Umræður um loftlagsbreytingar

Flestir (en ekki allir) virðast nú ganga út frá því sem gefnu að miklar loftslagsbreytingar séu yfirvofandi af manna völdum, þó skiptar skoðanir séu um magn og eðli. En eins og algengt er með flókin mál vill umræða stundum fara fram úr sjálfri sér.

Of lítill greinarmunur er gerður á loftslagsbreytingum sem vísindalegu viðfangsefni annars vegar og pólítískum og efnahagslegum aðlögunar- eða mótvægisaðgerðum vegna loftslagsbreytinga hins vegar. Sumum finnst þó augljóst að séu engar loftslagsbreytingar í pípunum sé engra aðgerða þörf vegna þeirra. En er það rétt ályktun?  

Æskilegt er að greinarmunur sé gerður á veðurfarsbreytingum annars vegar og svokölluðum hnattrænum umhverfisbreytingum hins vegar. Þær fyrrnefndu eru aðeins hluti af þeim síðarnefndu. Greinarmun verður einnig að gera á veðurfarsbreytingum almennt og þeim breytingum sem taldar eru vera af manna völdum. Umhverfisbreytingar af manna völdum eru mjög umfangsmiklar, sumar þeirra kunna að hafa áhrif á veðurfar, beint eða óbeint - aðrar ekki. Ekki er almennt samkomulag um hversu stór hlutur mannsins er í þeim breytingum sem þegar hafa orðið og ræður afstaðan til þess oft afstöðu til framtíðarhorfa.

Fjölmargir mótunarþættir ráða loftslagi, bæði staðbundið og á heimsvísu. Einfaldast þykir að kenna auknum gróðurhúsaáhrifum af mannavöldum um hlýnunarhrinu síðustu 35 ára, enda er magn gróðurhúsalofttegunda sá mótunarþáttur varmajafnvægis lofthjúpsins sem mest og reglulegast hefur breyst á þessum tíma. Ef rekja á hlýnunina eftir 1980 eingöngu til náttúrulegra orsaka - en ekki aukningar gróðurhúsaáhrifa - þýðir það jafnframt að næmi veðurkerfisins í heild gagnvart breytingum er ískyggilega mikið.

Og hér byrjar flækjan, alveg ofboðsleg flækja. Flækjustigið stafar ekki síst af því hversu nátengd öll náttúran er, ótrúlegt dæmi sem flestir þekkja er þetta með flúorkolefnin og ósonið. Það magn sem sleppt er af þessum efnum virðist í öllum skilningi sáralítið, en óheft losun þeirra getur samt haft gríðarlegar (óbeinar) afleiðingar í lífríkinu - og reyndar á veðurfar líka. Allir vita að aukið magn koltvísýrings og þar með aukin gróðurhúsaáhrif stafa af inngripi manna í náttúrulega hringrás kolefnis, en minna fer fyrir umræðu um þau stórkostlegu inngrip sem eiga sér einnig stað í hringrás allra annarra efna sem koma við sögu lífsins. Yfirsýn yfir afleiðingar athafna mannsins á t.d. nitur-, brennisteins- og fosfórhringina er af ískyggilega skornum skammti - og umræður utan þröngs hrings sérfræðinga og umhverfisverndarsinna nær engar. 

Því miður vill umræðan um bæði veðurfarsbreytingar og hnattrænar umhverfisbreytingar almennt, oft þrengjast í einn farveg: Hækkun hita af völdum losunar á koltvísýringi, það er það sem málið virðist snúast um. En eru þá umhverfisbreytingar einungis fall af hita? Sennilega sjá flestir að það getur varla verið, fleira hlýtur að koma við sögu. Ef til vill má finna einhverja málamiðlun sem gengur út á það að segja að því meiri sem hitabreytingar verða, því líklegri verði umhverfisbreytingar. En getum við komið í veg fyrir umhverfisbreytingar með því að halda hitaaukningu einni og sér í skefjum? Hversu miklar breytingar komum við í veg fyrir með því að halda hitaaukningu í skefjum? Er leiðin til baka örugglega til minnkandi umhverfisbreytinga eða leiðir hún til enn meiri breytinga, sem ella hefðu ekki orðið? Eða er sú leið að draga úr hita - eða að koma í veg fyrir hugsanlega hækkun hans - einungis friðþæging sem fær okkur til að líta framhjá öllum öðrum breytingum sem e.t.v. eru hættulegri?

Svipaðar vangaveltur koma upp þó við hættum að tala um umhverfisbreytingar, en einbeitum okkur að veðurfarsbreytingunum einum. Fyrsta spurningin er hvort veðurfarsbreytingar séu mælanlegar með einni tölu, svokölluðum meðalhita jarðar eða norðurhvels? Ég held að flestir átti sig á því að svo er ekki. Það er reyndar ekki svo auðvelt að reikna meðalhita jarðar og þeir sem reyna fá út mismunandi tölur.

Allir þeir sem sjá ógn í einhvers konar Golfstraumshiksta átta sig á því að fullgróft er að nota eina tölu fyrir heim allan, svæðisbundið getur þróun hitafars verið með talsvert öðrum hætti en meðaltalið. En þá er aftur komið að því sama, vex svæðisbundinn breytileiki eingilt með hækkandi hita? Er hugsanlegt að einhver ákveðin hitahækkun sé hættulegust hvað hringrás sjávar áhrærir? Það veit auðvitað enginn.

Spurt hefur verið hvers vegna stjórnmálaskoðanir komi við sögu þessa máls. Eru náttúruvísindin ekki laus við stjórnmál, er ekki eitthvað sem heitir bara staðreynd málsins, óháð hægri, vinstri, upp og niður? Í sumum tilvikum innan náttúruvísindanna er það svo, lögmál varmafræðinnar eru t.d. algjörlega ópólítísk. Staðreyndir þessa máls eru þær að á undanförnum árum og áratugum hafa verið skrifaðar hundruð þúsunda greina sem varða veðurfarsbreytingar, sumar eru þokukenndar og aðrar skýrar, en enginn hefur lesið þær allar. Fjölmenn alþjóðanefnd (IPCC) vinnur nótt og dag við það að draga saman niðurstöður rannsókna og tekur saman þykka, loðna- og oft mótsagnakennda doðranta, sem stöku maður les lesa eða flettir.

Er hægt að ætlast til þess að maður finni einfaldan sannleika, já eða nei, í svona miklum skrifum, jafnvel í tveggja síðna útdrætti fyrir stjórnmálamenn og framkvæmdastjóra? Sá sem fær í hendur 5 þúsund síðna bók þar sem sýnt er fram á að 2 plús 2 séu fjórir verður ófær um að dæma það sjálfur. Ég verð að taka stökk og trúa því sem mér finnst og það er fullkomlega eðlilegt að næsti maður komist að annarri niðurstöðu. Ég kemst fyrst og fremst að þeirri niðurstöðu að ég verði að taka ákvörðun sjálfur, allar ákvarðanir í umhverfismálum byrja hjá mér, mér er síðan frjálst að velja mér stjórnmálamenn til að gera mér ákvörðunina bærilega feli hún á annað borð í sér einhverja fórn.

Efnislegt framhald þessa texta verður óhjákvæmilega pólítískt eða siðfræðilegt og lesendur verða því að leita þess annars staðar en hjá þeim sem þetta skrifar.

Opið Atlantshaf

Nú hefur vestanloftinu tekist að hreinsa Atlantshafið nánast austur úr norðan 50. breiddarstigs. Það hitnar hins vegar fljótt yfir sjónum og til verða smálægðir og éljagarðar - auk hefðbundinna éljaflóka (sem við kennum við útsynning). - Leiðindaveðurlag - þótt aðalhættan felist í fyrirgjöf hlýrra lofts að sunnan - þá getur allt orðið vitlaust. 

Kortið sýnir stöðuna síðdegis miðvikudaginn 2. desember - að mati evrópureiknimiðstöðvarinnar. 

Lægðin sem sá um snjókomuna suðvestan- og vestanlands í dag er vestast á Grænlandshafi - snjókomubakkinn sjálfur er enn í fullu fjöri á korti þessu - blátt, mjótt svæði fyrir norðan land - og lægðin sem ólmast við Norðausturland varð til síðdegis (á þriðjudag) og er þegar þetta er skrifað að fara norður með Austurlandi í örum vexti - með mjög skæðri vestan- og norðvestanátt í kjölfarinu. 

Næstu lægðardrög eru suðvestur í hafi og benda rauðu örvarnar á þau. Í þeim tveim næstu eru éljagarðar - sem spurning er hversu öflugir verða. Þegar þetta er skrifað (seint á þriðjudagskvöldi 1. desember) eru óljósar háskýjaslæður í fylgd með þeim - og það boðar ekkert sérstaklega gott - á bilinu 5 til 20 cm gætu bæst við snjóinn með hvoru lægðardraginu um sig nái skipulagt úrstreymi í efri hluta veðrahvolfs að hjálpa uppstreymi því sem verður óskipulega til yfir hlýjum sjónum.

Lengst í burtu, suður af Nýfundnalandi er svo næsta fyrirgjöf af hlýju lofti. Reiknimiðstöðvar eru um það bil að ná taki á málinu - og það verður djúp lægð úr þessu - en við vitum ekki enn hvort hún fer fyrir suðaustan land eða verður nærgöngulli. Alla vega verður fylgjast nördheimar með af athygli - og auðvitað vaktin á Veðurstofunni.