Enn af maíkulda (og smávegis um framhaldið)

Landsmeðalhiti í byggð í maí reiknaðist +3,3 stig - um það var fjallað í pistli hungurdiska á dögunum. Þetta er -2,2 stigum undir meðallagi síðustu tíu ára, en -1,5 undir meðallagi áranna 1961 til 1990. Viki var nokkuð misskipt eftir landsvæðum. Miðað við síðustu tíu ár var kaldast á hálendinu, þar var vikið víða meira en -3 stig, en á Austfjörðum var það víðast um -1,5 stig - eða jafnvel minna. 

Lesendur eru beðnir velvirðingar á frekar þvælnum texta hér að neðan - en staglið þjónar uppeldislegum tilgangi undir slagorðinu: Lærum að lesa úr kortum. 

Fyrst er litið á þykktarvik (hitavik) síðastliðins maímánaðar, það er síðan borið saman við vikin í maí 1979 (sem var kaldasti maímánuður 20. aldar) og að lokum er litið á spá um þykktarvik næstu tíu daga (2. til 12. júní). Skautið bara framhjá staglinu og njótið litfagurra korta úr smiðju Bolla Pálmasonar kortagerðarmeistara Veðurstofunnar og evrópureiknimiðstöðvarinnar. 

Fyrst koma þykktarvik í neðri hluta veðrahvolfs í nýliðnum maí - að mati evrópureiknimiðstöðvarinnar, Hér er við tímabilið 1981 til 2010. Vikin eru sýnd í lit og mælt er í metrum. 

Heildregnar línur sýna meðalhæð 500 hPa flatarins í maí, daufar strikalínur sýna meðalþykkt, en litir þykktarvik. Þykktarvikið er hvergi meira á kortinu en yfir Íslandi. Þar má (sé kortið stækkað) sjá töluna -76,2 (metra), tæp -4 stig á venjulegum hitakvarða. Þetta er reyndar svipað vik og var í raun á hálendinu (aðeins stærra) - en meira en var að meðaltali í byggð.

Meðalþykkt yfir landinu í maí var 526,9 metrar. Ef við notum almenna reynslureglu fyrir hita á láglendi og þykkt fáum við út meðalhitann +2,6 stig. Það er -2,6 stigum undir meðallagi áranna 1981 til 2010. Þykktin vanmetur því hitann. Ástæða er ylur frá sjónum umhverfis landið sem og sólarylur - sem hitar auða jörð.

Hálendið naut sólaryls mun síður en láglendi í maí - var snævi hulið að miklu leyti - jú, sólin hefur brætt snjó baki brotnu - efir því sem möguleiki var á vegna skýja - en geislunarvarminn fór í bræðslu en ekki í að hækka hita yfirborðsins, það kemst ekki upp fyrir frostmark svo lengi sem einhver snjór er óbræddur. Auk þessa nýtur hálendið síður ylsins frá sjónum heldur en láglendi - hann er lengra í burtu. 

Þótt þykktin (hiti í neðri hluta veðrahvolfs) sé mjög góður mælikvarði á hita á landinu er samt sífellt misræmi þegar farið er í smáatriði.

Kortið sýnir frekar flatt hæðarsvið í námunda við landið - en vestanáttin sunnan við land var stríð í mánuðinum, jafnhæðarlínur eru þéttar. Veðurkerfi komu aðallega úr vestri. - En þeir sem eru orðnir vanir að lesa úr svona kortum ættu að sjá að jafnþykktarlínurnar (þær strikuðu) eru nokkuð þéttar norðan við land. Kalt loft liggur til suðurs með austurströnd Grænlands.  

Mestallt kortið er kalt - hlýtt er í Norður-Noregi - sem það var - og suður á Spáni - sem það líka var - en annars er kalt á öllu svæðinu. 

En - hvernig var þá maí 1979 - konungur kaldra maímánaða - einn sá kaldasti frá upphafi mælinga? Við eigum líka til þykktarvikakort reiknimiðstöðvarinnar fyrir hann og lítum næst á það.

Hér er líka kaldast við Ísland - miklu kaldara heldur en var nú. Meðalhiti í byggð nú var 3,35 stig, en 0,14 1979, -3,2 stigum kaldara. Þykktarvikið er -121,7 metrar þar sem mest er, um -6 stig í neðri hluta veðrahvolfs, um 2 stigum kaldara en nú var í maí. 

Í maí 1979 var stöðug norðanátt - í henni er tiltölulega kaldara miðað við þykkt heldur en er í vestanáttinni - auk þess var hafís við land, sjór kaldari og meiri snjór í lágsveitum heldur en nú. Allt heldur óhagstæðara en nú. 

En hvað svo? Almennar spár evrópureiknimiðstöðvarinnar ná 10 daga fram í tímann. Kortið hér fyrir neðan sýnir hæð 500 hPa-flatarins, þykktina og þykktarvik næstu tíu daga, frá 2. júní til þess 12. Við skulum hafa í huga að almennt hlýnar talsvert í júní þannig að fyrsti hluti mánaðarins sýnir bláan lit gagnvart mánuðinum öllum - og blekkir aðeins.

Einnig þarf að hafa í huga að kortið hér að neðan sýnir 10-daga meðaltal en hin fyrri heilan mánuð. - Svo er um spá að ræða - en ekki greiningu.

Við sjáum að kuldinn er ekkert að gefa sig næstu tíu dagana. Talan í neikvæða vikinu miðju er -114,5 metrar. Hiti í neðri hluta veðrahvolfs á að vera -5,5 stigum undir meðalagi vestur af Írlandi - ekki langt þar frá sem veðurskipið Lima var forðum daga. Harla ótrúlegt er að svo verði, í fyrsta lagi vanmetur líkanið oftast sjávarylinn - og í öðru lagi myndi hann - jafnvel þótt líkanið segi rétt til um veðrahvolfsvikið - rífa hita á veðurskipinu (stað þess) upp - þannig að hitavik á skipinu yrði ekki svona mikið. 

Hér á landi er þykktarvikið á kortinu um 80 metrar (-4 stig). Reynslusamband hita og þykktar í júní segir að sólarhringslandsmeðalhiti á láglendi verði rúm 5 stig þessa daga - og hæsta dægurhámark landsins verði lengst af á bilinu 13 til 15 stig - það er auðvitað skelfilegt í júní. 

Ætli við verðum ekki að treysta því að: a) spáin sé vitlaus, b) sólin hiti landið meira en líkanið gerir ráð fyrir, c) að sjórinn skili meiri varma til loftsins heldur en líkanið gerir ráð fyrir, d) meðaltalið feli einhverja góða daga, e) allt þetta og/eða fleira.

Athugasemdir

[Þorkell Guðbrands (IP-tala skráð) 3.6.2015 kl. 11:54]

Má ég bera fram spurningu? Var að velta fyrir mér hvort það geti verið eitthvert samhengi milli kuldapollsins á spánni um hitavik næstu 10 daga og staðsetningar svala sjávarmassans, sem verið var að segja frá fyrr í vor?

[Trausti Jónsson, 3.6.2015 kl. 17:54]

Já, það er það - en þó þannig sjórinn er í þessu tilviki ekki að kæla loftið heldur hitar hann það heldur minna en venjulega - loftið er miklu kaldara heldur en sjórinn á mestöllu svæðinu. - Þetta ætti að snúast við síðar í sumar - alla vega fyrir vestanáttina frá Kanada.