Október 1968 og 2006 - hver er munurinn?

Í athugasemdasvæði hungurdiska laumast spurning (án spurningarmerkis) frá Sigurði Þór Guðjónssyni (bein tilvitnun milli greinarskila):

Mestur austanáttaoktóbera eftir einu kerfi eru sem sagt 1968 og 2006. Maður fer nú að hugsa út í hvað valdið hafi gæðamuninum á þessum mánuðum í hita og fleiru þó áttin hafi verið sú sama af viðlíka staðfestu.

Beinni tilvitnun lokið. Það er rétt að mikill munur var á þessum tveimur mánuðum þrátt fyrir að austanáttin hafi verið svipuð. Eins og venjulega eru til ýmis svör. Í Grímsey munaði 2,7 stigum á meðalhita mánaðanna tveggja og 1,7 í Vestmannaeyjum (sýnist mér í fljótu bragði - án ábyrgðar).

Vindátt er oft skipt á tvo þætti, annar er samsíða breiddarbaugum - breiddarþáttur. Venja er að telja vestanátt jákvæða en austanátt neikvæða. Hinn þáttur vindsins er samsíða lengdarbaugum - lengdarbundinn, suður-norður. Sunnanþáttur er venjulega talinn jákvæður. Í veðurtextum má þó oft sjá stefnunum snúið við (norðanátt þá jákvæð) - varið ykkur á þessu í hverju tilviki.

Breiddarþáttur októbermánaðanna 1968 og 2006 er því sá sterkasti (af austri) sem um er vitað. Það sem ekki sást í áttapistlinum sem Sigurður vitnar til er að austanáttin var talsvert meiri 1968 heldur en 2006, það munar um 20%.

En ekkert var í pistlinum minnst á lengdarþáttinn, sunnanáttina. Munur á honum í þessum tveimur mánuðum er ekki mikill - í báðum tilvikum var vindstefnan lítillega norðan við austur.

En breiddar- og lengdarþættirnir eru aðeins hluti sögunnar, því veðrið er auðvitað þrívítt. Það fyrsta sem skoða má úr þrívíddinni er loftþrýstingurinn. Hann var í báðum mánuðunum yfir meðallagi, hærri þó 1968. Það munaði 2,2 hPa. Líklegt er því að hæðarbeygja hafi verið á þrýstilínum.

Ef við nú lítum upp í 500 hPa kemur í ljós talsverður munur. Í október árið 2006 var vindur þar uppi mjög lítill, rétt andaði af vestsuðvestri. Í október 1968 var þar vestanátt, aðeins undir meðallagi en samt vestanátt. Sunnanþátturinn var jákvæður, áttin var sunnan við vestur, en aðeins óverulega.

Í október 1968 var sumsé vestanátt í 500 hPa en mikil austanátt niðri við jörð. Þetta getur aðeins þýtt það að mikill þykktarbratti (mikill hitamunur) ríkir yfir landinu. Mér sýnist í fljótu bragði að hann hafi verið um 1,1°C á breiddarstig 1968, en ekki nema 0,6°C 2006 - síðari talan er nærri meðallagi á þessum árstíma. Minna má á að haustið 1968 var mjög mikill hafís á norðurslóðum - miklu, miklu meiri heldur en 2006. Trúlega hefur hann haft sitt að segja með þennan mikla hitamun.

Þegar ráðið er í allar þessar mælitölur vinda og þykktar má auðveldlega reikna út að í október 2006 ríkti hlýtt aðstreymi á svæðinu í kringum Ísland, en kalt aðstreymi í október 1968. Þótt reikningar sem sýna þetta séu í raun sáraeinfaldir verður lesendum sýnd sú mildi að fara ekki með þá hér.

Fleira má tína til um mun mánaðanna en við látum hér staðar numið.

Athugasemdir

[Sigurður Þór Guðjónsson, 23.10.2011 kl. 15:42]

Fróðlegt að sjá þetta og minnir mann svo sannarlega á það að þó líkindi séu mikil  milli mánaða (og styttri tímabila) í einum eða jafnvel fleiri mæliþáttum geti þó verið um býsna ólíka mánuði að ræða.