Veðrasveiflur síðustu áratuga (6) - breytileiki meðalvindhraða

Meðalvindhraði mannaðra veðurstöðva hefur síðustu 60 árin sveiflast á milli 4,5 og 6,5 m/s. Þótt þetta virðist ekki háar tölur vita þeir sem hafa reynt breytileikann á eigin skinni að þessi munur er mikill. Kannski rifjast það upp við að líta á myndina hér að neðan.

Lárétti ásinn sýnir ártöl og sá lóðrétti meðalvindhraða 12-mánaða í m/s. Fyrsta meðaltalið á við allt árið 1949 (janúar til desember) og það síðasta allt árið 2010 (janúar til desember). Við sjáum að síðustu árin, allt frá 1996, hafa verið frekar róleg í langtímasamhengi en eru þó ekki rólegustu árin þegar litið er til tímabilsins í heild. Rólegust voru árin 1960 til 1964 - já, sumir muna þau enn.

Frá og með 1966 rís vindhraðinn mjög og nær hámarki 1971 til 1976. Annað hámark er upp úr 1980 en eftir frekar róleg ár 1984 til 1985 vex hann aftur og nær sinni hæstu stöðu um og upp úr 1990.

Nú er það svo að gögnin eru ekki alveg samkynja allt tímabilið, stöðvar hafa lifnað og dáið auk þess sem vindhraðamælum hefur fjölgað. Ekki er þó sérstök ástæða til að efast um meginlinur ritsins.

En hvers vegna stendur á þessum stóru sveiflum? Ein ástæðan er þyturinn í vestanvindabeltinu (sjá síðasta veðrasveiflupistil). Breytileiki heimskautarastarinnar ræður miklu, meðalvindhraði hefur tilhneigingu til að vera meiri þegar háloftavindar eru stríðir. Þegar svo háttar fara fleiri lægðakerfi yfir landið en annars. Samband er því milli meðalvindhraðans annar vegar og bæði loftþrýstings og loftþrýstiflökts hins vegar.

Ekki sjást nein merki þess að vindhraði sé að verða minni eða meiri síðustu áratugina. Leitnin upp á við er þó marktæk, reiknast tæplega 0,5 m/s yfir tímabilið allt. Við förum þó ekki að æsa okkur yfir því - minnug þess að upp úr 1990 reiknaðist hún miklu meiri. Haldið bara hendi yfir síðustu 15 árin til að sjá það.

Hins lága loftþrýstings og lægðagangsins um 1990 sá auðvitað stað um allt Norður-Atlantshaf og í Evrópu. NAO-talan var þá í hæstu hæðum. Þá skall á skriða reikninga sem tengdu saman hnattræna hlýnun og lágþrýstinginn - í baksýnisspeglinum er þetta heldur klaufalegt allt saman.

Erfiðara er að reikna meðalvindhraða lengra aftur í tímann. Það er vegna þess að fyrir 1949 eru aðeins mánaðarmeðaltöl vindhraða á lausu og þá birt í vindstigum. Álitamál er hvernig varpa á meðalvindstigum yfir í metra á sekúndu. Jú, jú, ég hef gert það og e.t.v. verða þeir reikningar sýndir síðar hér á hungurdiskum.

Eftir að sjálfvirkar stöðvar komu til sögunnar á árunum um og upp úr 1995 hafa vindhraðamælingar hér á landi batnað mikið. Munur á meðalvindhraða sjálfvirkra og mannaðra stöðva fyrir landið í heild á sameiginlega tímabilinu er ekki mikill (til allrar hamingju), mun minni heldur en sá breytileiki sem við sjáum á myndinni hér að ofan.

Athugasemdir

[óli Hilmar Briem Jónsson (IP-tala skráð) 13.11.2011 kl. 18:34]

Sæll Trausti

 Þetta er óhemju upplýsingamagn sem þú hefur tekið þarna saman og það er

fróðlegt að sjá hvaða  " meðalgola" hefur verið að kyssa kinn á sl. áratugum.

En hvernig ætli þessi " vindavísitala"  sé hjá öðrum þjóðum ? ( td. hinum Norðurlandaþjóðunum?) . Ég hef séð viðtöl við hermenn , bæði breska og

bandaríska sem þjónuðu hér í seinni heimstyrjöldinni. Og hvað skyldi nú

hafa verið þessum heiðursmönnum efst í huga ? ( fyrir utan náttúrlega fegurð

íslenskra kvenna ) , - það var ekki heimstyrjöldin og lífsháskinn , það var ekki

söknuður til ættingja og fósturjaraðar.  Nei , það var hinn sífelldi vindsperringur

sem feykti öllu um koll og aldrei tók sér frí .  Í raun er stórfurðulegt að við

skulum ekki hafa nýtt okkur þessa auðlind, -  sem er risavaxin , til raforkuframleiðslu.

[Þorkell Guðbrandsson (IP-tala skráð) 13.11.2011 kl. 21:09]

Þótt það sé í raun hungudiskum og umfjöllunarefni þeirra óviðkomandi, þá er þetta athyglisvert innslag hjá Óla Hilmari. Ekki er ólíklegt að við og íbúar annarra landa með viðlíka veðurfar verði að skoða þetta í náinni framtíð. Það kom fram hjá forstjóra Landsvirkjunar fyrir skömmu að við værum þegar búin að virkja helming virkjanlegrar orku á Íslandi, þannig að það sem eftir er, er þá væntanlega ekki hagkvæmustu kostirnir. Við þurfum að huga að því að innan til tölulega skamms tíma verður jarðefnaeldsneyti bæði dýrt og torfengið og þá þurfum við að eiga einhverja orku eftir ónýtta til að knýja samgöngur á landi.

[Birnuson, 13.11.2011 kl. 23:19]

Óli Hilmar: það er ekki stórfurðulegt að Íslendingar skuli ekki nýta vindinn til raforkuframleiðslu; aðrar leiðir hafa hingað til verið miklu hagkvæmari og öruggari.

Þorkell: það er hægur vandi að framleiða hér á landi allt það eldsneyti sem Íslendingar gætu þurft á að halda (á minna en 3% af flatarmáli landsins og á afar hagstæðu verði í samanburði við jarðefnaeldsneyti meðan olíuverð helst nálægt $100 fyrir tunnuna eða hærra).

[Trausti Jónsson, 14.11.2011 kl. 00:32]

Nágrannaþjóðirnar hafa legið talsvert yfir vindhraðameðaltölum en það hefur reynst erfitt rétt eins og hér að ná lengri tímabilum heldur en því sem hér var lagt undir. Flest bendir þó til þess að á árunum 1890 til 1900 hafi vindur á þeim slóðum verið meiri heldur en síðar. Þegar það kom í ljós sló nokkuð á ótta manna um að hinn mikli vindhraði í kringum 1990 væri tengdur hnattrænum umhverfisbreytingum af manna völdum.

Stóri ókosturinn við vindorkuna er hversu ójöfn hún er í tíma. Mjög hægir vindar eru furðualgengir á Íslandi. Mér skilst þó að nú sé loks verið að athuga í alvöru hvort/hvernig nýta megi vindorku hér á landi í stórum stíl.