Kuldaframrás allt um kring

Í dag lítum við á spákort sem sýnir hita og vind í 850 hPa-fletinum yfir landinu og umhverfi þess sunnudaginn 4. desember kl 18. Kortið er fengið af flugveðurspásíðum vefs Veðurstofunnar.

Ég hef bætt nokkrum örvum og hringjum inn á kortið. Vindurinn er táknaður með hefðbundnum vindörvum sem sýna stefnu og styrk vindsins. Sterk norðvestanátt er bæði norðaustur af landinu sem og suðvestur í hafi. Norðaustanátt er á Grænlandssundi og óráðin átt á blettum suður og suðaustur af landinu. Vindörvarnar sýna að kalt aðstreymi er ríkjandi á meginhluta þess svæðis sem kortið sýnir. Það sjáum við með því að horfa á hornið á milli jafnhitalínanna (bláar strikalínur) og vindsins. Þar sem vindurinn liggur undir horni á jafnhitalínurnar frá kaldara svæði ýtir hann kalda loftinu áfram þannig að vegur þess vex.

Frostið er minnst við Skotland, þar má aðeins sjá í -5 stiga jafnhitalínuna. Gróf hjálparregla segir að sé frost meira en -5 stig í 850 hPa falli úrkoma líklega sem snjór niður undir sjávarmál. Þetta er þó ekki algilt og síst þar sem vindur blæs af hlýju hafi eða þar sem loft er sérlega vel blandað. Ekki er víst að það snjói við sjávarmál í Skotlandi - en örugglega á fjallvegum.

Eins og nefnt var að ofan leggst vindurinn í strengi á kortinu, Hvassastur er strengurinn fyrir suðvestan land þar sem vindi er spáð 25 m/s. Í hinum strengjunum er vindur á bilinu 15 til 20 m/s. Talsverður vindsniði er til beggja átta frá miðju strengjanna.

Það ætti að vera auðvelt að sjá að væru spaðahjól sett sitt hvoru megin vindstrengjanna myndu þau fara að snúast, í lægðahring (hægragrip) vinstra megin strengjanna, en í hæðarhring (vinstragrip) hægra megin. Hringirnir á kortinu og örvarnar í þeim eiga að sýna lægðahringina.

Það hlýtur því að teljast eðlilegt að lægðasveipir myndist vinstra megin strengjanna. Þetta er einna erfiðast í Grænlandssundi vegna þess hve farvegurinn er þröngur. Þess vegna er líklegast að sveipmyndun í þessari vindátt og vindstyrk hinkri aðeins þar til farvegurinn fer að víkka. (Lítil regla þó á því).

Svipað hagar til við suðurodda Grænlands, Hvarf. Þar kemur mikill vindstrengur oft úr vestri og þvingast þar í mjóa röst. Á ensku er fyrirbrigðið kallað tip jet, íslenskt nafn hefur ekki enn fest sig í sessi - kannski hornröst eða hvarfröst? Þegar loftið kemur lægðabeygjuþrungið fram hjá Hvarfi myndast gjarnan hvirflar út af ströndinni þar norður af.

Eftir að lægðasveipur hefur myndast og rifið sig lausan við upprunastaðinn fær hann valdið á nokkru svæði og hreyfist síðan gjarnan með vindum hærra uppi. Af því að aðstreymið er kalt vitum við að vindur snýst til lægri áttar með hæð - norðvestanátt verður vestlæg, austanátt norðaustlæg o.s.frv. Þegar kortið gildir er þvi líklegast að sveipir hreyfist til austurs á meginhluta svæðisins (nema í Grænlandssundi).

Undantekning er þó á hreyfifrelsi sveipanna í grennd við Íslandsstrendur. Það eru aðeins hæstu fjöll sem ná upp í 850 hPa flötinn, neðar ríkir sérstakt landloftslag. Þar kólnar loft stöðugt vegna neikvæðs geislunarjafnvægis í björtu veðri. Þetta loft streymir undan halla til sjávar og nýtt loft dregst niður í staðinn. Við vitum að niðurstreymi leysir upp ský og þar með heldur útgeislunarástandið sér sjálfkrafa við - það þarf vind og/eða öflug skýjakerfi til að breyta því. 

Kalda loftið af landi hefur hins vegar í för með sér að munur á hita lofts og sjávar verður meiri en ef landloftsins nyti ekki við. Loftið yfir hlýsjónum verður óstöðugt og éljaklakkar myndast. Losun dulvarma eykur lægðahringrás (allt of langt mál er að upplýsa hér og nú hvers vegna). Ekkert munar um einstaka klakka en þeir vilja leggjast í garða utan um áhrifasvæði landloftsins. Lægðasveipirnir myndast frekar í éljagörðunum en utan þeirra - sé um eitthvað val að ræða.

Hér hefur verið stiklað á stóru um stöðu sunnudagsins. Útlit er fyrir að svipað ástand haldist næstu daga. Sannleikurinn er hins vegar sá að mjög erfitt er að spá myndun einstakra lægðasveipa og segja fyrir um samskipti land- og sjávarlofts. Sú framför hefur þó orðið á síðustu árum að nákvæmustu tölvulíkön eru farin að sjá sveipina og mynda líka sveipi - þá e.t.v. ekki á réttum stað.

Í dag - laugardaginn 3. desember komust éljabakkar aðeins inn á landið vestanvert. Skýjafar var um stund mjög athyglisvert því loft var greinilega óstöðugt um stund ofan landloftsins og mátti sjá eins konar stýfða klakka. Meir um þá síðar gefist tilefni. Landloftið var mjög grunnt og lítt blandað, t.d. var -9 til -11 stiga frost á Hvanneyri, en ekki nema -5 til -7 í 480 metra hæð í Skarðsheiði. Hefði það loft komist alveg til jarðar hefði verið frostlítið í Borgarfirði.

Já, við sjáum að -20 stiga jafnhitalínan snertir Vestfirði á spákortinu. Hirlam líkanið var á árum áður alræmt fyrir að vera of kalt að neðan - hvort svo er ennþá veit ég ekki. En óvenjulegt er að þessi jafnhitalína snerti landið. Við getum litið betur á metkulda í þessari hæð ef þessi spá reynist rétt.