24.9.2010 | 22:59
Veðurfræðiorð
Þegar ég fór fyrir löngu að reyna að skrifa um veðurfræði á íslensku rak ég mig fljótt á vandkvæði með þýðingu á ýmsum sérfræðiheitum. Stöðugt bætast ný við. Þegar skólaorðabók Arnar og Örlygs var í undirbúningi á 9. áratugnum (minnir mig) tók Páll Bergþórsson saman lista með um 500 veðurfræðiorðum sem notuð voru sem þýðingar úr ensku. Mörg orðanna voru bæði alþekkt og gömul, sum voru ný af nálinni.
Fyrir rúmum 10 árum tók ég þennan lista traustataki og hóf viðbætur. Um þessar mundir inniheldur listinn um 1500 þýðingar á enskum veðurfræðihugtökum. Nýleg gerð af honum er á heimasíðu Veðurfræðifélagsins aðgengilegur öllum. Einnig hefur aðeins eldri gerð verið aðgengileg hjá Orðabanka íslenskrar málstöðvar, en þar eru margir íðorðalistar sem hægt er að leita í samtímis. Koma þá oft upp fleiri en eitt íslenskt orð sem þýðing allt eftir því sem á við í hinum ýmsu greinum. Ég vona að sem flestir þeirra sem stunda þýðingar noti sér orðabankann.
Listi minn er óttaleg hrákasmíð en hefur samt gefist mér vel. Stór galli er að skýringar á hugtökunum vantar, en skilgreiningar er þó oft hægt að nálgast í erlendum orðasöfnum, t.d. stórgóðu orða- og hugtakasafni bandaríska veðurfræðifélagsins (AMS-glossary).
Margar þýðinganna í lista mínum geta ekki talist góðar, en betri orð skjóta stöku sinnum upp kollinum og fyrri þýðingum er þá hent út. Sum nýyrði þurfa að venjast og verða fljótt lipur á tungu, önnur frjósa einfaldlega úti og verða úr sögunni. Þess ber að geta að ekki er nema lítill hluti orðanna í listanum beinlínis upprunninn í mínum ranni, heldur er þeim flestum safnað saman úr öðrum listum eða þá að reynt er að endurnýta gömul orð. Hér verð ég sérstaklega að nefna orðasafn eðlisfræðinga sem og stjörnufræði- og jarðfræðiorðasöfn sem öll hafa verið gefin út.
Hér er að lokum listi yfir fáein orð og hugtök sem mér finnst ekki hafa fundið sér rétta heimilisfestu í íslensku. Taka má eftir því að í sumum tilvikum virðast beinar þýðingar liggja á borðinu. Ég get fullyrt að svo er ekki, þær þýðingar eru klúður. Vill einhver reyna?
dry slot,
effective gravity,
effective temperature,
heterogeneous chemistry,North AtlanticOscillation,
polar low
quasi-geostrophic,
divergence,
diffluence,
synoptic,
transitive system,
downscaling,
instability,
polar vortex.
Heimilislausu erlendu veðurfræðiorðin eruauðvitað miklu fleiri. En nóg um þetta að sinni.
Flokkur: Vísindi og fræði | Breytt s.d. kl. 23:16 | Facebook
Um bloggið
Hungurdiskar
Færsluflokkar
Heimsóknir
Flettingar
- Í dag (5.11.): 111
- Sl. sólarhring: 134
- Sl. viku: 1537
- Frá upphafi: 2407542
Annað
- Innlit í dag: 90
- Innlit sl. viku: 1363
- Gestir í dag: 81
- IP-tölur í dag: 81
Uppfært á 3 mín. fresti.
Skýringar
Eldri færslur
- Nóvember 2024
- Október 2024
- September 2024
- Ágúst 2024
- Júlí 2024
- Júní 2024
- Maí 2024
- Apríl 2024
- Mars 2024
- Febrúar 2024
- Janúar 2024
- Desember 2023
- Nóvember 2023
- Október 2023
- September 2023
- Ágúst 2023
- Júlí 2023
- Júní 2023
- Maí 2023
- Apríl 2023
- Mars 2023
- Febrúar 2023
- Janúar 2023
- Desember 2022
- Nóvember 2022
- Október 2022
- September 2022
- Ágúst 2022
- Júlí 2022
- Júní 2022
- Maí 2022
- Apríl 2022
- Mars 2022
- Febrúar 2022
- Janúar 2022
- Desember 2021
- Nóvember 2021
- Október 2021
- September 2021
- Ágúst 2021
- Júlí 2021
- Júní 2021
- Maí 2021
- Apríl 2021
- Mars 2021
- Febrúar 2021
- Janúar 2021
- Desember 2020
- Nóvember 2020
- Október 2020
- September 2020
- Ágúst 2020
- Júlí 2020
- Júní 2020
- Maí 2020
- Apríl 2020
- Mars 2020
- Febrúar 2020
- Janúar 2020
- Desember 2019
- Nóvember 2019
- Október 2019
- September 2019
- Ágúst 2019
- Júlí 2019
- Júní 2019
- Maí 2019
- Apríl 2019
- Mars 2019
- Febrúar 2019
- Janúar 2019
- Desember 2018
- Nóvember 2018
- Október 2018
- September 2018
- Ágúst 2018
- Júlí 2018
- Júní 2018
- Maí 2018
- Apríl 2018
- Mars 2018
- Febrúar 2018
- Janúar 2018
- Desember 2017
- Nóvember 2017
- Október 2017
- September 2017
- Ágúst 2017
- Júlí 2017
- Júní 2017
- Maí 2017
- Apríl 2017
- Mars 2017
- Febrúar 2017
- Janúar 2017
- Desember 2016
- Nóvember 2016
- Október 2016
- September 2016
- Ágúst 2016
- Júlí 2016
- Júní 2016
- Maí 2016
- Apríl 2016
- Mars 2016
- Febrúar 2016
- Janúar 2016
- Desember 2015
- Nóvember 2015
- Október 2015
- September 2015
- Ágúst 2015
- Júlí 2015
- Júní 2015
- Maí 2015
- Apríl 2015
- Mars 2015
- Febrúar 2015
- Janúar 2015
- Desember 2014
- Nóvember 2014
- Október 2014
- September 2014
- Ágúst 2014
- Júlí 2014
- Júní 2014
- Maí 2014
- Mars 2014
- Febrúar 2014
- Janúar 2014
- Desember 2013
- Nóvember 2013
- Október 2013
- September 2013
- Ágúst 2013
- Júlí 2013
- Júní 2013
- Maí 2013
- Apríl 2013
- Mars 2013
- Febrúar 2013
- Janúar 2013
- Desember 2012
- Nóvember 2012
- Október 2012
- September 2012
- Ágúst 2012
- Júlí 2012
- Júní 2012
- Maí 2012
- Apríl 2012
- Mars 2012
- Febrúar 2012
- Janúar 2012
- Desember 2011
- Nóvember 2011
- Október 2011
- September 2011
- Ágúst 2011
- Júlí 2011
- Júní 2011
- Maí 2011
- Apríl 2011
- Mars 2011
- Febrúar 2011
- Janúar 2011
- Desember 2010
- Nóvember 2010
- Október 2010
- September 2010
- Ágúst 2010
Athugasemdir
Polar vortex mætti kalla póliðu.
Freyja (IP-tala skráð) 25.9.2010 kl. 08:12
Þakka þér Freyja. Þessi þýðing kemur vissulega til greina - og hefur verið reynd, en ekki slegið í gegn. Ástæðan er einkum sú að hugtakið iða hefur mjög tæknilega merkingu í veðurfræði og er notað í allmörgum samsetningum sem þýðing á enska orðinu vorticity, mættisiða, hlutiða, jarðiða, sniðaiða, lægðaiða, hæðaiða o.fl. Allt eru þetta í grunninn eðlisfræðileg hugtök, en póliðan er fremur hluti af landafræði lofthjúpsins, risastór háloftalægð sem nær yfir norðurhvel allt suður undir hvarfbaug og svo systir hennar á suðurhveli. En ég prófa þýðinguna betur í huga mér. Okkur veðurfræðingum er svosem engin vorkunn að greina á milli mismunandi eðalis póliðu og annarrar iðu, en það er alltaf spurning um aðra lesendur veðurfræðitexta. En líkurnar á því að hinn almenni lesandi rekist á þessi orð eru auðvitað sáralitlar - nánast engar.
Trausti Jónsson, 25.9.2010 kl. 17:25
Bæta við athugasemd [Innskráning]
Ekki er lengur hægt að skrifa athugasemdir við færsluna, þar sem tímamörk á athugasemdir eru liðin.