Veltimætti (mikið á morgun?)

Fyrir rúmu ári var þetta ágæta hugtak kynnt til sögunnar á hungurdiskum - en hefur ekki borið mikið á góma síðan - enda þvælið í kynningu og hefur sárasjaldan verið notað við veðurspár hér á landi. Rétt að taka fram að textinn hér að neðan er með allratormeltasta móti - og hann er engin skyldulesning - ekki einu sinni fyrir nördin. 

Í Bandaríkjunum er veltimætti á flestra borði - og smjatta bandarískir blogg- og tvítarar stöðugt á því - en nota auðvitað enska nafnið - CAPE (Convective Available Potential Engergy). Íslenska heitið er einfaldlega þýðing á því enska. 

Í stuttu máli segir veltimættið til um það hversu stórbrotin klakkamyndun getur orðið - fari hún á annað borð af stað. Hér á landi er veltimætti yfirleitt lítið - loftið er kalt og inniheldur ekki mikinn raka (jafnvel þótt rakastigið sé hátt). Veltimættið verður mest liggi mjög rakt loft undir þurru. Hér á landi verður það hvað hæst þegar rakt loft úr suðaustri berst inn undir þurrara loft úr norðaustri.

Mjög mikilvægt er að vita að mikið veltimætti þýðir ekki endilega að miklir klakkar myndist - það þarf að ýta veltunni af stað. Harmonie-spálíkan Veðurstofunnar reiknar veltimætti - og kort morgundagsins - 12. júlí - sýnir óvenjuháar tölur (miðað við Ísland). Ritstjóranum finnst því ástæða til að sýna það. 

Kortið gildir kl.16. Jafnþrýstilínur eru heildregnar - með 2 hPa bili - harla gisnar í spánni. Litir sýna veltimættið, tölur eru allt upp í 1400 þar sem mest er - 500 þykir mikið hér á landi. Þeir sem stækka kortið geta fundið töluna 9 á bláum grunni yfir Síðufjöllum. Sú tala segir að líkanið telji 9 prósent líkur á hagli á þeim slóðum. 

Í dag - laugardag reiknaðist veltimættið miklu minna - en á að vera nærri því eins mikið á mánudag og þetta kort sýnir - að vísu á minna svæði. Líkanið spáir skúrum á víð og dreif - en ekki alls staðar.

Síðdegisskúrir hér á landi eru oftast stakar og sárasjaldgæft er að þær myndi sjálfbær, stór klakkakerfi - en það eru slík kerfi sem allir í útlöndum óttast. Klakkakerfi þurfa ekki aðeins mikið veltimætti heldur líka öflugan vindsniða - að vindur sjái kerfinu fyrir lofti af mismunandi uppruna - til að veltan geti haldið áfram lengur en eina umferð. - Hér er ekkert þannig að sjá að þessu sinni.

Spá evrópureiknimiðstöðvarinnar sýnir líka veltimætti. Nú ber svo við að það reiknast ekkert sérlega mikið í spánni fyrir morgundaginn (12. júlí kl.15) reyndar nánast ekki neitt. 

Hér sýna litir líka veltimætti, jafnþrýstilíkur eru heildregnar, en þykktin er sýnd með rauðum strikalínum. 

En hvað er það sem harmonie-líkanið sér sem reiknimiðstöðin sér ekki? 

Þetta er þversnið (úr harmonie) sem liggur eftir línunni sem sýnd er á litla kortinu í efra hægra horni - frá Faxaflóa til vinstri yfir Suðurland og loks á haf út. Lóðrétti kvarðinn er merktur í hPa og sýnir hæð, frá jörð og upp í 250 hPa (um 10 km hæð). Spáin gildir kl.16 á morgun - sunnudag - eins og fyrsta kortið. Heildregnu línurnar sýna jafngildismættishita (í Kelvinstigum) - hversu hlýtt loftið yrði þéttist allur raki þess og það síðan dregið niður í 1000 hPa. 

Þar sem jafngildismættishitalínurnar eru gisnar er loft óstöðugt - þéttist raki þess. Þeir sem nenna að stækka myndina ættu að sjá að 306 stiga línan er í kringum 600 hPa-hæð (4 km) - en yfir Suðurlandsundirlendinu er önnur 306 stiga lína í um 900 hPa-hæð (í um 1000 metrum). Loftið sem neðst liggur er jafnvel enn hlýrra - kannski meir en 308 stig. Þetta þýðir að lyftist loftið sem neðst liggur - og fari raki þess að þéttast - á það greiða leið upp í 5 til 6 km - og ætti þá skila vænum regndembum. 

En skyldi jafngildismættishiti líkananna tveggja yfir landinu vera eitthvað misjafn á morgun? - eða er það misjafnt eðli líkananna sem veldur þessum mikla mun á mati þeirra á veltimætti dagsins? 

Falla miklar dembur - eða kemur ekki neitt? Svo vill til að ekki þarf að bíða svars lengi.