Af afbrigðilegum marsmánuðum 1

Við lítum á fastan lið um afbrigðilega mánuði og er komið að mars. Hverjir eru mestu norðan- og sunnanáttamánuðir sem við vitum um? Til að ákveða það notum við sömu fimm flokkunarhætti og hungurdiskar hafa notað áður.

1. Mismunur á loftþrýstingi austanlands og vestan. Þessi röð nær sem stendur aftur til 1873. Gengið er út frá því að sé þrýstingur hærri vestanlands heldur en eystra séu norðlægar áttir ríkjandi. Líklegt er að því meiri sem munurinn er, því þrálátari hafi norðanáttin verið.

Mesti norðanáttarmars að þessu máli var 1891. Þá var mjög kalt, á landinu í heild er hann sá næstkaldasti eftir 1870 en samt talsvert hlýrri heldur en mars 1881. En það er mars 1930 sem er næstmestur norðanáttarmánaða. Í þriðja sæti er mars 1916 og mars 1962 í því fjórða. Einhverjir muna væntanlega mars 1930 og eldri veðurnörd muna vel mars 1962 - hann var afspyrnuþurr um landið sunnan- og vestanvert. Í Reykjavík féllu ekki nema 2,3 mm allan mánuðinn, mestallt á einum degi, rykið var afskaplegt.

Samkvæmt þessu tali er 1923 mesti sunnanáttarmars allra tíma enda er mánuðurinn sá þriðji hlýjasti á landinu í heild eftir 1870. Hann þótti út úr korti á sínum tíma, jafnvel talinn einstakur. En aðeins 6 árum síðar kom enn hlýrri mars, 1929. Þá féll sá fyrrnefndi óverðskuldað í hálfgerða gleymsku. Freistandi væri að segja að hlýindaskeiðið mikla hafi hafist með þessum mánuði en leit að upphafi þess stendur enn yfir. Það er hinn gríðarlega illviðrasami mars 1976 sem er í öðru sæti sunnanáttarmánaða og síðan mars 1880.

2. Styrkur norðanáttarinnar eins og hann kemur fram þegar reiknuð er meðalstefna og styrkur allra vindathugana á öllum (mönnuðum) veðurstöðvum. Þessi röð nær aðeins aftur til 1949.

Samkvæmt þessu máli var norðanáttin mest í mars 1999 og síðan kemur 1981. Mars 1962 er í fjórða sæti. Sunnanáttin var hins vegar mest í mars 1974 - þá var ég erlendis, innlend nörd minnast hans væntanlega með virðingu í huga.

3. Gerðar hafa verið vindáttartalningar fyrir þær veðurstöðvar sem lengst hafa athugað samfellt og vindathugunum skipt á 8 höfuðvindáttir og prósentur reiknaðar. Síðan er tíðni norðvestan, norðan, og norðaustanáttar lögð saman. Þá fæst heildartala norðlægra átta. Þessi röð nær aftur til 1874.

Hér nær mars 1962 fyrsta sætinu með sínu ryki og þurrki, éljagangur var norðaustanlands en úrkoma þó ekkert sérlega mikil. Mars 1999 er í öðru sæti og 1930 í því þriðja. Mest var sunnanáttin að þessu máli 1964 og 1929 er skammt þar fyrir neðan. Þetta eru tveir langhlýjustu marsmánuðirnir á landsvísu, 1929 nokkru hlýrri þó. Hlýjasti kaflinn 1964 hitti ekki alveg jafnvel í mánuðinn því eftirminnilegustu hlýindin stóðu frá því um 10. febrúar og fram yfir 20. mars.

4. Fjórði mælikvarðinn er fenginn úr endurgreiningunni amerísku og nær hann aftur til 1871. Fyrstu 20 til 30 árin verðum við þó að taka niðurstöðum greiningarinnar með varúð.

Hér er mars 1891 með mestu norðanáttina - rétt eins og í fyrstu flokkun hér að ofan. Vel af sér vikið. Reyndar deilir hann sætinu með 1999 (einnig áður nefndur) og 1951 en síðarnefndi mánuðurinn er enn frægur fyrir óheyrileg snjóþyngsli um landið norðan- og austanvert. Svellalög voru syðra.

Sunnanáttin er mest í endurgreiningunni í mars 1923 og þar á eftir kemur 1974, báðir nefndir áður.

5. Fimmti kvarðinn er einnig úr endurgreiningunni nema hvað hér er reiknað í 500 hPa-fletinum. Hér er mars 1891 enn í toppsætinu og í mars 1916 var norðanáttin næstmest. Sunnanáttin var hins vegar mest 1948 (munum hitametahrinuna í lok mánaðarins) og mars 1923 er í öðru sæti.

Lýkur nú þessari þurru tölu - sem trúlega rennur ljúflega niður hjá nördunum en aðrir bryðja rykið og koma sér yfir á einhverja aðra vefsíðu (eru auðvitað löngu búnir að því þegar hér er komið sögu).

Athugasemdir

[Emil Hannes Valgeirsson, 17.3.2012 kl. 18:40]

Spurning hvað veðurnördin gera. En ég bar þetta saman við mína veðurdagbók en mars á ég skráðann frá árinu 1987. Þar er mars 1999 skráður sem eindreginn norðanáttamánuður í Reykjavík með flesta sólardaga skráðra marsmánuða auk þess sem hann er sá hægviðrasamasti og þurrasti. Einkunnakerfið gat því ekki annað en gefið honum hæstu einkunn allra marsmánaða. Mars 1962 upplifði ég ekki en hann virðist af lýsingunni hafa verið ennþá eindregnari.

Af sunnanáttum eru marsmánuðir árin 2003 og 2004 efstir á blaði hjá mér.

[Trausti Jónsson, 18.3.2012 kl. 01:02]

Emil: Sólskinsstundir í Reykjavík voru enn fleiri 1962 heldur en 1999. Þá var loftþrýstingur líka með eindæmum hár. Innan um alla björtu daganna var einn með þoku í vestanhægviðri, mikill léttir í öllum þurrkinum. En allar flokkanir eru að ég held sammála um að mars 1999 sé mesti norðanáttarmarsmánuður á þeim 25 árum sem athuganir þínar ná yfir. Það eykur á trúverðugleika gamalla athugana þótt þær séu einfaldar. Á tíma Jóns Þorsteinssonar í Reykjavík (1820 til 1854) var mars 1837 mesti norðanáttamánuðurinn. Við skulum trúa því. Hann var þó líkari mars 1962 heldur en 1999, loftþrýstingur var óvenjuhár og kalt var í veðri.

[Björn Jónsson (IP-tala skráð) 18.3.2012 kl. 01:22]

Er mars 1979 ekki í nánd við toppinn yfir norðanáttarmánuði - e.t.v. rétt neðan við þá mánuði sem hér hafa verið nefndir? Þá var hitinn (eða öllu heldur kuldinn) í meira lagi afbrigðilegur og norðanátt lang algengust skv. Veðráttunni.

[Trausti Jónsson, 19.3.2012 kl. 00:55]

Jú, Björn, mars 1979 er í níunda sæti samkvæmt fyrstu röðun í pistlinum og jafnvel enn ofar í öðrum röðunum. En keppnin er hörð á toppnum.