2010. Lárétti ásinn sýnir árstímann - hér eru fyrstu 6 mánuðir ársins endurteknir hægra megin á myndinni til þess að vetur og sumar sjáist í heild sinni. Lóðrétti ásinn sýnir úrkomuhlutinn (0 til 1, eða 0 til 100 prósent). 

Græni ferillinn sýnir hlut rigningar. Hann er um 40 prósent á vetrum, en nærri 100 prósent á sumrin. Snjórinn er enginn yfir hásumarið, en fer yfir 20 prósent hlut að vetri. 

Vor og haust eru tíminn þegar hlutfallið breytist hvað örast. Nokkrar dagsetningar hafa verið settar inn. Það er í maílok (við segjum hér 29. maí) sem rigningin nær 90 prósent hlut og heldur honum til miðs september. Ætli flestir geti ekki sæst á að sá tími marki sumarið nokkurn veginn. 

Á vorin er það um miðjan apríl sem regnhluturinn fer upp fyrir 50 prósent, en niður fyrir það hlutfall um 20. nóvember. Með þessu móti verður vorið ekki nema einn og hálfur mánuður, en haustið rúmir tveir. Við skulum lengja vorið aðeins - miða við 40 prósent (0,4) regnhlut og byrjar það þá 25. mars - en haustlok frestast til 21. desember. Er haustið þá orðið of langt, rúmir þrír mánuðir? Og vetur ekki nema rétt rúmir þrír?

Lítum á hlutfall snævar. Það fer yfir 20 prósent um miðjan desember, en undir þau aftur snemma í apríl. 

Takið eftir því að á öllum ferlunum eru ákveðnar brattavendingar í kringum þær dagsetningar sem nefndar hafa verið, þeir eru frekar flatir að vetri og sumri, brattir að hausti og vori. 

Það er þægilegt að festa ártíðaskipti við mánaðamót, láta veturinn byrja 1. desember (en hvorki þann 20. nóvember, né 14. desember) og enda þann 1. apríl - og sumarið hefjast 1. júní. Það er helst haustbyrjun sem er erfið að negla, hún er eiginlega um miðjan september (sjá fyrri langlokuritgerðir þar um).

Veðurstofan telur september til sumars, fyrst og fremst vegna þess að með því er það jafnlangt vetri - rétt eins og í íslenska tímatalinu gamla - og vor og haust verða þá líka jafnlöng, tveir mánuðir hvor árstíð um sig. Hér á landi er nefnilega ekki nokkur leið að telja marsmánuð til vorsins eins og gert er á suðlægari breiddarstigum.  

Athugasemdir

[Torfi Stefánsson (IP-tala skráð) 12.11.2017 kl. 09:43]

Góð tilraun Trausti en nægir þó engan veginn! Það er nóg að líta út um gluggann til að sjá að það er kominn vetur. Einnig segir hitastigið að svo sé en eins og þú hefur nefnt er hitinn það sem af er mánuðinum aðeins 1,9 stig hér í höfuðborginni. Með því að bera saman október og nóvember má sjá mjög mikið fall í hitatölum. Október hefur sjaldnast farið undir 4 stig undanfarin ár en nóvember alveg niður undir frostmark.
Svo má einnig nota aðra viðmiðun en hita eða úrkomu, svo sem birtu/myrkur. Í nóvember dimmir mjög hratt. Því er vægast sagt hæpið að telja nóvember til haustmánaða.
Auk þess er ég einn þeirra (örfárra?) sem telja allan september til haustmánaðar en ekki sumarmánaðar! Reyndar held ég að það sé skoðun flestra veðurfræðinga á norðurhveli jarðar. Sumarið er aðeins þrír mánuðir samkvæmt grönnum okkar á Norðurlöndunum.
Ætli það sé ekki óhætt að tala um tvo vormánuði og tvo haustmánuði en að veturinn sé lengsta ártíðin, eða fimm mánuðir? Við búum jú á norðurhjara veraldar en ekki á suðlægum breiddargráðum!

[Hjalti Þórðarson (IP-tala skráð) 12.11.2017 kl. 15:42]

Takk fyrir þetta Trausti. Hvenær kemur vetur og hvenær sumar hefur okkur í þessu landi ætíð verið hugleikið. Þú segir Torfi að ekki þurfi annað en að líta út um gluggann til að sjá að það sé vetur. Þú hefur þá væntanlega litið út um gluggann í janúar og febrúar sl vetur þegar var alauð jörð og margra stiga hiti svo vikum skiptir. Var það þá vor eða hvað? Nei það er ekki bara augnablikshitinn eða snjókoma sem ræður heldur það sem lengri tíma veðurlag segir okkur.  

[Jóhann Elíasson, 12.11.2017 kl. 16:46]

Að sjálfsögðu eru margar skýringar á hvenær ein árstíð tekur við af annarri, en flestir dagarnir eru settir í almannakið, en svo koma tímabil þar sem allt fer á hvolf (eru hlýindi þegar ætti að vera frost og öfugt).  Einhvern tímann heyrði ég að á Íslandi væru bar tvær árstíðir, vor og haust.  Varla er hægt að tala um nein sumur hérna og varla hægt að tala um neinar vetrarhörkur heldur, þannig að kannski er bara eitthvað til í þessu?