Óvenju þurrt loft yfir landinu vestanverðu (og sjálfsagt víðar)

Næturfrostin undanfarna daga hafa verið meiri heldur en tilefni er til - miðað við að loftið yfir landinu er ekkert sérlega kalt. Dægurmet landsins hafa þó ekki verið slegin - en þó er nægilega kalt til þess að það teljist fremur óvenjulegt svo snemma í september. Ástæðan er ekki langt undan því ekki þarf að rýna mikið í gögn til að sjá að loftið hefur verið óvenju þurrt. Nú vill svo til að fyrir nokkrum dögum fjölluðu hungurdiskar um þurrkmet septembermánaðar þannig að taflan sem lá þar að baki er nokkuð fersk í huga ritstjóra.

Fjöldi dægurmeta lágmarkshita á einstökum stöðvum hefur verið sleginn - en líka þurrkmet. Nú verður að játa að ekki hefur gefist tóm til þess að athuga nýju metin í smáatriðum en ljóst er að þurrkurinn er óvenjulegur. Rakastig á sjálfvirku stöðinni í Reykjavík fór vel niður fyrir 30% og Hvanneyri niður í 20%. Daggarmark hefur verið sérlega lágt, jafnvel niður í -10 til -15 stigum og er það óvenjulegt þegar þurr hiti (sá sem mælist á venjulega mæla) er yfir +10 stig.

Þetta þýðir að dulvarma er nær engan að finna í loftinu. Hvað er svo dulvarmi? Það er sá varmi sem felst í hugsanlegri þéttingu þeirrar vatnsgufu (eims) sem er í loftinu. Daggarmark og hlutþrýstingur vatnsgufunnar (rakaþrýstingur) segja nokkuð vel til um það hversu mikill rakinn er á hverjum tíma. Daggarmark lofts breytist ekki nema að raka sé bætt í loftið eða þá að hann þéttist. Við getum því fylgst með rakanum með því að fylgjast með daggarmarkinu.

Hækki daggarmark þýðir það að raki hefur bæst í loftið (eða nýtt loft annars staðar að hafi birst á vettvangi), lækki daggarmarkið þýðir það að raki hefur þést (eða nýtt loft annars staðar að hafi komið í stað þess sem fyrir er).

Sá hiti sem við mælum á venjulegan mæli (oft kallað hitastig loftsins) fer nærri um það hversu mikill varmaorka fellst í þurru loftinu. Þessi varmaorka er oftast kölluð skynvarmi. Þurrt loft er ákaflega lélegur varmageymir.

Vatnsgufa (eimur) ber í sér þá orku sem fór í að láta hana gufa upp - sú orka nefnist dulvarmi loftsins. Þéttist vatnsgufan breytist dulvarminn í skynvarma og hiti (hitastig) hækkar, við tölum þá um dulvarmalosun. Dulvarmalosun á sér stað þegar (þurr) hiti og daggarmark eru jafnhá.

Til þess að dulvarminn geti losnað þarf loft að kólna. Það gerist aðallega á tvo vegu, annars vegar vegna þess að skynvarmi loftsins glatast, oftast við útgeislun - eða þá við þrýstifall, oftast vegna uppstreymis. Fleira getur þó valdið og hafa hungurdiskar áður fjallað um dæmi þar um.

Er þá komið að þurrknum þessa dagana. Ef loftið er svo þurrt að daggarmark þess er mínus 10 stig kemur ekki að dulvarmalosun fyrr en (þurri) hitinn hefur fallið niður í sömu mínus 10 stig. Væri daggarmarkið t.d. mínus eitt stig færi raki að þéttast um leið og útgeislunin hefur fellt (þurra) hitann niður í þann hita. Þá hefst rakaþétting og hún heldur í við hitafallið. Dulvarmalosun getur orðið það mikil að hitinn falli ekki mikið meira en þetta. Þá verður jörð rök af dögg - það verður náttfall - eða þá hrím á jörð eins og oft er í september. Einnig er talað um áfall á jörð.

Við sem förum á berjamó vitum að áfallið getur forðað berjum frá frostskemmdum. Oft bíður maður þess að áfallið þorni áður en farið er að tína. En núna - þessa dagana - ekkert áfall, allt skraufþurrt þar sem ég hef farið um. Rakamagn í lofti getur verið mjög staðbundið, nærri sjó getur raki í lofti verið meiri heldur en inn til landsins.

Ástand sem þetta er óvenjulegt í september, venjulega er rigning flesta daga á þessum árstíma og raki og þar með daggarmark er hátt. Þar sem jörðin er svona þurr er enginn raki til sem sólargeislar dagsins geta komið yfir í dulvarmaveltuna. Ólíklegt má telja að ástand sem þetta standi lengi, enda algengara í apríl, maí eða júní. En þetta eru óvenjulegir tímar.

Af stafrófsstormunum er það að frétta að fellibyljamiðstöðin í Miami hefur sleppt hendinni af Katiu  og lætur evrópska veðurfræðinga taka við. Þeir fara vonandi létt með það. En sem fyrr er Bretland í sigtinu. Maria  strögglar enn og fellibyljamiðstöðin efast nú um að fellibylsstyrk verði náð næstu fimm daga. Fellibyljir sumarsins hafa verið fáir en hitabeltisstormar margir - þess vegna nota ég hugtakið stafrófsstormur um þessar mundir. Það er erfitt að tala sitt á hvað um fellibyl, hitabeltisstorm eða hitabeltislægð um sama kerfið. Stafrófsstormur skal það heita - þar til fellibyljahlutfallið tekur sig á. Mér skilst helst að stormurinn Nate  eigi að verða einn af þessum þriggja- til sexklukkustundarfellibyljum sem fjölgaði svo mjög eftir að farið var að fylgjast með hitabeltisveðurkerfum í smásjá. Ekki má taka því svo að ég sé eitthvað að gagnrýna þetta - síður en svo - enda væri ég að kasta steinum úr glerhúsi.