Enn af afbrigðilegum októbermánuðum (-úff)

Við lítum nú á vestan- og austanmánuðina og höldum sömu aðferðum við matið og áður.

Austanáttarmánuðir eru að jafnaði mjög úrkomusamir austanlands og vestanáttarmánuðir ættu því að vera úrkomusamir vestanlands. Þó er það nú þannig með vestanáttina að komi hún beint frá Grænlandi getur hún verið þurr. suðvestan- og vestanlands ræður sunnanáttin mun meiru um úrkomuna heldur en vestanáttin.

Vestan og austanáttirnar eru því ekki spegilmynd hvor af annarri - síður en svo. Eins og margoft (en ekki nægilega oft) hefur verið margtuggið á hungurdiskum er Ísland nefnilega í austanvindabelti heimskautaslóða í lægstu lögum lofthjúpsins en inni í vestanvindabelti háloftanna. Tíðni austanáttar er aðeins helmingur tíðni vestanáttarinnar við veðrahvörfin auk þess sem hún er yfirleitt hægari. Austanáttamánuðir einkennast gjarnan af stórum hægfara lágþrýstisvæðum suður og suðaustur af landinu. Vestanáttarmánuðir einkennast af hraðfara veðurkerfum sem hvert um sig stendur stutt við.

Við notum enn fimm flokkunarþætti.
 1. Mismunur á loftþrýstingi sunnanlands og norðan. Þessi röð nær sem stendur aftur til 1881. Gengið er út frá því að sé þrýstingur hærri norðanlands heldur en syðra séu austlægar áttir ríkjandi. Líklegt er að því meiri sem munurinn er því þrálátari hafi austanáttin verið. Samkvæmt þessum mælikvarða er október 1968 mestur austanáttarmánaða. Enda er hann þurrasti október sem þekktur er á Vesturlandi. Úrkoma í Stykkishólmi var aðeins 10,4 mm, það minnsta sem mælst hefur þrátt fyrir að mælt hafi verið þindarlaust síðan í október 1856 (jæja, ekki alveg þindarlaust, mælingar féllu niður í október 1919 en þá var trauðla jafnþurrt. Árið 1968 gekk á með afbrigðilegheitum, háum loftþrýstingi, kuldum, hafísum og meira að segja hitum líka. Í öðru sæti austanáttarmánaða er október 2006, hagstæður og hlýr mánuður.

Mestur vestanáttaroktóbermánaða er 1946, þá gengu rigningar vestanlands en óvenju hlýtt var í mánuðinum. Meðalhiti hefur aldrei orðið jafnhár og þá í október í Stykkishólmi og telst hann einnig hlýjasti október á landinu í heild. Glæsilegt.

2. Styrkur austanáttarinnar eins og hún kemur fram þegar reiknuð er meðalstefna og styrkur allra vindathugana á öllum (mönnuðum) veðurstöðvum. Þessi röð nær aðeins aftur til 1949. Hér teljast október 1968 og 2006 einnig í efstu austanáttarsætunum.

Mestu vestanáttarmánuðirnir eru 1978 og 1956, jafnir að styrk - þeir þurfa ekki að keppa við 1946. Báðir mánuðirnir voru mjög votir á Suður- og Vesturlandi og ekkert sérlega þurrir fyrir norðan. 

3. Gerðar hafa verið vindáttartalningar fyrir þær veðurstöðvar sem lengst hafa athugað samfellt og vindathugunum skipt á 8 höfuðvindáttir og prósentur reiknaðar. Síðan er tíðni norðaustan-, austan, suðaustan og sunnanáttar lögð saman. Þá fæst heildartala austlægra átta. Hér er fortíðin á fullu í austanáttinni, það er 1882 sem er efstur og 1903 í öðru sæti. Október 1882 er auðvitað ódauðlegur sem hlýjasti mánuður ársins í Grímsey. Við þurfum að fara niður í sjötta sæti til að finna nýlegan október á þessum lista. Nýlegan segi ég, en reyndar eru 32 ár síðan, 1979. Sá mánuður var sá fyrsti hlýi eftir langa kuldatíð - sem margir muna. Á Akureyri var október 1979 hlýrri en september (ísaldarmánuðurinn).

Fortíðin ræður einnig ríkjum á vestanáttarlistanum. Það er 1895 sem er á toppnum og október 1934 í öðru sæti. Af nýlegum mánuðum er 2004 í fimmta sæti. Það er eftirtektarvert að gríðarleg brim gerði norðanlands í bæði október 1934 og 1895. Óþægilegt að vita af slíku í framtíðinni. Hvoru tveggja veðrin ættu skilið að fá sérstaka umfjöllun.

4. Fjórði mælikvarðinn er fenginn úr endurgreiningunni amerísku og nær hann aftur til 1871. Fyrstu 20 til 30 árin verðum við þó að taka niðurstöðum greiningarinnar með varúð. Mest er austanáttin í október 1968 og 2006 í öðru sæti - eins og í fyrstu og annarri aðferð hér að ofan - þægilegar slíkar staðfestingar. Vestanáttin var mest í október 1978 sem einnig var ofarlega á öðrum listum, 1946 er fimmta sæti - 1904 skýst í annað sætið.

Fimmti kvarðinn er einnig úr endurgreiningunni nema hvað hér er reiknað í 500 hPa-fletinum. Langmest var austanáttin í háloftunum 1976 - en ágústmánuður það ár var alveg sérstakur vestanáttarmánuður í háloftunum. Veðrabreytingin þetta haust (reyndar á höfuðdaginn) var sérlega óvenjuleg, þegar vestanáttin snerist fyrst til aðeins hærri áttar, en dó síðan. Kom varla aftur fyrr en ári síðar - og strögglaði síðan til 1981.

Mestir vestanáttarmánuðurinn í 500 hPa var 1921, hið óvenjulega úrkomuár, október 1972 er í öðru sæti og síðan 1904.

Ég held að óhætt sé að segja að október hafi í áranna rás farið nokkuð sínar eigin leiðir - en látið tískusveiflur eins og vind um eyru þjóta. Hungurdiskar hafa áður minnst á tregðu hans til að fljóta með í hlýindaflaumnum síðasta áratuginn - einkennilegt.

Athugasemdir

[Sigurður Þór Guðjónsson, 22.10.2011 kl. 13:45]

Mestur austanáttaoktóbera eftir einu kerfi eru sem sagt 1968 og 2006. Maður fer nú að hugsa út í hvað valdið hafi gæðamuninum á þessum mánuðum í hita og fleiru þó áttin hafi verið sú sama af viðlíka staðfestu.

[Trausti Jónsson, 23.10.2011 kl. 02:01]

Sjá svar í næsta pistli.