Smælki um skýjaflokkun

Hungurdiskar hafa hingað til lítið fjallað um ský og skýjategundir. Hér er pistill um flokkunarkerfi Alþjóðaveðurfræðistofnunarinnar. Mjög margt má um ský segja, myndun þeirra, líf og eyðingu en framhaldi hér á hungurdiskum er ekki lofað - hvað svo sem síðar verður.

Hér að neðan er fjallað um alþjóðlega flokkun skýja – glæsilegar myndir eru oftast auðfundnar við leit að viðkomandi skýjaheiti á netinu (google). Nafnalistinn er í pdf-viðhengi.

Ský eru samsett úr ógrynni örsmárra vatnsdropa eða ískristalla sem eru sífellt myndast og eyðast á víxl. Oftast lifir hver dropi ekki nema stutta stund, skýið sem við sjáum er ekki það sama og við sáum fyrir nokkrum mínútum. Hreyfing þess gefur ein og sér oft ekki neinar beinar upplýsingar um vindhraða. Dropar sem myndast áveðurs við fjall lyftast yfir það og eyðast hinu megin. Skýið getur þó virst fast á fjallinu allan liðlangan daginn í hvössum vindi. Ský sýnast vera hlutir en eru í raun birtingarmyndir hraðra ferla í samkeppni rakaþéttingar og uppgufunar. Ský eyðast á nokkrum mínútum ef þétting bregst.

Ský gefa upplýsingar um ástand lofthjúpsins á hverjum tíma. Þetta á bæði við um skýjaathuganir af jörðu niðri sem og gervihnattamyndir sem farið var að taka upp úr 1960. Áður en vísindalegar veðurspár komu til sögunnar var alvanalegt að menn lásu ský, hver í sinni heimabyggð og spáðu veðri næstu klukkustundir eða daga eftir útliti, þróun og hreyfingu skýjanna. Er miður að sú þekking er að glatast. Í skýjum myndast (nær) öll úrkoma sem á jörðina fellur.

Ský skiptast annars vegar í bólstra (cumuliform), en hins vegar fláka eða breiður (stratiform). Bólstrar eru oftast sérstakir, skýlaus bil eru milli þeirra. Flákarnir og breiðurnar geta þakið stór svæði en eru oft misþykk eða þá greinilega reitaskipt. Sumir telja þráðaský (cirriform) sérstakan ættboga. Allmikið alþjóðlegt nafnakerfi er til yfir ský og eru þau með því greind í meginflokka (tegund), undirtegundir og afbrigði á svipaðan hátt og dýr og plöntur.

Ský greinast í tíu meginættir eða flokka, sem eru (alþjóðlegar skammstafanir eru í sviga):

Klósigar – cirrus (ci)
Blika – cirrostratus (cs)
Blikuhnoðrar – cirrocumulus (cc)
Netjuský  - altocumulus (ac)
Gráblika – altostratus (as)
Regnþykkni – nimbostratus (ns)
Flákaský – stratocumulus (sc)
Þokubreiða – stratus (st)
Bólstraský – cumulus (cu)
Skúra- eða éljaklakkur – cumulonimbus (cb)

Hentugt þykir að greina á milli skýja hátt og lágt á lofti, jafnvel þótt þau séu að öðru leyti eins. Athugið vel að ekki er átt við hæð yfir sjóndeildarhring heldur hæð yfir sjó.

Hæðargreinarnar (étages) eru þrjár, háský, miðský og lágský. Fyrstu þrír flokkarnir hér að ofan teljast háský (skýjabotn er í yfir 4 km hæð yfir athugunarstað) og byrja erlendu nöfnin öll á „cirro–“, næstu þrír flokkast sem miðský (2 – 4 km), tvö erlendu nafnanna byrja á „alto-“ (sem reyndar þýðir „há-”). Síðustu fjórir flokkarnir eru kallaðir lágský og er botn þeirra í innan við 2 km hæð yfir athugunarstað hér á norðurslóðum. Á suðlægari breiddargráðum er hæðarskiptingin heldur gleiðari og er skiptingin milli miðskýja og háskýja þar sett við 6 km hæð. Regnþykkni getur náð niður í lágskýjahæð og upp í háskýjahæð og skúraklakkarnir, sem skilgreindir eru sem lágský, geta náð allt upp í háskýjahæð.

Úrkoma fellur nær eingöngu úr skýjum þriggja meginflokka, regnþykkni (nimbostratus), skúraklökkum (cumulonimbus) og þokubreiðu (stratus). Úrkoma úr þokubreiðum er ætíð mjög smágerð (úði). Einn og einn dropi, snjóflyksa eða kornsnjór dettur stundum úr bólstrum og tætist úr fláka og netjuskýjum sem liggja á fjöllum í hvassviðri og fyrir kemur að dropar eða snjóflyksur detta úr grábliku. Fari úrkoma að falla að ráði úr þessum síðarnefndu færast þau um leið milli flokka og fá viðeigandi úrkomuskýjanafn.

Flokkunarkerfi Alþjóðaveðurfræðistofnunarinnar (WMO) er að meginstofni niðurstaða nefndar sem þáverandi alþjóðaveðurfræðistofnun (IMO) gaf út árið 1896. Nefndin byggði á hugmyndum sem þá voru um hundrað ára gamlar og höfðu smám saman verið að festa sig í sessi. Kerfið hefur ekki breyst mikið síðan þótt lyklakerfi það sem notað er til að breyta tegundarheitum í talnagildi í veðurskeytum hafi breyst lítillega. Breytingar á lyklun eru þó nánast engar frá 1949, en þá duttu nokkur skýjanöfn burt og önnur komu í staðinn, cirrus densus (þéttur klósigi) og cirrus nothus (falskur klósigi, klósigabastarður) sjást t.d. ekki lengur.

Áður en gervihnattamyndir og tölvuspár í þéttu neti komu til voru upplýsingar um gerð skýja mjög mikilvægar við veðurspár og áhersla var lögð á að rétt væri athugað. Eftir að tölvuspár bötnuðu og þær fóru að spá fyrir um myndun skýjakerfa og eyðingu þeirra hefur þetta mikilvægi minnkað og hefðbundin tegundagreining mun e.t.v. leggjast af við veðurskeytagerð í framtíðinni. Áhersla á skýjahulu og skýjahæð mun þó halda sér, en sítengdar myndavélar koma þá í stað hinna formlegu skeyta og er þegar farnar að gera það – en veðurfræðingurinn og aðrir skýjaglópar verða áfram að vita sínu viti til að skilja það sem fer fram.

Uppsetning skýjanafna
Skýjanöfn eru sett fram á eftirfarandi hátt:

[Sjá pdf-viðhengi - skýjanöfnin koma þar á eftir því sem hér er að ofan]

Skrár tengdar þessari bloggfærslu:

• alþjóðleg skýjaheiti