Af afbrigðilegum nóvembermánuðum (jæja)

Í pistli dagsins er enn róið á mið hins afbrigðilega í veðri. Fyrir nokkrum dögum var lagt fyrir óvenjulegum sunnan- og norðanáttum - það veiðist alltaf eitthvað - en nú er haldið hornrétt á lengdarbauga og lögð út tól til að veiða breiddarbundnu áttirnar - austur og vestur. Sömu veiðiaðferðir eru notaðar og áður og skýringartextar eru því gömul tugga. En lítum á:

1. Mismunur á loftþrýstingi sunnanlands og norðan. Þessi röð nær sem stendur aftur til 1881. Gengið er út frá því að sé þrýstingur hærri norðanlands heldur en sunnan séu austlægar áttir ríkjandi. Líklegt er að því meiri sem munurinn er, því þrálátari hafi austanáttin verið. Minna má á að við jörð eru austlægar áttir mun algengari á Íslandi heldur en þær vestlægu.

Mesti austanáttarmánuður með þessu tali er nóvember 2002 - frægur fyrir hlýindi - en enn frægari fyrir rigningarnar austanlands. Aldrei hefur jafn mikil úrkoma mælst í einum mánuði hér á landi heldur en á Kollaleiru við Reyðarfjörð þennan mánuð, 971,5 mm. Ársmeðalúrkoma á Kollaleiru 1971 til 2000 er 1373 mm þannig að 70% meðalúrkomu féllu í þessum merka mánuði. Þetta er ámóta og að 560 mm féllu í Reykjavík á einum mánuði (miðað við ársmeðaltal). Þar hafa hins vegar aldrei mælst meira en 260 mm á þeim tíma.

Næstmestur austanáttarmánaða er nóvember 1960, Hlýr og hagstæður mánuður - líka eystra, í þriðja sæti er 2009.

Mest varð vestanáttin í nóvember 2001, þá var talað um rysjótta tíð. Óvenjuöflugt vestanillviðri gerði í kringum þann 10. og sá dagur reyndar með mestu nóvembervestanátt allra tíma við Ísland í amerísku endurgreiningunni, en hún nær aftur til 1871. Næstmest var vestanáttin í nóvember 1942 og 1956 er í þriðja sæti.

Þessi áttgreiningaraðferð tekur til 130 ára og það gerist aðeins 15 sinnum að loftþrýstingur er hærri á Suðurlandi heldur en fyrir norðan.

2. Styrkur austanáttarinnar eins og hann kemur fram þegar reiknuð er meðalstefna og styrkur allra vindathugana á öllum (mönnuðum) veðurstöðvum. Þessi röð nær aðeins aftur til 1949.

Röð mestu austanáttarmánaðanna er sú sama og í fyrstu aðferð, þ.e. 2002 er austanáttin mest, en síðan koma 1960 og 2009. Gaman að góðu samkomulagi. Vestanáttin var hins vegar mest 1956 og síðan kemur 2001 í öðru sæti og 1967 í því þriðja (1942 er utan tímabilsins).

3. Gerðar hafa verið vindáttartalningar fyrir þær veðurstöðvar sem lengst hafa athugað samfellt og vindathugunum skipt á 8 höfuðvindáttir og prósentur reiknaðar. Síðan er tíðni norðaustan-, austan-  suðaustan- og sunnanáttar lögð saman. Þá fæst heildartala austlægra átta. Þessi röð nær aftur til 1874. Vestanáttin er metin á sambærilegan hátt.

Hér koma aðrir mánuðir inn, nóvember 1876 í fyrsta sæti austanáttar og 1968 í því öðru. Nóvember 2002 er síðan í þriðja sæti. Tíð var talin hagstæð í nóvember 1876 og unnið var að jarðabótum syðra, við sem munum nóvember 1968 gefum honum einnig góða einkunn, þá sprungu blóm út í görðum (eins og nú).

Vestanáttin samkvæmt þessu tali var mest í nóvember 1893, síðan kemur kunninginn 2001 og 1937 í þriðja sæti. Tíð var hagstæð eystra 1893 en lakari vestanlands - eins og vindáttin bendir til.

4. Fjórði mælikvarðinn er fenginn úr endurgreiningunni amerísku og nær hann aftur til 1871. Fyrstu 20 til 30 árin verðum við þó að taka niðurstöðum greiningarinnar með varúð.

Hér er 2002 en á austanáttartoppnum og nóvember 1960 í öðru sæti, 1997 er í því þriðja. Ekki mikil tíðindi. Vestanáttin er mest 2001, næstmest 1956 og 1942 er í þriðja sæti, þetta er sama röð og í fyrstu aðferð.

5. Fimmti kvarðinn er einnig úr endurgreiningunni nema hvað hér er reiknað í 500 hPa-fletinum. 

Enn er 2002 í efsta austanáttarsætinu og telst því greinilega mesti austanáttarmánuður allra tíma, 1960 er í öðru sæti og síðan koma 1984 (ekki sést áður) og 2009 í því fjórða. Og 2001 er enn í efsta vestanáttarsætinu - mesti vestanáttarmánuður allra tíma, síðan kemur 1942 og þar næst 1922, sá mánuður sást ekki hér að ofan. Í báðum síðastnefndu mánuðunum var úrkomutíð vestanlands en skárra eystra. Af 140 mánuðum greiningarinnar var austanátt ríkjandi í aðeins sjö. Við Ísland er austanátt niðri en vestanátt uppi - munum það. Við segjum að austanáttin stingi sér undir vestanvindabelti háloftanna.

Þetta var ekki mjög erfitt - furðugott samkomulag aðferðanna fimm sér fyrir því.