Háloftalægð dagsins (laugardaginn 29. október)

Eftir tvo daga með mildu veðri og tiltölulega hægum vindi virðist stefna í strekking næstu daga - jafnvel þræsingsveður. Lítum á háloftaspákort sem gildir kl. 18 laugardaginn 29. október.

Skýringar á táknfræði kortsins eru þær sömu og venjulega: Svörtu heildregnu línurnar sýna hæð 500 hPa flatarins í dekametrum , en rauðu strikalínurnar tákna þykktina, hún er einnig mæld í dekametrum (dam = 10 metrar). Því meiri sem þykktin er - því hlýrra er loftið. Því þéttari sem svörtu hæðarlínurnar eru því hvassara er í 500 hPa-fletinum en hann er, eins og kortið sýnir í 5 til 6 kílómetra hæð.

Jafnhæðarlínurnar (þær svörtu) eru ekki þéttar við Ísland og vitna um hægan vind í 500 hPa. Yfir Vestfjörðum er hann af suðaustri - aðeins 5-8 m/s. Í þriggja kílómetra hæð er vindurinn þar um 10 m/s af austnorðaustri. Í 1300 metrum er hann um 25 m/s af norðaustri, og síðan svipaður niður fyrir fjallahæð á Vestfjörðum. Vindur er því mun meiri í neðstu lögum heldur en ofar. Við notum hið ófagra orð lágröst eða litlu skárra jaðarlagsröst  um þetta fyrirbrigði.

Aðeins erfiðari málsgreinar framundan:

Vindáttin snýst með sólu með vaxandi hæð frá jörðu. Það þýðir að aðstreymið er hlýtt. Nánari athugun leiðir í ljós að þetta hlýja aðstreymi nær niður undir 1300 metrana en kalt aðstreymi er þar fyrir neðan. Hlýtt aðstreymi uppi en kalt neðst? Það getur alveg gengið vandræðalítið - en vilji hvorugt gefa sig verður niðurstaðan líklega sú að hitabratti vex á svæðinu, hlýtt loft sækir að því kalda - en það kalda gefur sig ekki - reyndar á kalda loftið heldur að sækja fram á kostnað þess hlýja.

Við sjáum þetta reyndar á kortinu hér að ofan. Það eru tvö þykktarbil yfir landinu, bilið samsvarar 60 metra þykktarmun. Þykktarbrattinn yfir landinu er því um 120 metrar. Nú samsvara 8 metrar 1 hPa i þrýstimun. Þykktarbrattinn er því um 15 hPa - 15 jafnþrýstilínur yfir landinu. Um hádegi á föstudag - meðan hægviðrið ríkti voru jafnþrýstilínurnar á landinu fjórar. Þegar þetta er skrifað nærri miðnætti á föstudagskvöld (þ. 28.) eru línurnar þegar orðnar 13.

Háloftakortið að ofan sýnir mjög stórt svæði og erfitt að lesa þykktarbrattann í smáatriðum. Yfirborðsspákort (ekki sýnt hér) sem gildir á sama tíma og háloftakortið sýnir 16 jafnþrýstilínur - en þar sést það sem ekki sést vel á kortinu að ofan að þeim er öllum troðið á bilið frá Reykjanesi og norður fyrir Vestfirði - austanlands er þrýstibrattinn ekki jafn mikill. Slumpreikningar leiða í ljós að þrýstibrattinn er ekki fjarri því að vera 5 hPa á eina breiddargráðu - en það samsvarar um 25 m/s sem einmitt er vindur í fjallahæð í spánni.

Enn erfiðari málsgrein framundan:  

Er yfirleitt hægt að lesa vindhraða úr þykktarbratta einum saman? Nei, það er ekki hægt nema þar sem vindur í 500 hPa er enginn eða því sem næst enginn eins og á kortinu hér að ofan. Á sama hátt er hægt að lesa vindhraða nærri jörð (t.d. í fjallahæð) af jafnhæðarkorti (svörtu línurnar hér að ofan) séu engar jafnþykktarlínur í nánd. Nánast öll önnur tilvik eru flóknari heldur en þessi. Sem dæmi má nefna svæðið suður og suðaustur af lægðinni suðvestur í hafi. Þar fara jafnhæðar- og jafnþykktarlínur í eina bendu og takast á. Vonandi fáum við tækifæri til þess síðar að sjá þannig tilvik (útskýranlegt) síðar.

Já, þetta var erfiður pistill, en lærdómurinn á að vera sá að eitt þykktarbil er býsna mikið - og tvö slík hrella menn á heiðum uppi (og víðar).