Þeir óvenjulegu þurrkar á síðasta ári

Hungurdiskar minntust á það í kringum áramótin hversu óvenjuþurrt árið 2010 var um allt vestanvert landið. Nú hafa árssummur verið reiknaðar fyrir 82 stöðvar þannig að betri heildarmynd er komin á. Í ljós kom að þurra svæðið náði frá Árnessýslu í suðri, vestur og norður um til Skagafjarðar. Á þessu svæði var árið meðal þeirra allra þurrustu og þarf víðast hvar að fara 50 til 70 ár aftur í tímann til að finna viðlíka. Það er þó aðeins breytilegt frá einni veðurstöð til annarrar.

Merkustu tíðindin að því er mér finnst er úrkomuleysið í Skagafirði. Ársúrkoman á Bergstöðum mældist ekki nema 257,5 mm. Ekki er langt þaðan niður í Íslandsmetin og aðeins stöðvar á stangli í gegnum tíðina sem verið hafa jafnþurrar yfir árið. Litlu meiri mældist úrkoman í Litlu-Hlíð inni í Vesturdal í Skagafirði, 263,8 mm. Ívið meiri úrkoma var í Húnavatnssýslu, minnst 295,3 mm á Brúsastöðum í Vatnsdal. Úrkoma var ámóta lítil á þessu svæði 1960, þá mældust 269,6 mm á Nautabúi í Skagafirði og 220,7 mm í Forsæludal í Húnavatnssýslu.

Í Reykjavík mældist úrkoman 592,3 mm, sú minnsta frá 1951. Þurrkmet var slegið á Keflavíkurflugvelli, en Veðurstofan byrjaði að mæla þar í apríl 1952 - og missti staðurinn því af árinu 1951. Setuliðið gerði mælingar á Keflavíkurflugvelli það ár, en ég hef þær ekki við höndina.

Lægsta viðurkennda ársúrkoma á landinu er 181,6 mm í Reykjahlíð við Mývatn 1941. Árferði var þá að mörgu leyti svipað og 2010, óvenju hlýtt og loftþrýstingur með allra hæsta móti. Met frá því ári situr enn á Akureyri, 258,0 mm - rétt það sama og Bergstaðametið nú.

Á þessum tíma árs lít ég venjulega yfir úrkomuna og bæti þá við nokkra úrkomuvísa sem ég fylgist reglulega með. Einn þeirra er meðalúrkoma á öllum veðurstöðvum. Hún er fundin með því að leggja saman úrkomu allra stöðva sem mældu allt árið og deila síðan með fjöldanum. Gallinn við þessa aðferð er sú að stöðvaþýðið er ekki einsleitt gagnvart úrkomu allan tímann. Með þessu er átt við að þær stöðvar sem bætast við eða hætta á hverjum tíma eru misúrkomugæfar. Þannig hækkaði landsmeðaltalið aðeins þegar Kvísker i Öræfum bættust í stöðvasafnið 1961.

En við lítum samt á mynd sem sýnir þetta meðaltal aftur til 1924. Lengra aftur treysti ég mér ekki til að reikna vísinn, en nota reyndar annan.

Myndin er óróleg, en ætti að vera lesanleg með skýringum og gát. Lárétti ásinn sýnir tímann í árum, en sá lóðrétti meðalúrkomu allra stöðva. Athugið að lóðrétti kvarðinn byrjar í 400 mm. Í bakgrunninn má sjá gráleitar súlur sem sýna meðalúrkomu hvers árs. Þar er bent á nokkur þurrustu og úrkomumestu árin.

Við sjáum að árið 2010 sker sig gríðarmikið úr síðustu 20 árum. Fara þarf allt aftur til 1987 og 1985 til að finna eitthvað ámóta. Nokkuð þurrt var einnig 1977 og 1979. Síðan er klasi af mjög þurrum árum frá 1960 til 1970 og um 1950. Nokkur ár skera sig einnig úr hvað mikla úrkomu snertir.

Rauða línan sýnir 7-ára keðjumeðaltal, gildið er hér sett við miðár tímabilsins. Ef við trúum tölunum má sjá að á undanförnum 40 árum hafa komið þrjú snörp úrkomuskeið en þurrara hefur verið á milli. Nokkur mjög vot ár komu einnig fyrir 1940.

Mikil óvissa er í meðaltalinu fyrir 1940, þá var úrkoma mæld á mjög fáum stöðvum. Þær voru aðeins 12 árið 1924, urðu fyrst fleiri en 20 árið 1932. Þær urðu 40 1939 og fleiri en 50 frá og með 1952. Flestar urðu stöðvarnar 114, árið 1973. Fjöldinn hélst síðan mjög svipaður fram til 2004. Árið 2010 voru stöðvarnar 82. Á síðustu árum hafa sjálfvirka stöðvar farið að koma í stað þeirra mönnuðu. Samantekt fyrir þær nýju stöðvarnar hefur ekki verið gerð enda verið að safna í sarpinn þannig að þær verði marktækt sambærilegar.

Ég hef reiknað eins konar óvissumörk í kringum 7-ára meðaltalið (grænir og bleikir punktar). Þau eru sett á myndina til þess að minna á að rétt sé að taka tölunum með ákveðnum fyrirvara. Reikningar óvissumarkanna eru subbulegir.

Athugasemdir

[Þorkell Guðbrands (IP-tala skráð) 7.4.2011 kl. 05:48]

Þarna er margt sem kemur á óvart, samhliða því sem kemur ekki á óvart. Til dæmis varð ég undrandi að sjá að árið 1955 skuli ekki skora hærra í úrkomu, en líklega hefur tvennt komið þar til; annars vegar minni vetrarúrkoma og hinsvegar mikill munur á úrkomu á sunnan- og vestanverðu landinu annarsvegar og nyrðra og eystra hinsvegar. Hvað varðar síðastliðið ár kemur það hinsvegar ekki á óvart hvað það var úrkomusnautt. Nú hef ég fregnað af þeim sem ferðast um hálendið, að þar sé meiri snjór en verið hefur að þeirra mati síðan 1999. Vonandi eru það góðar fréttir fyrir Landsvirkjun og vatnsveitur landsins.  

[Sigurður Hlynur Snæbjörnsson, 7.4.2011 kl. 23:30]

Sumarið ´79 var einmitt ömurlegt líka.

[Trausti Jónsson, 8.4.2011 kl. 00:45]

Já Þorkell 1955 var óvenjulegt. Úrkoma vestanlands (þar með talinn Skagafjörður) var í toppi í júlí, ágúst og september og í júlí líka á Suðurlandi. Tiltölulega þurrt var um það leyti norðaustanlands. Aftur á móti voru bæði febrúar og maí meðal þeirra allra þurrustu um land allt og einnig október á Vesturlandi og desember á Suðurlandi. Þetta veldur því að árið skorar ekki í heild. Sigurður Hlynur, já, sumarið 1979 var heldur ömurlegt. Úrkoma í júní var nokkuð mikil um stóran hluta landsins en annars er ársins helst minnst fyrir kuldana í maí og september sem voru eins og draugar frá 19. öld. Á Suðurlandi var sumarið sæmilegt, jafnvel gott í góðu skjóli í peysu, sunnan undir vegg.

[Sigurður Hlynur Snæbjörnsson, 8.4.2011 kl. 18:42]

Það var ein vika með þolanlegu veðri þetta sumar hér í Þingeyjarsýslu og ég lá í hettusótt á meðan.