IP25 - hvað er það? Íslandssöguslef 8

Hér verður farið aðeins útfyrir venjubundið umfjöllunarsvið hungurdiska. Ritstjórinn er ekki alveg rólegur á þessum slóðum - lesendur beðnir forláts.

IP25 er nýframkomið veðurvitni - óbeint eins og mörg slík og varla fullkomlega ljóst hvað það er að segja. Skammstöfunin er einföld, á ensku: Ice Proxy with 25 carbon atoms, ísvísir 25 kolefnisfrumeinda, jarðefnalipíð af lífrænum uppruna (biomarker, lífvísir). Magn þess í sjávarseti er talið sýna blóma ákveðinna þörunga (diatom) að vorlagi á hafísslóðum. Þörungurinn heldur til í saltvatnsrásum neðan á hafís.

IP25 er aðeins einn af fjölmörgum lipíðlífvísum. Margt er óljóst um líf, eðli og útbreiðslu þörunganna og ekki hefur verið endanlega neglt um hvaða tegundir er að ræða - en nokkrar liggja undir sterkum grun.

Menn mæla nú magn IP25 með reglubundum hætti í sjávarkjörnum og benda mælingarnar sterklega til þess að magnið tengist hafísútbreiðslu að vorlagi, á blómatíma þörunganna. Þeir virðast ekki lifa í sama magni þar sem ís liggur allt árið og sömuleiðis ekki þar sem íslaust er allt árið.

Hér við land hagar einmitt þannig til að ísútbreiðsla er að jafnaði mest á vorin og mikill breytileiki er í ísmagni bæði frá ári til árs og á áratuga og aldakvarða.

Fyrsta greinin sem tengdi ísmagn og IP25 birtist 2007. Rannsókn sú var gerð á heimskautaslóðum Kanada. Árið 2009 birtist síðan fyrsta greinin sem fjallaði um IP25 við norðurströnd Íslands og breytileika þess frá landnámi. Stórfróðleg, en e.t.v. ekki alveg skotheld grein sem hungurdiskar munu vonandi fjalla um fljótlega (fer eftir því hvernig atlagan að aðalskýringarmyndinni gengur).

En þeir sem áhuga hafa á IP25-vísinum og notkun hans sem veðurvitnis verður að benda á grein Simon T. Belt og Julianne Müller í tímaritinu Quarternary Science Reviews 79, 1. nóvember 2013, s 9–25. Greinin leitast við að skýra út flest það sem máli skiptir - ekki síst veikleika aðferðarinnar og þær rannsóknir sem nauðsynlegar eru á næstunni vegna nýtingar vísisins. Greinin er opin í gegnum landsaðgang. Í lok hennar er langur listi tilvitnana - náma fróðleiks um veðurfar fyrri alda.

Belt og Müller (2013): The Arctic sea ice biomarker IP25: a review of current understanding, recommendations for future research and applications in palaeo sea ice reconstructions.