Meira um skaðaveðrið 20. september 1900

Fyrir nokkru fjallaði ég um lægsta loftþrýsting sem mælst hefur á Íslandi í september. Það var þegar leifar fellibyls skutust sunnan úr höfum til Íslands. Einar Sveinbjörnsson fjallar nú um fellibylinn Igor og möguleika hans á að komast úr fellibyljaham sínum yfir í lægðahaminn. Svo vill til að skilyrðin fyrir 110 árum voru nákvæmlega þau sem Einar lýsir. Mjög hlýtt loft gekk fyrir krassandi djúpan kuldapoll við Suður-Grænland. Þetta má sjá á veðurkortum dagana 19. og 20. september árið 1900. Í fyrra bloggi nefndi ég fellibylinn Boða, til að kalla hann eitthvað. Hann var alla vega annar fellibylur þess hausts og hefði nú fengið upphafsstafinn B.  

 

Kortið sýnir þrýstifar yfir Norður-Atlantshafi um hádegi 19. september 1900, daginn áður en veðrið skall á. Þeir sem eru veðurkortavanir ættu að átta sig á þessu korti. Lægðasvæði er á Grænlandshafi og norðan við Ísland. Austur af Nýfundnalandi er lægðarmiðja, leifar fellibylsins Boða, en eitthvað af honum situr einnig eftir sunnan Nýfundnalands. Tölurnar eru hæð 1000 hPa flatarins, þar sem línan núll liggur er þrýstingur 1000 hPa, síðan eru línur fyrir hverja 40 metra, en það samsvarar 5 hPa. Lægðin Boði er því um 1000 hPa í lægðarmiðju samkvæmt þessari greiningu.

 

Þetta kort sýnir að Boði dýpkaði um nærri 50 hPa á einum sólarhring, greiningin fer nokkuð nærri um það og staðsetningin er rétt. En kortið sýnir veðrið um hádegi 20. september. Algengt er að svona grófar greiningar nái ekki versta vindsveipnum inni við lægðarmiðjuna og þannig er það á kortinu. Innsta línan sem við sjáum er 955 hPa jafnþrýstilínan (-360 metrar).

Kortin eru fengin úr 20-aldar endurgreiningu bandarísku veðurstofunnar. Þau skána aðeins ef smellt er á þau með músinni.

Helsta tjón í veðrinu var þetta:

Tuttugu og átta fórust (og einn lést síðar af áverkum), bátur barónsins á Hvítárvöllum fórst og með honum tveir menn. Mest manntjón varð við Arnarfjörð þar fórust nokkrir bátar, 17 sjómenn drukknuðu. Tvö börn á bænum Rauðuvík við Eyjafjörð börðust til bana þegar íbúðarhúsið fauk.    

 

 

Timburhús á Hillum á Árskógsströnd fauk, ný kirkja á Borgarfirði eystra fauk, sömuleiðis kirkjur á Ufsum og Urðum í Svarvaðardal og brotnuðu í spón, kirkjan á Völlum skaddaðist. Kirkjan á Möðruvöllum skekktist. Mikið tjón varð á skipum á Akureyrarpolli og þar urðu miklar skemmdir. Tveir færeyskir sjómenn fórust á Seyðisfirði er þrjú skip sleit þar upp. Skip slitnuðu einnig upp á Vestfjörðum og miklar skemmdir í höfnum, fimm skip rak á land í Skutulsfirði, þar af voru tvö gufuskip. Maður varð undir bát sem fauk í Arnardal við Ísafjörð og lést hann af sárum, maður fauk og slasaðist illa í Siglufirði.    

 

Þök tók af húsum, m.a. í Skutulsfirði, baðstofa fauk að Tindum í Tungusveit á Ströndum, hús rauf í Byrgisvík. Þak tók af steiníbúðarhúsi á Stóruvöllum í Bárðardal, og hreinsaðist allt timbur innan úr húsinu. Þak tók af góðtemplarahúsinu á Borgarfirði eystra. Tvö bæjarhús fuku á Reykjaströnd, víða í Skagafirði skemmdust bæir og peningshús og bátar brotnuðu, baðstofa fauk á Hólkoti í Sæmundarhlíð, heyhlaða fauk á Sjávarborg, brú á Héraðsvötnum vestri fauk út í buskann. Flutningabát sleit upp á Sauðárkróki og brotnaði hann. Skip löskuðust og eitt sökk á Reykjavíkurhöfn.  

Skriðuföll urðu í ofsaregni á Ísafirði (stór hluti Eyrarhlíðar hljóp fram), Súgandafirði og Önundarfirði. Á Hesti í Önundarfirði drápust 9 kindur sem urðu fyrir skriðu, engjar spilltust á nokkrum bæjum í nágrenninu.

Veður þetta er eitt hið versta sem vitað er um hér á landi í september. Önnur ámóta eru: Veðrið 15.-16. september 1936 þegar franska hafrannsóknaskipið Pourquoi Pas? fórst við Mýrar og stórkostlegt tjón varð víða um land. Gríðarlegt tjón varð þegar leifar fellibylsins Ellenar náðu til Íslands 23. til 24, september 1973. Litlu minni veður gerði 11. september 1884 og 12. til 13. september 1906. Síðastnefnda veðrið átti einnig uppruna sinn í fellibyl sem kom sunnan úr höfum. Nokkur ofsafengin norðanveður hefur einnig gert í september, en látum þau bíða betri tíma.

 

 

 

Athugasemdir

[þorkell Guðbrands (IP-tala skráð) 20.9.2010 kl. 20:07]

Kærar þakkir fyrir þennan fróðleik og annað, sem birst hefur á þessari síðu. Undirrituðum er sérlega minnisstætt veðrið 1973 (Ellen) en þá voru vinnupallar utan á íbúðarhúsi mínu, verið var að múrhúða það að utan og ég sjálfur að negla neðan í þakskegg. Hékk utan á pöllunum nær alla nóttina, vopnaður klaufhamri og naglapakka og tókst að koma í veg fyrir að pallarnir fykju. Þótti löglega afsakaður af þessum sökum að sinna skyldustörfum í björgunarsveit, sem átti annríkt þessa nótt!