Hlýtt (- miðað við hvað það er kalt)

5.4.2013 | 01:13

Hlýtt (- miðað við hvað það er kalt)

Fyrirsögnin virðist við fyrstu sýn vera hálfgerð rökleysa en stenst samt nánari skoðun. Undanfarna daga hefur verið mjög hlýtt um hádaginn víða á Suður- og Vesturlandi (og jafnvel víðar). Sönn vorblíða, þætti ágæt í maí, hvað þá í byrjun apríl eins og nú. En hitinn snarfellur að kvöldi í bjartviðri. Þurr jörð ýtir líka undir stærð dægursveiflunnar. Norðaustanlands fer orkan aðallega í snjóbræðslu.

En yfir landinu er ekkert sérstaklega hlýtt. Reiknilíkön segja mættishitann í 850 hPa varla ná 10 stigum þar sem hlýjast er. Þykktin er líka ekkert sérlega mikil - 5270 metrar yfir Suðvesturlandi. Ekki er að vænta hárra hitatalna við það gildi. Við getum gengið út frá því að síðdegishitinn í dag (fimmtudaginn 4. apríl) hafi verið um það bil jafnmikill og þykkt og mættishiti þola. Til þess að sú aðstaða skapist þarf loftið í raun að vera í óræðu jafnvægi sem heitir. Þá er það eins nærri því að vera óstöðugt og hægt er án þess að það fari að bylta sér og mynda skúrir eða él.

En reyndar varð vart við síðdegisskúrir í dag um landið sunnan- og vestanvert þannig að sums staðar hefur hlýnað meira en jafnvægið þoldi. Nú er loftþrýstingur hár - var í dag um 1030 hPa. Næstu daga er því spáð að kalda loftið nái undirtökum og sumar spár gera ráð fyrir talsverðu kuldakasti upp úr helginni.

En látum þær framtíðarspár eiga sig - það er nægur tími til að líta á þá stöðu síðar - ef af verður. En við skulum þess í stað líta á spár fyrir morgundaginn - föstudaginn 5. apríl. Við tökum mið á ástandið klukkan 18 síðdegis. Kortin eru úr ranni evrópureiknimiðstöðvarinnar.

Kortið sýnir sjávarmálsþrýsting (heildregnar línur), hita í 850 hPa (strikalínur) og úrkomu. Litirnir sýna hversu áköf úrkoman er. Dökkgræni liturinn sýnir svæði þar sem úrkoman milli klukkan 15 og 18 hefur verið á bilinu 1,5 til 3,0 mm í líkaninu. Einnig má sjá smá tákn, krossar sýna hvar spáð er snjókomu, en þríhyrningar svæði þar sem úrkoman er klakkakyns (skúrir eða skúrasambreyskja).

Úrkomusvæðið nær yfir mestallt landið sunnanvert og er það stórt að það lokar alveg fyrir sólskinið. Fremur kalt er í úrkomunni og haldi hún áfram fram á nótt er líklegt að hún breytist í snjókomu. Á kortinu er snjókoma sýnd suðaustanlands þegar klukkan 18 - en á því svæði þarf að hafa í huga að Vatnajökulshálendið er umfangsmeira (en lægra) í líkaninu heldur en í raunveruleikanum.

Sé spáin rétt stafar úrkoman ekki aðeins af því að landið hitnar um hádaginn (eins og úrkoman sem féll í dag - fimmtudag) heldur kemur fleira til. Við þurfum að líta á tvö kort til viðbótar til að átta okkur á því. Tökum fyrst eftir því að á kortinu að ofan er ákveðin suðaustanátt við Suðvesturland en austnorðaustanátt yfir Breiðafirði og Vestfjörðum. Loft af ólíkum uppruna á stefnumót.

Kortið hér að neðan sýnir hæð 925 hPa-flatarins auk vinda og hita í honum.

Hér sýnir fjólublái liturinn svæði þar sem frostið er meira en -16 stig. Hér er vindáttum við landið háttað á sama veg og á grunnkortinu að ofan. Uppi í 500 hPa (rúmlega 5 kílómetra hæð) er talsvert öðruvísi staða. Hún sést á kortinu hér að neðan.

Hér er hæðarhryggur fyrir vestan land en öflug og köld háloftalægð fyrir austan. Á milli þessara kerfa er norðvestanátt - öflug fyrir austan land en vægari yfir Vesturlandi. Vegna þess að loftið kemur af Grænlandi má gera ráð fyrir því að það sé þurrt.

Hér er staðan sú að frekar rök suðaustanátt gengur inn undir þurra norðvestanátt. Slíkt ástand dregur úr stöðugleika og sé loftið nærri því að vera óstöðugt þegar stefnumótið verður má gera ráð fyrir því að það fari að velta. Þetta er líkleg ástæða þess að því er spáð að úrkomusvæðið lifi kvöldið af og það endist nóttina og jafnvel lengur. Þetta gerist þrátt fyrir það að loftþrýstingur sé mjög hár og engin lægða- eða skilakerfi í nánd.

Þessa greiningu ritstjórans á ástandinu verður þó að taka með varúð - hún er ekki endilega rétt. Hér er upplagt að rifja upp að rakt loft er léttara heldur en þurrt. Flestum finnst augljóst að sitji kalt og hlýtt loft hlið við hlið fleygist það kalda undir það hlýja og lyfti því. Þetta er algengasta skýringin á tilvist kuldaskila. Það þykir ekki eins augljóst að sitji þurrt og rakt loft hlið við hlið fleygist það þurra undir það raka og lyfti því (með þeim afleiðingum að dulvarmi losnar og auðveldar uppstreymið frekar). Skil af þessu tagi eru ekki algeng hér á landi - en vestur á sléttum Ameríku gegnir öðru máli. Þurra línan (dry line, eins og þarlendir kalla skilin) er þar alræmd í ógn sinni þegar hlýtt loft að vestan mætir röku að sunnan. Áhugasamir gúggli dryline eðadry line.

Flokkur: Vísindi og fræði | Facebook