Upprifjun á pistli um heimshita og hita hér á landi

Vorið 2016 skrifaði ritstjóri hungurdiska nokkra alllanga pistla um heimshita (og hita í Stykkishólmi) og í framhaldinu um meintan „bláan blett“ á Norður-Atlantshafi. Það er varla kominn tími til að endurskrifa þessa pistla - þeir standa enn fyrir sínu - og auðvelt að finna þá á hungursdiskum (sá fyrsti birtist í apríllok 2016 og hinir síðan frameftir maímánuði). 

Á þessum sjö árum hefur heimshlýnun auðvitað haldið áfram eins og ekkert sé og við var búist. Hér á landi hefur hins vegar lítið sem ekkert hlýnað í 20 ár - enda fór hlýnunin um og fyrir aldamót langt fram úr væntingum - skyndilega var tekin út hlýnun sem hefði staðið í marga áratugi hefði hún verið í sama takti og heimshlýnunin. Svo vill til að það var einmitt árið 1998 sem ritstjóri hungurdiska skrifaði grein í Lesbók Morgunblaðsins þar sem hann þóttist sýna fram á með góðum rökum að hlýnun fram að þeim tíma væri meiri en heimshlýnun gæfi ein og sér til kynna - en eins og langminnugir muna hafði þá um 20 ára skeið lítið sem ekkert bólað á henni hér á landi. Svo kom stökkið mikla - og ámóta stökk höfðu átt sér stað áður - í báðar áttir - bæði til hlýnunar og kólnunar - svo lengi sem mælingar sýna (rúm 200 ár). Þessi stóru stökk geta ýmist falið eða ýkt þá undirliggjandi hlýnun sem hefur verið í gangi í heiminum í meir en 100 ár - og hefur farið vaxandi eftir 1980. 

Rétt er að taka fram að textinn hér að neðan er ekki léttlesinn - þeir sem ekki hafa sérstakan áhuga á málefninu ættu ekki að eyða tíma í að lesa hann. En þeir sem á annað borð lesa eru beðnir um að lesa vel (ábendingar um pennaglöp vel þegin). 

Fyrsti greinarstúfurinn 2016 birtist 28. apríl undir titlinum: Heimshiti - hiti hér á landi. Í honum voru þrjár myndir, línu- og punktarit. Við skulum nú líta aftur á tvær þeirra - uppfærðar til ársins 2023 (fyrri myndir náðu til 2015). Skýringartexti hér að neðan er að nokkru leyti sá sami og í fyrri pistli.

Fyrri myndin sýnir hitabreytingu frá ári til árs á heimsvísu - á móti hitabreytingu frá ári til árs í Stykkishólmi. Heimshitinn er fenginn úr gagnaröð Hadleymiðstöðvarinnar (hadcru5). Röðin er í sífelldri endurskoðun - (árið 2016 hét hún hadcru4) - tölur breytast lítillega eftir því sem þekking á hitafari fortíðar batnar. Þeir sem framleiða röðina kusu að miða hana við tímabilið 1961 til 1990 - vikin eru miðuð við meðaltal þess tímabils. það er -0,07 stigum kaldara heldur en meðaltal tímabilsins alls (1850 til 2023). 

Lárétti ásinn sýnir mun á heimshita hvers árs og ársins á undan, en sá lóðrétti það sama fyrir Stykkishólm. Hér er Stykkishólmskvarðinn sexfaldur miðað við heimskvarðann.

Sé fylgin reiknuð (og myndin rýnd) kemur fram væg neikvæð fylgni á milli árlegra heimshitabreytinga og hitabreytingar í Stykkishólmi. Með öðrum orðum að líkur eru til þess að hlýni snögglega milli ára á heimsvísu muni kólna milli ára í Stykkishólmi. Þessi fylgni er hins vegar ekki marktæk á tímabilinu öllu (finna má styttri tímabil þar sem hin neikvæða fylgni er vægt marktæk). Hadleymiðstöðin býður upp á þáttun hitaraðarinnar, norður- og suðurhvel sér, og haf og land sér. Þegar ritstjórinn gerði samskonar rit fyrir þáttaraðirnar kom hin neikvæða fylgni heldur betur fram fyrir norðurhvel og landhlutann heldur en heiminn í heild. (Þetta var 2016 - ekki er víst að sama eigi við nú - ritstjórinn reiknaði nú aðeins fylgnina fyrir breytingar heimshitans og hitans í Stykkishólmi. 

Við sjáum að það eru þrisvar á tímabilinu sem heimshitinn hefur tekið stór stökk upp á við, í fyrra 2023, 1977 og 1877. Árið 1877 var (líklega) mesti el-nino 19.aldar í uppsiglingu. Í öllum tilvikunum þremur kólnaði milli ára í Stykkishólmi - reyndar mjög lítið í fyrra.

Á hinum vængnum finnum við árið 1879 - þá kólnaði um -0,3 stig á heimsvísu - sem er reyndar á mörkum þess trúverðuga - en við getum ekkert sagt við því, el-nino datt út. Þá hlýnaði hins vegar um 0,8 stig í Stykkishólmi frá því árið áður (sem við sjáum af myndinni að er alvanalegt). 

Við skulum nú ekki fara að gera neitt úr þessu - en það sýnir alla vega svart á hvítu að snögg hlýnun á heimsvísu er ekkert endilega vísun á einhver skyndileg aukahlýindi hér á landi - nema síður sé. Hlýnun eða kólnun á heimsvísu frá ári til árs segir ekkert um breytingar hér á landi. Finna má ýmsar skýringar á þessu háttalagi - en kannski mjög erfitt að finna rétta skýringu - við látum það liggja milli hluta. Tökum þó fram að það er skoðun ritstjóra hungurdiska að blái bletturinn svonefndi hafi ekkert með þessa mynd að gera. 

En - hins vegar hefur hlýnað bæði á heimsvísu og hér á landi síðustu 170 árin - þannig að býsna góð fylgni er á milli heimshita og hita í Stykkishólmi. Sú fylgni er hins vegar ekki tilkomin af breytileika frá ári til árs - heldur eingöngu af lengri þróun - og aðallega af mjög langri þróun (lengri en 50 ár).

Hin myndin sem við endurtökum sýnir heimshita á móti Stykkishólmshita - frá ári til árs. Rétt að taka fram að ásunum hefur verið snúið (frá birtingu 2016 - það er viljandi gert). 

Heimshitavik eru á lárétta ásnum - ársmeðalhiti í Stykkishólmi á þeim lóðrétta. Munur á hæsta og lægsta ársmeðalhita í Stykkishólmi er nærri því 5 stig, en aðeins 1,7 stig á heimshitanum. Lóðrétta og lárétta strikalínan sýna meðaltölin - þær skerast þar sem bæði heimshiti og Stykkishólmshiti eru nærri meðallagi alls tímabilsins (1850-2023). (Það er pínulítið skemmtilegt að einmitt þar er „gat“ í punktaskýinu). 

Við sjáum vel að framan af var alls ekkert samband á milli heimshitans og hitans í Stykkishólmi - hlý ár hér á landi - eins og t.d. 1929 og 1933 eru undir meðallagi á heimsvísu. Köldustu árin í Stykkishólmi eru þó köld á heimsvísu. Kaldast var 1859 og 1866 og einnig 1892. Ritstjórinn hefur - til gamans - sett þar inn bláa strikalínu - sem liggur síðan upp á við til hægri nærri Stykkishólmslágmörkum punktadreifarinnar. Við sjáum að árið 2023 (rautt) er við þessa bláu línu - það var kaldara í Stykkishólmi heldur en heimshitinn einn og sér segir - sama má svo segja um 2015 og 1998. Á sama tíma skulum við taka vel eftir því að langflest ár á þessari öld eru ofan fylgnilínunnar (svarta punktalínan) - ár sem hafa verið hlýrri heldur en vænta mætti út frá heimshitanum einum og sér eru mun fleiri en hin. Samband Stykkishólmshita við heimshita er orðið til - en var ekki. 

En tökum nú vel eftir einu: Hin nýlegu „köldu“ ár sýna mun minni vik frá heimshitalínunni heldur en hin gömlu (bláa punktalínan nálgast þá svörtu eftir því sem á liður). Þetta leiðir af sér grunvallarspurningar: Er einhver sérstök ástæða til þess að halda að hiti hér á landi fylgi heimshitanum betur í hlýjum heldur en í köldum heimi? Getum við verið viss um að „auða svæðið“ á myndinni haldist autt - og stækki bara (hlutfallslega) eftir því sem heimshitinn hækkar? Það er hægt að búa til skýringar á því hvers vegna það kunni að vera svo. Annars vegar að hafís sé að hverfa úr sögunni við Ísland - og hins vegar (ekki alveg ótengt) að munur á hita norðurslóða og tempraða beltisins minnki - þar með verði „lengra í“ mikinn kulda en áður - þrálátari norðan- eða vestanáttir þurfi til að kæla heldur en áður. 

Ýmislegt bendir til þess að þannig hafi það verið síðustu áratugi. Ísinn hefur alla vega ekki sýnt sig - og norðanáttir hafa orðið hlýrri en áður. Við höfum því elt heimshitann betur en áður. 

Það er svo annað mál að ritstjóri hungurdiska þykist - af reynslu - vita að þegar til mjög langs tíma er litið - þúsund ár eða meira - mun þetta línurit fyllast að mestu - það munu detta inn punktar álíka - eða lengra fyrir neðan svörtu strikalínuna heldur en nítjándualdartilvikin sýna okkur - og þegar það gerist er það bara eðlilegur atburður í veðrakerfinu - sem ekki segir neitt um hlýnun vegna aukinna gróðurhúsaáhrifa - hún gengur sinn gang. Þessir punktar gætu birst fyrirvaralítið - en komi einn eru líkur á að fleiri fylgi í kjölfarið. Ekkert sérstakt bendir þó til þess að slíkt sé yfirvofandi.