Kuldapollur við Norðaustur-Grænland

Nú fer gengur snarpur kuldapollur frá Norðaustur-Grænlandi til austsuðausturs fyrir norðan land. Hans mun lítið gæta hér á landi en við lítum samt á fyrirbrigðið á tveimur spákortum frá evrópureiknimiðstöðinni. Það fyrra gildir á miðnætti á föstudagskvöld (16. mars) en það síðara 24 stundum síðar, á laugardagskvöld.

Á kortinu er Ísland neðarlega fyrir miðju, Grænland teygir sig yfir mestallan vesturhluta kortsins og við brúnina til hægri sést í strönd Noregs. Það er eftirtektarvert að stór hluti þessa svæðis sést nær aldrei á sjónvarpskortum - jafnvel þótt sitthvað athyglisvert berist hingað að norðan.

Heildregnu (daufu) gráleitu línurnar sýna þrýsting við sjávarmál. Við sjáum grunna lægð við norðurströnd Íslands, 997 hPa í lægðarmiðju, öflugri lægð er utan við Mæri í Noregi. Sú þriðja er milli Noregs og Svalbarða og sú fjórða vestan Grænlands. Hæð er hér sett yfir Grænlandi - en ekki er víst að hún sé raunveruleg.

Lituðu svæðin sýna hæð 500 hPa-flatarins. Mörkin á grænu og bláu eru við 5280 metrana - en það er ekki fjarri meðalhæð á þessum árstíma hér á landi. Á fjólubláa svæðinu er hæðin innan við 4920 metra. Þar er miðja kuldapollsins sem myndar lokaða háloftalægð, rétt eins og bogfimiskotskífa.

Það er 1008 hPa jafnþrýstilínan sem gengur þvert í gegnum miðju pollsins - 8 hPa jafngilda rúmum 60 metrum. Þegar við vitum það getum við auðveldlega reiknað þykktina í miðju kuldapollsins án þess að horfa á þykktarkort. Ælti hæð 500 hPa í miðjunni sé ekki við 4900 metra, við drögum 60 metra frá því og fáum út þykktina 4840 metra. Það er ískyggilega lágt, aðeins 100 metrum meira en ísaldarþykktin sem hungurdiskar nefna svo.

Um leið (og þá alveg um leið) og kuldinn kemur út yfir auðan sjó byrjar að sjóða í pollinum og þykktin hækkar óðfluga. Spáin segir að þykktaraukningin verði 30 metrar á hverjum 6 klukkustundum. Það eru um 120 metrar á sólarhring, sem samsvarar nokkurn veginn 6 stiga hlýnun. Reiknilíkanið gerir ráð fyrir því að 20 stiga hitamunur sé á sjávaryfirborði og hita í 600 metra hæð rétt utan við ísröndina. Úr þessu verður mikill lofthrærigrautur.

En berum nú saman hringrás kuldapollsins (vindur fylgir jafnhæðarlínum) og þrýstikerfa við sjávarmál. Á kortinu virðist sem sjávarmálskerfin hafi hreinlega ekki frétt af ástandinu í 5 km hæð - þetta minnir á það sem hungurdiskar hafa kallað þverskorna kuldapolla. Reyndar er þetta vægt dæmi um slíkt.

Við megum taka eftir því að efri hringrásin er við það að grípa lægðina við Norðurland, ofan við hana er komin suðvestanátt. Enda mun hún flækjast í netinu. Kortið að neðan gildir sólarhring síðar, en táknmálið er það sama.

Nú ber svo við að lægðin er komin inn undir miðju pollsins og er orðin 971 hPa í miðju. Hefur dýpkað um 26 hPa á einum sólarhring og sé að marka spána er vindur í kringum hana meiri en 25 m/s og hviður í 40 m/s. Auk þess er blindhríð í skýjasveip sem hringar sig um lægðarmiðjuna.

Kuldapollurinn er það stór að tölvuspár ná því að spá fyrir um hreyfingar hans tvo daga fram í tímann. Ótrúlegt er að þær nái þróun lægðarinnar litlu nákvæmlega - og hún verði í raun einmitt svona. Séu nokkrar tölvuspár bornar saman kemur í ljós að sögurnar sem þær segja eru ekki nákvæmlega eins. Bæði gfs-spáin ameríska og kanadíska spáin láta lægðina ekki dýpka eins mikið og reiknimiðstöðin gerir auk þess verði hún aðeins austar en sýnt var að ofan. Hirlam-spáin fer með lægðina austar en kortin en þar er farið niður í 967 hPa í miðju lægðarinnar, ótrúlegt!

Við bíðum auðvitað spennt eftir því hvað gerist. Það er 5060 metra jafnþykktarlínan sem á að sleikja Norðausturland síðdegis á laugardag. Það er varla að það dugi í -20 stiga frost í innsveitum - fer auðvitað eftir skýjafari líka.