27.3.2017 | 23:42
Heklugosið 1947 (veðrið við upphaf þess)
Á miðvikudaginn, 29. mars, verða allt í einu liðin 70 ár frá upphafi gossins mikla í Heklu 1947. Þó ritstjóri hungurdiska sé of ungur til að muna gosið var mikið um það rætt í barnæsku hans. Meðal annars var talað um að 102 ár (101 frá lokum þess á undan) hefðu liðið frá næsta gosi á undan - og þótti auðvitað óralangur tími.
Engar líkur voru þá taldar á nýju gosi í bráð - gosið 1970 kom því verulega á óvart - og síðan hafa þau komið hvert af öðru. Eitthvað er mörgum nú til efs að goshléið fyrir 1947 hafi í raun og veru verið 101 ár - gosin 1878 og 1913 hafi líka verið Heklugos (kannski gerðist þá líka eitthvað í fjallinu sjálfu - án þess að nokkur gerði sér grein fyrir því).
En nú eru sum sé liðin 70 ár frá síðasta stórgosi og gott að rifja upp að það er í sjálfu sér ekkert ódæmigerður tími milli stórgosa. Stórgos varð t.d. 1693 og aftur 1766, 73 ár á milli þeirra - og að minnsta kosti eitt minna gos varð á milli.
En við látum jarðfræðinga um alvöruna hvað þetta snertir en lítum til gamans á veðurkort þennan morgun. - Veðurlag var mjög óvenjulegt veturinn 1946 til 1947. Janúar einhver sá hlýjasti sem um getur hér á land, febrúar stilltur og bjartur lengst af - allur syðra, en nyrðra og eystra snjóaði talsvert síðari hlutann. Óvenjulegt fannfergi gerði í hægviðri sunnanlands og vestan snemma í mánuðinum - en bara sums staðar - að sumu leyti svipað og fönnin á dögunum, ástæður voru þó aðrar.
Bjartviðrið syðra hélt áfram í mars - en nyrðra og eystra kyngdi niður snjó og endaði í mikilli snjóflóðahrinu nokkrum dögum áður en Heklugosið hófst. Aprílmánuður varð síðan sérlega skakviðrasamur, snjóþungur og óhagstæður. Allt á hvolfi þessa mánuði. Fádæma harðindi gerði víða um Vestur-Evrópu.
Kortið sýnir veðrið á landinu kl. 8 að morgni 29. mars, rúmri klukkustund eftir upphaf gossins (kortið skýrist sé það stækkað). Bjart veður er á Suðurlandi, en éljahraglandi víða fyrir norðan í norðaustanáttinni. Það er kalt, frost um land allt - langkaldast þó á Þingvöllum þar sem frostið er -14 stig.
Veðurathugunarmenn á Arnarstapa, Hamraendum, Hlaðhamri, í Núpsdalstungu, á Húsavík, Grímsstöðum á Fjöllum, í Papey, á Teigarhorni (og ef til vill víðar) segja frá miklum drunum þann 29.
Fáeinar háloftaathuganir frá Keflavíkurflugvelli hafa varðveist frá árinu 1947, þar á meðal tvær sem gerðar voru þann 29. mars. Sú fyrri er merkt kl.4 um nóttina - en hin kl. 16.
Við lítum á þá fyrri á mynd. Æ - ekki svo auðvelt að rýna í þetta, en gerum það samt. Lóðrétti ásinn sýnir hæð í metrum, en láréttu ásarnir eru tveir. Sá neðri vísar til bláa ferilsins og sýnir hita, en sá efri til þess rauða og sýnir vindhraða. Því miður náði þessi athugun ekki nema upp í tæplega 9 km hæð (300 hPa) og er nokkuð gisin.
Til að ná viti í bláa ferilinn (hitann) er best að reikna hversu hratt hiti fellur milli athugunarpunkta. Allt upp í 3 km hæð er hitafallið ekki nema um 0,3°C á hverja 100 m hækkun. Einhvers staðar eru hitahvörf á þessari leið. Á athugunarkortinu má sjá að flákaskýja er getið á ýmsum stöðvum - þau hafa væntanlega legið í þessum hitahvörfum.
Ofan við 3 km hæð fellur hitinn hraðar, 0,6 til 0,8 stig á hverja 100 metra að meðaltali. Þetta er venjulegt hitafall í veðrahvolfinu ofan jaðarlagsins. Veðrahvörfin sjáum við ekki - eða varla.
Rauði ferillinn sýnir vindhraða í m/s. Tölurnar við ferilinn sýna vindátt í gráðum. Hún er bilinu 20 til 40 gráður, áttin af af norðnorðaustri - eða rétt austan við það. Vindhraði vex mjög með hæð - er ekki mikill næst jörð, en er kominn upp í 37 m/s í 7 km hæð. Síðan dregur mjög úr. Efsti hluti makkarins fór miklu hærra, í 25 til 30 km hæð, það staðfesta frægar myndir sem teknar voru af honum.
Athugunin sem gerð var kl.16 náði upp í 13 km. Þá var vindur lítill nema í 9 km, þar sem hann var um 30 m/s, var aðeins talinn um 9 m/s í 13 km. Hvort treysta má þessum vindhraðamælingum fyllilega skal ósagt látið, en mökkurinn fór alla vega til suðurs eins og mælingarnar gefa til kynna.
Margt hefur verið um Heklugosið 1947 og upphaf þess ritað og verður ekki endurtekið hér - en endilega lesið eitthvað af því.
Flokkur: Vísindi og fræði | Facebook
Um bloggið
Hungurdiskar
Færsluflokkar
Heimsóknir
Flettingar
- Í dag (11.11.): 212
- Sl. sólarhring: 462
- Sl. viku: 1701
- Frá upphafi: 2409132
Annað
- Innlit í dag: 197
- Innlit sl. viku: 1524
- Gestir í dag: 196
- IP-tölur í dag: 192
Uppfært á 3 mín. fresti.
Skýringar
Eldri færslur
- Nóvember 2024
- Október 2024
- September 2024
- Ágúst 2024
- Júlí 2024
- Júní 2024
- Maí 2024
- Apríl 2024
- Mars 2024
- Febrúar 2024
- Janúar 2024
- Desember 2023
- Nóvember 2023
- Október 2023
- September 2023
- Ágúst 2023
- Júlí 2023
- Júní 2023
- Maí 2023
- Apríl 2023
- Mars 2023
- Febrúar 2023
- Janúar 2023
- Desember 2022
- Nóvember 2022
- Október 2022
- September 2022
- Ágúst 2022
- Júlí 2022
- Júní 2022
- Maí 2022
- Apríl 2022
- Mars 2022
- Febrúar 2022
- Janúar 2022
- Desember 2021
- Nóvember 2021
- Október 2021
- September 2021
- Ágúst 2021
- Júlí 2021
- Júní 2021
- Maí 2021
- Apríl 2021
- Mars 2021
- Febrúar 2021
- Janúar 2021
- Desember 2020
- Nóvember 2020
- Október 2020
- September 2020
- Ágúst 2020
- Júlí 2020
- Júní 2020
- Maí 2020
- Apríl 2020
- Mars 2020
- Febrúar 2020
- Janúar 2020
- Desember 2019
- Nóvember 2019
- Október 2019
- September 2019
- Ágúst 2019
- Júlí 2019
- Júní 2019
- Maí 2019
- Apríl 2019
- Mars 2019
- Febrúar 2019
- Janúar 2019
- Desember 2018
- Nóvember 2018
- Október 2018
- September 2018
- Ágúst 2018
- Júlí 2018
- Júní 2018
- Maí 2018
- Apríl 2018
- Mars 2018
- Febrúar 2018
- Janúar 2018
- Desember 2017
- Nóvember 2017
- Október 2017
- September 2017
- Ágúst 2017
- Júlí 2017
- Júní 2017
- Maí 2017
- Apríl 2017
- Mars 2017
- Febrúar 2017
- Janúar 2017
- Desember 2016
- Nóvember 2016
- Október 2016
- September 2016
- Ágúst 2016
- Júlí 2016
- Júní 2016
- Maí 2016
- Apríl 2016
- Mars 2016
- Febrúar 2016
- Janúar 2016
- Desember 2015
- Nóvember 2015
- Október 2015
- September 2015
- Ágúst 2015
- Júlí 2015
- Júní 2015
- Maí 2015
- Apríl 2015
- Mars 2015
- Febrúar 2015
- Janúar 2015
- Desember 2014
- Nóvember 2014
- Október 2014
- September 2014
- Ágúst 2014
- Júlí 2014
- Júní 2014
- Maí 2014
- Mars 2014
- Febrúar 2014
- Janúar 2014
- Desember 2013
- Nóvember 2013
- Október 2013
- September 2013
- Ágúst 2013
- Júlí 2013
- Júní 2013
- Maí 2013
- Apríl 2013
- Mars 2013
- Febrúar 2013
- Janúar 2013
- Desember 2012
- Nóvember 2012
- Október 2012
- September 2012
- Ágúst 2012
- Júlí 2012
- Júní 2012
- Maí 2012
- Apríl 2012
- Mars 2012
- Febrúar 2012
- Janúar 2012
- Desember 2011
- Nóvember 2011
- Október 2011
- September 2011
- Ágúst 2011
- Júlí 2011
- Júní 2011
- Maí 2011
- Apríl 2011
- Mars 2011
- Febrúar 2011
- Janúar 2011
- Desember 2010
- Nóvember 2010
- Október 2010
- September 2010
- Ágúst 2010
Athugasemdir
Gaman að lesa þessa fróðlegu grein og upprifjun á 70 ára gömlum atburði, sem svo sannarlega er stór í sögu 20. aldarinnar hér á landi, þótt öldina skorti svo sem ekkert stóra atburði.
Þótt sá sem þetta ritar hafi aðeins verið á sjötta aldursári þegar gosið var, þá man ég greinilega eftir drununum, sem vafalaust hafa verið ógnvænlegar í hugarheimi 5 ára strákpjakks, sem hafði ekkert haft af slíku að segja á stuttri (þá) ævi. En maður hefur reyndar lesið, að ýmis veðurfræðileg fyrirbrigði hafi orsakað að drunurnar frá gosinu heyrðust lítt eða ekki allmiklu nær fjallinu, en Ólafsvík á Snæfellsnesi er í beinni loftlínu. Kannski væri ástæða til að biðja um að fá skilgreiningu á því fyrirbrigði?
Þorkell Guðbrandsson (IP-tala skráð) 28.3.2017 kl. 21:29
Þakka góðar undirtektir Þorkell. Ekki er auðvelt að skýra hegðan hljóðsins í stuttu og einföldu máli, en almennt má segja að hljóð í lofti sveigi í átt til kulda (dálítið glannalega orðað). Sprengihljóð frá Heklu leitar því meira upp á við heldur en til hliðanna - öflugar sprengingar heyrast næst fjallinu, en síðan ekki. - En við veðrahvörf hættir hiti að falla með hæð - hækkar jafnvel og þegar þangað er komið getur hljóðið farið að berast langar leiðir við þau - og jafnvel „speglast“ á þeim - sá undigangur getur þá heyrst til jarðar. „Vel staðsett“ hitahvörf neðar í lofti geta borið minnsta hljóð, svosem fossnið, langar leiðir. Heyrist þá stundum í fossum um heilar sveitir - en annars ekki neitt. Ekki veit ég hvort þér dugar þessi einfaldaða skýring.
Trausti Jónsson, 28.3.2017 kl. 22:57
Bæta við athugasemd [Innskráning]
Ekki er lengur hægt að skrifa athugasemdir við færsluna, þar sem tímamörk á athugasemdir eru liðin.