Af dægurmetauppskeru 2015 (nördapistill í meira lagi)

Í fréttum að utan er oft gert talsvert úr svonefndum dægurmetum - hæsta eða lægsta hita sem mælst hefur á einhverri veðurstöð ákveðinn dag ársins. Ein og sér segja þessi met lítið - en geta samt falið í sér skemmtileg tíðindi. Nú, hafi verið mælt mjög lengi á stöðinni verða þessi tíðindi eftirtektarverðari. Svipað má segja um mjög miklar metahrinur - daga þegar dægurmet falla um stóra hluta landsins. 

Talning leiðir í ljós að alls féllu 2459 hámarksdægurmet á almennu sjálfvirku stöðvunum hér á landi á árinu 2015 - séu þær stöðvar sem athugað hafa í 5 ár eða meira aðeins taldar með. Lágmarksmetin urðu hins vegar tvöfalt fleiri eða 5028. Þetta hlutfall hlýtur þó að segja okkur eitthvað? Rétt tæplega 60 þúsund dægurmet hvorrar tegundar eru skráð alls á tímabilinu frá 1996 til 2015. - Það sem flækir málið er að stöðvum hefur fjölgað - en við sjáum samt að lágmarksmetin eru heldur fleiri en búast hefði mátt við - ef metafallið væri alveg óháð frá stöð til stöðvar - og í tíma. Hámarksmetin aftur á móti öllu færri. 

Árið var enda það kaldasta hingað til á öldinni. 

Lítum nú á línurit sem sýnir hlutfall hámarksdægurmeta af heildinni frá ári til árs. 

Aðeins þarf að doka við til að skilja myndina - lárétti ásinn sýnir síðustu 20 ár. Lóðrétti ásinn til hægri sýnir landsmeðalhita, það gerir rauðstrikaða línan einnig. Hlýjust eru árin 2003 og 2014, en nýliðið ár, 2015, ámóta kalt og árin fyrir 2003, 

Lóðrétti ásinn til vinstri sýnir hins vegar hlut hámarksdægurmeta af summu útgildametanna (hámarks og lágmarks). Hlutur lágmarksmetanna fæst með því að draga frá einum. 

Við sjáum að allgott samband er á milli hámarksmetahlutarins og landsmeðalhitans. Hámarkshitametin eru líklega fleiri þegar almennt er hlýtt í veðri. 

Eftir því sem árunum fjölgar verður erfiðara að slá metin 60 þúsund. Þrátt fyrir það er á þennan hátt hægt að fylgjast með veðurfarsbreytingum. Skyndileg gjörbreyting á veðurlagi á hvorn veg sem er - nú eða í átt til öfga á báða bóga kæmi fram við samanburð við hegðan metanna síðastliðin 20 ár. - En því nenna nú fáir nema útnörd - eins og ritstjóri hungurdiska - varla að slíkt eftirlit verði í forgangi hjá því opinbera (þrátt fyrir tal um veðurfarsbreytingar).   

En fleira nördalegt kemur fram í metaskránum. Hvaða daga féllu flest dægurmet? Við skulum svara því - forvitnin krefst þess. 

Flest hámarksdægurmet féllu samtímis þann 30. október árið 2009, á 97 prósentum stöðvanna. Man nokkur nokkuð frá þessum degi? Varla, en hann er sum sé allt í einu orðinn merkilegur. Þetta var fyrir tíma hungurdiskabloggsins. 

Flest féllu lágmarksmetin 30. apríl 2013, líka á 97 prósentum stöðvanna. Um það merkilega kuldakast fjölluðu hungurdiskar ítarlega - dögum saman - því kuldinn hélst í marga daga. Auðvelt er að fletta þessum fróðleik upp - hafi einhver þrek til. 

Umhleypingar - enn og aftur

Það er varla hægt að segja að storms hafi orðið vart í byggðum landsins í nærri hálfan mánuð (síðan 8.janúar). Á þessum tíma hefur vindur (að meðaltali á landsvísu) blásið stöðugt úr austri, háaustri oftast, 12. til 14. úr norðaustri þó.

Mjög þurrt hefur verið víða á landinu og á allmörgum veðurstöðvum er þetta þurrasta janúarbyrjun um langt skeið. Mjög kalt hefur verið inn til landsins og hiti þar víða -2 til -3 stig undir meðallagi síðustu tíu ára. En aftur á móti hefur verið mildara við sjávarsíðuna og þá sérstaklega á Vestfjörðum þar sem hiti er lítillega ofan meðallags sömu ára. Í Reykjavík hefur hiti verið -0,7 stigum undir 10-ára meðaltalinu, en +0,6 yfir meðalhita 1961 til 1990. 

En nú virðist breytilegri vindstefna framundan og öllu órólegra veður. Að sögn reiknimiðstöðva verða lægðir nærgöngular, vindátt þó oftar suðlæg en annað. Sú tíska hefur um nokkurt skeið fylgt sunnanáttinni að loftþrýstingur hefur verið viðloðandi lágur. Það þýðir að hún á sér vestrænan uppruna - og er þess vegna ekkert sérlega hlý - miðað við það sem okkur finnst sunnanátt eiga að vera. - En auðvitað er dagamunur töluverður. 

Kortið sýnir spá evrópureiknimiðstöðvarinnar kl. 18 síðdegis á föstudag 22. janúar.

Hér er djúp lægð á norðvesturleið yfir landinu vestanverðu. Hiti er þar ekki langt ofan frostmarks. Erfitt er að ráða í smáatriðin svona nærri lægðarmiðjunni - látum Veðurstofuna um þau. Svellkalt loft ryðst til suðurs yfir Labrador - fóður í fleiri lægðir sem reiknimiðstöðvar hafa ekki alveg höndlað ennþá.