Lægsti og hæsti hiti í janúar 1874 til 2010

Hér eru tvær myndir sem sýna lægsta og hæsta hita á landinu í hverjum janúarmánuði 1874 til 2010.

Við sjáum strax gríðarlega leitni. Hæsti hiti í janúar fyrir 1890 var yfirleitt í kringum 8 stig og í janúar 1886 aðeins  5,7 stig (þá í Vestmannaeyjum). Eftir aldamótin 1900 verður mun algengara að hiti nái 10 stigum í janúar, janúar 1930 er ansi neðarlega (6,3 stig á Hraunum í Fljótum). En eftir 1950 eru þeir mánuðir sárafáir þar sem hiti nær hvergi og aldrei 10 stigum og nú síðustu árin er algengast að hámarkshiti janúarmánaðar sé á bilinu 12 til 14 stig.

En að baki hverrar tímaraðar eins og þessarar liggur ákveðið safn af mæligögnum (þýði). Nú hefur það gerst síðan 1874 að hitamælistöðvum hefur fjölgað mikið. Líkur á að hita á sjaldgæfan hita hafa vaxið að mun af þeim sökum. Landslag og staðhættir hafa mikil áhrif á útgildamælingar, bæði á hámarki og lágmarki. Nálægð fjalla auka að mun líkur á háum hita að vetrarlagi. Fyrstu veðurstöðvarnar voru flestar annaðhvort við sjóinn eða þá í breiðum sveitum. Hiti yfir 10 stigum í janúar er frekar ólíklegur á þannig stöðum. Að auki voru hámarksmælar fáir fyrstu 60 ár reglulegra veðurmælinga hér á landi.

Mestöll leitnin er því missýning. Mun nánari athugun með samstæðara þýði þarf til að skera úr um leitni í röð af þessu tagi.

Hæsti hiti sem hefur mælst í janúar varð á sjálfvirku stöðinni á Dalatanga 15. janúar 2000, 19,6 stig. Nærri því eins hlýtt varð á Dalatanga 14. janúar 1992. Mælingar hófust á Dalatanga 1938 og telst mér til að hann hafi síðan átt mánaðarhámarkið 16 sinnum. Enn oftar hefur hámarkið orðið á Seyðisfirði og alloft á Vopnafjarðarstöð (Fagradal, Vopnafjarðarkauptúni og Skjaldþingsstöðum). 

Lágmarkshitamyndin sýnir svipaða leitni. Athugið vel að kvarðinn á myndunum er ekki sá sami, einnig þarf að muna að líta vel á hann þegar lesið er úr myndum af tímaröðum. Þó má segja að hlýindaskeiðið 1920 til 1950 sé ívið hlýrra á myndinni en tíminn áður og síðar. Lágmarksmælingar voru gerðar á fleiri stöðvum á 19. öld heldur en hámarksmælingarnar og auk þess komu kaldar stöðvar inn til landsins snemma til sögunnar (t.d. Möðrudalur).

Á síðustu 15 árum hafa allmargar stöðvar bæst við á hálendinu en við nánari athugun skiptir það ekki miklu máli í heildina yfir veturinn. Munur á lægstu lágmörkum í byggð og á hálendi er meira afgerandi að sumarlagi. Velta má vöngum yfir þessum árstíðamun en það verður þó ekki gert hér.

Mest varð frostið -38,0 stig á Grimsstöðum á Fjöllum og í Möðrudal 21. janúar 1918. Um það má lesa í fróðleikspistli á vef Veðurstofunnar.

Athugasemdir

[Gunnar Th. Gunnarsson, 11.1.2011 kl. 01:37]

Þú segir, Trausti: "Nú hefur það gerst síðan 1874 að hitamælistöðvum hefur fjölgað mikið. Líkur á að hita á sjaldgæfan hita hafa vaxið að mun af þeim sökum. "

Er þá ekki sömu sögu hægt að segja af mælingum almennt í heiminum, þ.e. að  mestöll leitnin sé því missýning. (til hækkunnar hitastigs á jörðinni)

[Gunnar Th. Gunnarsson, 11.1.2011 kl. 01:38]

.... auðvitað ekki mestöll, en að einhverju leyti?

[Trausti Jónsson, 11.1.2011 kl. 02:14]

Eftir því sem mælingar þéttast verða líkur á að hitta á veðurmet meiri. Áhrif af þeim sökum á meðalhitann eru lítil eða engin. Þar er vandamálið hins vegar það að vera viss um að nú sé ekki kerfisbundið verið að mæla á stöðum sem eru af staðarástæðum hlýrri (eða kaldari) en þeir sem áður var mælt á. Vandamálið kemur t.d. í ljós ef reikna á meðalhita á Íslandi öllu. Fjölgun hálendisstöðva myndi valda lækkun á hita í þeirri röð, en leiðrétta má fyrir því. Mikil orka fer í að reyna að halda samsetningu stöðvaþýðisins í svipuðu horfi. Að mínu mati er ekki nægilega gætt að því. Frægt dæmi um sýndarhitaaukningu sem við Halldór Björnsson vorum reyndar að rifja upp í dag var sú staðreynd að á heimsstyrjaldarárunum síðari fjölgaði bandarískum skipum í gagnasöfnum á kostnað skipa annarra þjóða - en mælingarnar voru ekki gerðar á sama hátt í þessum tveim þýðum. Sýndarhitaaukning kom fram af þessum völdum - miðað við það sem var á undan og eftir. Merkilegt nokk fékkst þetta ekki leiðrétt í stærstu gagnasöfnunum fyrr en nýlega - jafnvel þótt löngu væri búið að benda á þetta misræmi. Menn segjast nú vera búnir að taka tillit til flestra þýðisbreytinga - ég trúi því í öllum aðalatriðum - en ég endurtek - í aðalatriðum. Gallinn er hins vegar sá að upplýsingar um breytingar á veðurstöðvum berast hægar inn í gagnabanka heldur en athuganirnar sjálfar. Svo virðast allt of fáir sem um þetta skrifa vera upplýstir um það hvernig mánaðarmeðalhiti er reiknaður. Það er nefnilega misjafnt bæði eftir stöðvum og löndum. Ég hef ekki hugmynd um hversu margar tegundir hitamælaskýla eru í notkun (um það er hins vegar fjallað í riti sem Alþjóðaveðurfræðistofnunin hefur tekið saman). Meginreglan er þessi: Breytið sem minnstu!

[Gunnar Th. Gunnarsson, 11.1.2011 kl. 10:57]

Takk fyrir þetta, Trausti