Enginn friður

Það er lítill friður fyrir ásókn hlýinda. Ritstjóri hungurdiska man varla eftir því áður að hafa jafn ótt og títt þurft að vera á varðbergi gagnvart nýjum hitametum í háloftunum yfir landinu. Hingað stefnir nú mjög hlýtt loft langt úr suðvestri og verður yfir landinu á föstudag og laugardag - hugsanlega lengur. 

Kortið sýnir spá evrópureiknimiðstöðvarinnar um hæð 500 hPa-flatarins, hita og vind í fletinum á fimmtudagskvöld. Yfir Reykjanesi er blettur þar sem hitinn á að vera hærri en -10°C. Það er ekki mjög oft sem svo hlýtt loft heimsækir landið. Reyndar er furðumikill munur á tíðni -11 stiga og -9 stiga. Metið í 500 hPa er -7,6 stig, mjög vafasamt reyndar og sett 23.júlí 1952, en staðan var samt þannig að ritstjórinn treystir sér ekki til að þurrka það út án þess að hafa farið mjög nákvæmlega í saumana á því. Þennan dag fór hiti í Möðrudal í 25,7 stig - ljóst að mjög hlýtt loft var yfir landinu - þótt heldur stæði það stutt við. 

Svipað á við um næsthæstu töluna, -8,1 stig sem mældist 12.ágúst rigningasumarið mikla 1983, og er hún ágústmet. Þrjár tölur aðrar eigum við í safninu með hita hærri en -9 stig í 500 hPa. Í águst 2021 - hinum ofurhlýja mánuði - mældist hiti tvisvar -9,0 stig í 500 hPa yfir Keflavíkurflugvelli, þann 15. og 23. 

Vísar sem við notum til að giska á hita í mannheimum eru einnig mjög háir á föstudag og laugardag. Þykktinni er spáð yfir 5640 metrum - og er það einnig nærri meti. Í era5 gagnasafninu er 5650 metrar hæsta ágústgildið, kemur fyrir fjóra daga á tímabilinu 1940 til 2022, 1.ágúst 1941, 26.ágúst 1947, 10.ágúst 2004 og 24.ágúst 2021. Hæsta ágústgildið í greiningarsafni reiknimiðstöðvarinnar 2011 til 2024 er 5660 metrar, 24. ágúst 2021. 

Keflavíkurflugvöllur er sunnar heldur en viðmiðunarpunktur sá sem notaður er í greiningartöflunum hér að ofan - og þar eru aðeins fleiri gildi yfir 5650 metrum, það hæsta 5676 metrar, sem mældist 9.ágúst 2004. 

Í öllum þessum öfgaþykktartilvikum varð mjög hlýtt á landinu. Árið 1941 var hámarkshiti ekki mældur mjög víða, mest fréttist af 23,3 stigum þann 1. á Akureyri, þann 22. ágúst 1947 mældist hiti á Sandi í Aðaldal 27,2 stig. 

Hiti á Austurlandi gæti nú hæglega farið yfir 25 stig annan hvorn daginn eða báða - en nær varla ágústlandsmetinu sem er 29,4 stig, sett á Hallormsstað 24.ágúst 2021. Þótt ýmsir hafi viljað efast um þá mælingu hefur ritstjórinn ekki mikið út á hana að setja - hún er alla vega jafngóð eða skárri heldur en margt það sem á metalistum er. Næsthæsta ágústtalan er einnig yfir 29 stig, 29,2 mæld á Egilsstöðum í hitabylgjunni miklu 2004 (11.ágúst). Þannig að alla vega verður við ramman reip að draga nú. 

Fyrstu tíu dagar ágústmánaðar 2025

Fyrstu tíu dagar ágústmánaðar 2025 hafa verið hlýir um landið austanvert, en svalari vestanlands. Meðalhiti í Reykjavík er 11,0 stig og er það -0,5 stigum neðan meðallags sömu daga á árunum 1991 til 2020 og -0,3 stigum neðan meðallags síðustu tíu ára. Raðast hitinn í 19.hlýjasta sæti (af 25) á öldinni. Hlýjastir voru þessir sömu dagar árið 2003, meðalhiti þá 13,5 stig, en kaldastir voru þeir 2022, meðalhiti 10,2 stig. Á langa listanum raðast hitinn nú í 78. hlýjasta sæti (af 153). Hlýjast var 2003 (og 1944), en kaldast 1912. Þá var meðalhiti þessara daga ekki nema 6,4 stig.

 

Á Akureyri er meðalhiti fyrstu tíu daga ágústmánaðar 11,5 stig og er það í meðallagi 1991 til 2020 og +0,6 stigum ofan meðallags síðustu tíu ára.

 

Eins og áður sagði er töluverður munur á hitafari austan- og vestanlands. Við Faxaflóa og á Suðurlandi raðast hitinn í 17. hlýjasta sæti aldarinnar (af 25), en á Austfjörðum eru dagarnir þeir fjórðuhlýjustu á öldinni.

 

Jákvætt hitavik - miðað við síðustu tíu ár - er mest á Gjögurflugvelli, +2,7 stig, og +2,4 stig á Hornbjargsvita. Hiti er hins vegar -0,9 stigum neðan meðallags í Þúfuveri og -0,8 stig neðan þess við Setur.

 

Úrkoma hefur mælst 28,6 mm í Reykjavík það sem af er mánuði. Það er um 60 prósent umfram meðallag. Á Akureyri hefur úrkoman mælst 6,8 mm og er það um 60 prósent meðallags. Á Dalatanga hafa aðeins mælst 3,5 mm og er það innan við tíundihluti meðallags.

 

Eftir mjög sólarrýra viku, rúma, komu þrír miklir sólardagar í Reykjavík þannig að sólskinsstundafjöldi mánaðarins er nú kominn upp í 55,1 stund - og er það í rétt rúmu meðallagi. Á Akureyri hafa sólskinsstundirnar í mánuðinum til þessa mælst 52,5 og er það sömuleiðis í rétt rúmu meðallagi.

 

Loftþrýstingur hefur verið sérlega lágur þessa tíu daga - rétt eins og reyndar sömu daga í fyrra. Þrýstingur hefur aðeins tvisvar verið marktækt lægri en nú síðustu 200 árin rúm. Það var í fyrra og 1842. Þrýstingur var ámóta lágur og nú sömu daga árið 2020, 1876 og 1867. Í fyrra (2024) hélst þessi lági þrýstingur allan mánuðinn og varð að meti, varla eru líkur á því nú miðað við spár.

 

Í sambandi við frétt um næturfrost sem birtist í dag (11.ágúst) má geta þess að það hefur aðeins gerst fjórum sinnum á þessari öld að heill sumarmánuður hafi verið alveg frostlaus í byggðum landsins. Þetta eru júní 2003, júní og júlí 2014 og ágúst 2021. Síðastnefndi mánuðurinn er sá eini þar sem hvergi fréttist af frosti á landinu - ekki heldur á hálendisstöðvum. Á fyrri tíð voru svona mánuðir fleiri - athugunarkerfið var þá mun gisnara heldur en nú og gögn því ekki alveg samanburðarhæf.

Enn af árstíðasveiflum

Ritstjóri hungurdiska er stöðugt að skrifa eitthvað um árstíðasveiflur veðurþátta. Flest af því sem hér fer á eftir hefur þannig borið við áður á þessum vettvangi - en stundum finnst ritstjóranum bara ekki veita af að rifja það upp. Fyrsta myndin hefur þó ekki sést áður - alla vega ekki í þessu formi.

Hún sýnir meðalhæð 500 hPa-flatarins yfir Íslandi (blár ferill) og meðalþykkt yfir landinu (rauður ferill). Gögnin eru úr endurgreiningu evrópureiknimiðstöðvarinnar á tímabilinu 1940 til 2022. Lárétti ásinn sýnir tíma - í 18 mánuði - byrjar 1. janúar - en fer fram yfir áramót til að allur veturinn komi fram í heilu lagi - og síðan haldið áfram til 30.júní. 

Lóðrétti kvarðinn er merktur í dekametrum, 1 dekametri er 10 metrar. Sem kunnugt er mælir þykktin hita í neðri hluta veðrahvolfs. Um það bil 1 stig á hverja 2 dekametra (20 metra). Lægstu meðaldagsgildi vetrarins eru í kringum 520 metra, en þau hæstu um 546 dekametrar. Það munar um 26 dekametrum, eða um 13 stigum á hita vetrar og sumars. Auðvitað geta ítrustu tölur á báða vegu verið allt aðrar, lægsta þykkt sem sést hér við land er um 490 dekametrar, en sú hæsta í kringum 566 - það munar um 76 dekametrum, eða 38 stigum á hlýjasta og kaldasta loftinu sem yfir okkur er. 

Á myndinni má sjá gráa lóðrétta strikalínu, hún sýnir sólstöður á sumri, 21.júní. Þá eru bæði hæð 500 hPa-flatarins og þykktin á leið upp á við. Einnig má sjá rauða strikalínu, hún er við 9. ágúst (dagurinn sem pistillinn er skrifaður). Við sjáum að bæði hæð og þykkt eru farin að falla frá hámörkum sínum, en vantar nokkuð upp á að ná sömu gildum og á sólstöðum. Rauð strikalína merkir meðalþykktina við sólstöðurnar og fylgjum við henni að þeim stað sem hún sker þykktarlínuna síðara sinnið sjáum við að kominn er 1.september. Ef við miðum sumarið við þykktina á sólstöðum, endar það 1.september. Miðum við sumarbyrjun við 1.júní lengist sumarið til 21. september (grá strikalína sýnir þann möguleika).

Í dag, 9. ágúst er því enn nokkuð eftir af sumri. Ef við látum sumarið enda við verslunarmannahelgi hlýtur það hins vegar að byrja um 17.júlí - stutt sumar það. Þeir sem telja sumarið fylgja hitanum hljóta að telja að lengra en 2 til 3 vikur.

Við tökum eftir því á myndinni að misgengi er á milli ferlanna tveggja, mun lengra er á milli þeirra að sumarlagi heldur en að vetri og er munurinn mestur á vorin. Þetta sjáum við eimmitt á næstu mynd - munurinn kemur nefnilega fram í þrýstingi við sjávarmál. Þrýstingur við sjávarmál segir okkur af hæð veðrahvarfanna (sem hæð 500 hPa-flatarins er góður fulltrúi fyrir) og hita í neðri hluta veðrahvolfs. Stundum erfitt að greina að hvort er hvort - frá degi til dags. 

Lárétti kvarðinn er sá sami og á fyrri mynd, en lóðrétti kvarðinn sýnir meðalþrýsting við sjávarmál. Við notfærum okkur 200 ár af mælingum - sem skilar hreinni ferli. Á ferlinum eru alls konar vendipunktar. Síðari hluti vetrar byrjar hér 10.febrúar. Þá fer þrýstingur að rísa - sólin fer að skína á norðurslóðum. Þrýstingurinn stígur nokkuð reglulega allt fram á sumardaginn fyrsta. Þá dregur úr vestanátt áloftanna og vetur lætur undan á heimskautasvæðunum. Þrýstingur er nú svipaður í um það bil 6 vikur - vorið - oft (en ekki alltaf) tími sólskins og næðinga. Segja sumir að nafn mánaðarins hörpu vísi til þess - herpings og harðinda. Ekki tekur ritstjóri hungurdiska afstöðu í því álitamáli. 

Eftir það fer þrýstingur að falla - hann gerir það síðan í aðalatriðum samfellt allt þar til um mánaðamótin nóvember/desember. Línuritið sýnir þó (sé farið í smáatriði) ýmsar vendingar. Í kringum höfuðdaginn herðir um hríð á fallinu, en um mánuði síðar dregur óvænt úr því aftur. Við getum bara giskað á ástæðurnar - og látum það vera í bili. En það sem gerist um mánaðamótin nóvember/desember er nær örugglega tengt skammdegisvindröstinni miklu í heiðhvolfinu - þeirri sem í tísku er á átakanlegum tvítsíðum meginlandssnjóaspámanna á síðari árum (en við skulum láta þá í friði hér). Í dag nægir okkur að taka eftir höfuðdeginum á þessari mynd. Norðuríshafið og kuldapollar þess taka þá að sameinast að nýju eftir linkind og hrakninga sumarsins. Sömuleiðis snýst vindátt í heiðhvolfinu úr austri í vestur. 

Aukin virkni þeirra sést einnig á næstu mynd. Hún sýnir svokallaðan þrýstióróa, mismun á loftþrýstingi frá degi til dags - allt aftur til 1823. Mjög afgerandi mynd. Ekki er mikill munur á þessum ferli á hinni köldu 19. öld og nú á dögum. Það hefur ekkert afgerandi gerst í hringrásinni allan þennan tíma. Jú, það er ekki alveg satt - haustið, október og nóvember eru með einhverja óreglu (tíminn þegar hausthikið er í þrýstifallinu á fyrri mynd) - ekki gott að segja hvað veldur. Sumarið er hins vegar nánast nákvæmlega eins. Það dregur mjög úr óróa í kringum sumardaginn fyrsta (hörpu) - síðan minnkar hann hægar þar til lágmarki er náð, hér 5. ágúst (ekki alveg sami dagur á öllum tímabilum). Ferill sem sýnir illviðratíðni er nærri því nákvæmlega eins og þessi og sömuleiðis ferill sem sýnir meðalþrýstibratta yfir landinu (mismun á hæsta og lægsta þrýstingi landsins). Við skulum nú stækka út sumarhluta myndarinnar - og ýkja aðeins.

Við sjáum vel hina hröðu breytingu í kringum sumardaginn fyrsta - veður róast þá mjög. Síðan kemur eitthvað hik í minnkun óróleikans í júní, en eftir sólstöður tekur við eitthvað sem við gætum (ef við vildum) talið sérstakt tímabil. Það stendur á þessari mynd hreint og klárt til 22. ágúst - þá gerist eitthvað (vindátt snýst í heiðhvolfi). Þessar dagsetningar eru auðvitað ekki alveg bókstaflegar, en að 200 ára mæliröð skuli sýna þær verður samt að teljast merkilegt. 

Að lokum lítum við á mynd sömu ættar.

Í mjög fljótu bragði virðist um sömu mynd að ræða, en svo er þó ekki. Hér má sjá meðalhitabreytingu frá degi til dags (morgunhiti) í Stykkishólmi 1949 til 2024. Mynd sem sýnir breytileika þykktarinnar frá degi til dags á sama tíma er nærri því eins. 

Við viljum hér draga þá ályktun að miðum við sumarið við hitafar er lítið vit í því að fara að minnast á haust fyrr en komið er vel fram í september, en ef við horfum á veðrakerfið viðurkennum við kannski að einhver hausthristingur í norðri fari að gera vart við sig upp úr 20. ágúst. Við ættum líka að sjá að verulegt vit er í hinni gömlu skiptingu ársins í tvö (nokkurn veginn) jafnlöng misseri - og að dagsetningar þeirrar skiptingar eru ákaflega skynsamlegar. 

Um þetta hefur verið fjallað oft áður á hungurdiskum Þeir sem nenna að lesa gætu gripið í viðhengin tvö. 

Skrár tengdar þessari bloggfærslu:

• úr eldri pistlum um vor og haust
• ritgerð um árstíðasveiflur - alls konar

Smávegis af júlí 2025

Enn og aftur urðu mikil umskipti í veðurlagi við mánaðamót júní/júlí. Júní hafði verið svalur (sérstaklega fyrstu tíu dagarnir), kom á eftir alveg sérlega hlýjum maímánuði. Eins var með júlí, hann varð alveg sérlega hlýr og reiknast sá hlýjasti sem vitað er um í byggðum landsins, allt frá upphafi mælinga, en almanaksbróðir hans 1933 var reyndar jafnhlýr. Eins og fram hefur komið í yfirliti Veðurstofunnar var þó ekki alls staðar um methita að ræða. 

Taflan hér að ofan sýnir hvernig hiti mánaðarins á spásvæðunum raðast meðal júlímánaða þeirra 25 ára sem liðin eru af þessari öld. Hann var hlýjastur þeirra allra á Austurlandi að Glettingi, Austfjörðum og Suðausturlandi, en næsthlýjastur á Miðhálendinu, á Vestfjörðum, Ströndum og Norðurlandi vestra og Norðurlandi eystra. Að tiltölu var hann svalastur við Faxaflóa og á Suðurlandi, raðast þar í 4 og 5 hlýjasta sæti - mjög hlýr þó.

Kort evrópureiknimiðstöðvarinnar sýnir meðalhæð 500 hPa-flatarins (heildregnar línur), meðalþykkt (daufar strikalínur) og þykktarvik (litir). Þykktin er yfir meðallagi á nær öllu svæðinu, mest þó við vesturströnd Noregs þar sem var alveg sérlega hlýtt, dagar þegar hiti náði þar 30 stigum óvenjulega margir. Jafnhæðarlínurnar segja okkur að suðlæg átt hafi verið ríkjandi hér á landi. Háloftasunnanáttin var óvenjustríð miðað við árstíma, sú þriðjamesta í júlímánuði frá upphafi háloftamælinga. Hún var mun stríðari en nú í hinum illræmda júlímánuði 1955, - en sá mánuður keppir raunar í flokki þeirra allrahlýjustu á Austurlandi. Sunnanáttin var svipuð eða lítillega stríðari en nú í júlí 2018. Ekki hlaut sá mánuður sérlega væn eftirmæli. Vestanáttin var hins vegar ekki fjarri meðallagi í júlí og hefur það forðað því að mánuðurinn lenti í flokk með úrhellismánuðum um landið suðvestanvert. 

Kortið sýnir yfirborðssjávarhitavik í júlí (miðað er við 1981 til 2010) - eins og reiknimiðstöðin sér þau, Eins og sjá má er sjávarhiti langt ofan meðallags við landið, sérstaklega fyrir norðan. Tvennt verður þó að hafa í huga þegar horft er á kort sem þetta. Annars vegar er um yfirborðshita að ræða. Fyrir kemur að hann er í raun ekki mjög dæmigerður, segir aðeins frá allra efsta laginu. Sé um slíkt að ræða geta fáeinir vindasamir dagar breytt útliti kortsins mjög - kaldari sjór undir blandast þá upp í yfirborðið. Hins vegar er mjög lítið að marka meðaltölin á hafíssvæðunum við Austur-Grænland. Þegar ís er á svæðinu er yfirborðshiti illa skilgreindur - ekki mikið að marka hlýjar eða kaldar tungur og svæði á þeim slóðum. 

Þegar vindur fer að aukast í haust kemur hið sanna ástand sjávarhitans mun betur í ljós. En auðvitað hafur hinn hái yfirborðshiti við landið norðaustanvert áhrif á hitafar við ströndina - meðan hann varir. 

Þótt fyrstu ágústdagarnir hafi verið mjög hlýir á Norðaustur- og Austurlandi (hiti langt ofan meðallags), er samt ekki hægt að segja að útlitið næstu daga sé sérlega hlýindalegt. Alls ekki er þó hægt að tala um kulda, að svo stöddu að minnsta kosti. Hinir hlýju kaflar í maí og júlí - og kuldinn í júní - hittu mjög vel í mánaðamót að þessu sinni. Hefðu þau skipst öðru vísi á mánuðina - verið t.d. hálfum mánuði fyrr eða síðar en að öðru leyti eins hefði ekki verið um nein sérstök met að ræða. Met geta þannig verið býsna tilviljanakennd. 

Eins og fram kom í yfirliti Veðurstofunnar er árið það sem af er í fimmtahlýjasta sæti alla mælitímabilsins. Í Stykkishólmi hefur ekkert ár frá upphafi mælinga byrjað jafnhlýlega og á Akureyri hafa aðeins tvö ár verið hlýrri - fyrstu sjö mánuðina og í Grímsey aðeins eitt ár.

Þökkum BP að vanda fyrir kortagerðina. 

 

Hitaþankar (vegna hins óvenjuhlýja júlímánaðar)

Eins og fram hefur komið í fréttum reyndist nýliðinn júlí (2025) sá hlýjasti sem vitað er um á landinu - ásamt júlímánuði 1933. Meirihluti landsmanna - þeir sem búa og dveljast öllum stundum á suðvestanverðu landinu upplifðu þó ekki metið. Fyrir sex árum tók ritstjóri hungurdiska saman pistla um hæsta mánaðarmeðalhita á landinu og annan um hæsta meðalhámarkshita á landinu. Hinir fádæma hlýju mánuðir, júlí og ágúst 2021 úreltu þessa tvo pistla að nokkru og krafsaði ritstjórinn eitthvað í þær úreldingar 2021, en telur nú rétt - vegna þessarar endurtekningar nú - að fara aftur yfir málin. Sumt í pistlunum frá 2019 stendur þó enn fyrir sínu og varla ástæða til að tyggja það upp aftur. Þar á meðal er klausa um háar (vafasamar) tölur frá árunum 1926 og 1927. 

Í ágústbyrjun 2019 var staðan þannig að júlí 1933 var hlýjasti júlí sem við vissum þá um á landinu í heild. Meðalhiti hans var 12,0 stig. Við vissum um einn almanaksmánuð með hærri meðalhita. Það var ágúst 2003, landsmeðalhiti (í byggð) var þá 12,2 stig. Síðan 2019 hefur það gerst að ágúst 2021 jafnaði fyrra hitamet ágústmánaðar, meðalhitinn þá reiknaðist 12,2 stig og nú (2025) jafnaði júlí fyrra júlímet, reiknaðist 12,0 stig, eins og 1933. Nú er það svo - eins og margoft hefur verið tekið fram - að þessir meðaltalsreikningar eru ekki mjög nákvæmir. 

Hlýindin í nýliðnum júlí náðu til svæðisins frá Breiðafirði í vestri austur til Austur- og Suðausturlands. Ný met voru sett á fjölmörgum stöðvum (þó alls ekki öllum). Hæst voru meðaltölin á Fljótsdalhéraði, meðalhiti á Egilsstöðum og Hallormsstað urðu 14,2 stig, Þetta er hæstu mánaðarmeðaltöl sem við vitum um á þessum stöðvum. Í júlí 2021 varð meðalhiti hins vegar lítillega hærri á mönnuðu stöðinni á Akureyri og á þeirri sjálfvirku á Torfum í Eyjafirði (14,3 stig) - stendur það landsmet því enn. Í júlí 2021 varð meðalhiti á Hallormsstað 14,1 stig og í ágúst 2021 varð hann 14,2 stig vestur á Bíldudal. Þessi Bíldudalstala þarfnast þó nánari athugunar við. 

Myndin er líklega tekin á Egilsstaðaflugvelli 23.september árið 1960. Þá var flugstöðvarbyggingin á myndinni ný og verið var að flytja loftvogina á vellinum þangað. Sennilega var það Þórir Sigurðsson veðurfræðingur sem tók myndina, hún fannst í hrúgu í kassa í skjalasafni Veðurstofunnar, en fylgdi ekki ferðaskýrslunni. Saga stöðvarinnar á Egilsstöðum er nokkuð flókin og hefur hún alloft verið flutt. Sjálfvirkar athuganir hófust þar 1998 og lögðust hefðbundnar mannaðar athuganir þá af - en sérathuganir þó áfram gerðar vegna flugs. 

Nú er það svo að talað er um að umhverfi stöðvanna, bæði á Hallormsstað og á Egilsstaðaflugvelli hafi breyst frá því að sjálfvirku stöðvarnar voru settar upp. Gróður sé orðinn óþægilega mikill á Hallormstað og breytingar hafi einnig orðið á Egilsstaðaflugvelli. Þótt ritstjóri hungurdiska sé ekki trúaður á að þessar breytingar skipti miklu máli, gætu þær samt hæglega hnikað meðaltölum lítillega til - og þar með haft áhrif á röðun á listum þar sem aðeins munar 0,1 til 0,2 stigum á sætum. Má heita regla að það sé alltaf einhver vafi uppi þegar um ítrustu met er að ræða. 

Gríðarlegar breytingar hafa orðið á stöðvakerfi Veðurstofunnar á undanförnum 30 árum. Mannaðar mælingar hafa verið lagðar af, en sjálfvirkar komið í þeirra stað. Það er almenn reynsla (samanburðarmælingar hafa verið gerðar) að gott samræmi sé á milli meðaltala gamalla og nýrra aðferða. Einhver samræming verður þó að eiga sér stað vegna breytinga á reiknireglum og mæliháttum. Í sumum tilvikum hefur ekki verið kostur á því að halda  sjálfvirku mælingunum á sama stað og þeim mönnuðu. Það hefur sýnt sig að þessir flutningar búa til hnik í mæliröðum - stundum eru þau sáralítil, en stundum nokkur og í fáeinum tilvikum meiri heldur en vænta mátti. 

Fyrir um 20 árum lagðist ritstjóri hungurdiska í mikla samræmingar- og samanburðarvinnu. Í henni var látið sem mönnuðu mælingarnar hefðu haldið áfram. Eitt af því sem gera þarf á næstu árum er að snúa þessu við. Ganga út frá sjálfvirku mælingunum sem viðmiði - og endurreikna mönnuðu raðirnar með tilliti til þeirra nýju. 

Ein þeirra stöðvaraða sem „spilltist“ við tilkomu sjálfvirku mælinganna var sú við Mývatn. Munur á meðalhita í Reykjahlíð og nýju stöðinni við Neslandatanga er nokkur - meiri en svo að hægt sé að nota sjálfvirku mælingarnar í beinu framhaldi af hinum - án leiðréttinga. Mælt var á báðum stöðum í nærri 15 ár. Það var hlýrra allt árið í Reykjahlíð, munurinn reyndar ívið minni að sumarlagi heldur en á vetrum. Meðalhiti á Neslandatanga í júlí 2021 var 13,93 stig. Fimmtán ára meðalmunur á Reykjahlíð og Neslandatanga í júlí var 0,42 stig. Trúum við því að sá munur hefði einnig komið fram 2021 hefði verið mælt á báðum stöðum hefði meðalhiti í Reykjahlíð væntanlega verið 14,35 = 14,4 stig. Það væri þá hæsta júlítala á landinu. En í þeim 15 júlímánuðum sem mælt var á báðum stöðvum var munurinn aldrei sá sami. Hann var minnstur 0,17 stig, en mestur 0,87 stig. Hver skyldi meðalhiti í Reykjahlíð hafa verið í júlí 2021?

Furðumikill munur var á meðalhita mönnuðu og sjálfvirku stöðvanna á Grímsstöðum á Fjöllum í júlí 2021. Á mönnuðu stöðinni var meðalhitinn 14,2 stig, en ekki „nema“ 13,5 stig á þeirri sjálfvirku. Þetta er miklu meiri munur heldur en venjulega er á stöðvunum tveimur í júlí, munurinn var yfirleitt minni en 0,1 stig. Hvað veldur veit ritstjórinn ekki. 

Eins og nefnt var hér að ofan keppir júlí 2025 við almanaksbróður sinn 1933 um efsta sæti hlýrra júlímánaða á landinu í heild. Þá voru hlýindin mest austan til á Norðurlandi, en ekki var mælt á Egilsstöðum og ekki heldur á Hallormsstað. Hefði verið mælt á þessum stöðvum hefði landsmeðalhitinn í þeim mánuði e.t.v. náð 12,1 stigi?

Í pistlum hungurdiska árið 2019 var einnig fjallað um meðalhámarkshita mánaða. Fyrst var fjallað um vandamál tengd hámarkshitamælingum en síðan gerð grein fyrir hæsta meðalhámarkshita sem þá var vitað um. 

Hæsta tölurnar sem ritstjórinn gat þá sætt sig við voru 18,7 stig, þetta er meðalhámarkshiti júlímánaðar bæði 2008 og 2019 í Hjarðarlandi í Biskupstungum. Meðalhámarkshiti sjálfvirku stöðvarinnar á sama stað var lítillega lægri. Sá munur stafar væntanlega af svonefndum tvöföldum hámörkum, hámarkshiti lekur á milli daga vegna þess að skipt er milli sólarhringa kl.18 en ekki kl.24 - eins og er í sjálfvirku mælingunum. 

Nú gerðist það hins vegar bæði í júlí 2021 og júlí nú að hámarkshitameðaltöl reyndust hærri en þetta. Allt í einu eigum við þrjár hærri tölur frá mönnuðum stöðvum (að vísu eru þær nú mældar með sjálfvirkum mælum) og 24 tölur frá sjálfvirkum stöðum, langflestar mældar í júlí 2021 og 2025, en ein tala í júní 2023 og þrjár í ágúst 2021. Þetta eru svo mikil tíðniumskipti að óhjákvæmilegt er að hrökkva við. Er hér tilviljun á ferð (eftir 100 ára hámarkshitamælingar) - eða aukin þéttni mælinga - eða eðlisbreyting mælinga - eða alræmdar og umtalaðar hnattrænar veðurfarsbreytingar? Sem stendur getur hver valið sér ástæðu - en ætti e.t.v. að hika hóflega við að svara. 

En hæstu meðalhámarkshitatölurnar eru nú þessar: Júní (18,7 stig, Egilsstaðaflugvöllur, 2023), júlí (20,5 stig, Hallormsstaður 2021), ágúst (Ásbyrgi 19,0 stig 2021). 

Fyrstu tveir dagar júlímánaðar 2025 voru svalir, en eftir það náði hiti 20 stigum einhvers staðar á landinu flesta daga. Tuttugustigadagarnir urðu alls 28 í mánuðinum (sjá yfirlit Veðurstofunnar). Í júlí 2021 náði hiti 20 stigum alla daga mánaðarins nema einn. 

Það var merkilegt að 19 daga mánaðarins komst hiti í 20 stig eða meira á Egilsstaðaflugvelli. Þetta er einum degi fleiri heldur en mest hefur áður orðið í einum mánuði á íslenskri, sjálfvirkri veðurstöð (18 sinnum á Reykjum í Fnjóskadal, á Hallormsstað og við Kröflu í júlí 2021). Á mönnuðu stöðinni á Grímsstöðum á Fjöllum var einnig 20 stiga hámarkshiti 19 daga í júlí 2021 - en 17 daga í sama mánuði á sjálfvirku stöðinni á sama stað - trúlega um tvö tvöföld hámörk að ræða - sem bæta í fjöldann). Það er sjaldgæft að hiti fari oftar en tíu sinnum í sama mánuði í 20 stig eða meira á veðurstöðvum hér á landi. 

Eðlilegt er - í framhaldi af þessu - að spyrja um lágmarksmeðalhitann. Ekki voru sett nein ný landsmet að þessu sinni. Hæsti mánaðarmeðallágmarkshiti er sem fyrr 11,6 stig, á Bíldudal í ágúst 2021. Hæstu tölur eru langflestar úr ágústmánuði - og þá frá stöðvum nærri sjó á Suðvestur- og Vesturlandi. Við bíðum enn eftir því að lægsti lágmarkshiti mánaðar á veðurstöð sé ofan við 10 stig - næst því komst stöðin í Surtsey í ágúst 2021, lægsta lágmark í mánuðinum mældist þá 9,6 stig. 

Hlaupið yfir árið 2009

Tíðafar var hagstætt á árinu 2009, öndvegisár að flestu leyti. Hiti var langt yfir meðallagi um landið sunnanvert. Fyrri hluti janúar var sérlega hlýr, en öllu svalara var síðari hlutann. Tíð var talin góð, þrátt fyrir talsverða úrkomu. Í febrúar var lítið um illviðri og samgöngur lengst af greiðar. Tíð talin hagstæð. Í mars var tíð talin nærri meðallagi, snjóflóðahætta var þó um hríð á Vestfjörðum og Norðurlandi. Apríl var hlýr og úrkomusamur mánuður. Slagviðri voru með tíðara móti miðað við árstíma. Maí þótti hagstæður, en var nokkuð úrkomu- og vindasamur. Júní var hægviðrasamur, hagstæður og fremur þurr.

Júlí var hlýr og þurr um mikinn hluta landsins. Sérlega hlýtt og þurrt var suðvestanlands, en svalara inn til landsins á Austurlandi. Vestanlands lét gróður á sjá vegna þurrka. Undir lok júlí gerði óvenjuleg næturfrost sem ollu tjóni í garðlöndum á Suðurlandi. Í ágúst var sólríkt á Suður- og Vesturlandi, en úrkomusamt norðanlands og austan. Veður var hægviðrasamt. September var hlýr, en úrkoma var í ríflegu meðallagi. Kuldakast gerði í byrjun október og festi þá snjó um mikinn hluta landsins. Síðan hlýnaði og voru síðustu dagar mánaðarins sérlega hlýir. Tíð var hagstæð í nóvember, úrkomusamt var á Norðaustur- og Austurlandi. Desember var hagstæður, snjóþyngsli að vísu nokkur sumstaðar á Norðurlandi, en lengst af var úrkoma lítil sunnanlands og vestan. 

Í textanum hér að neðan er leitast við að rifja upp helstu veðurviðburði ársins, oftast með beinum tilvitnunum í texta frétta- og dagblaða sem leitað er til með hjálp timarit.is. Í fáeinum tilvikum hafa augljósar prentvillur verið leiðréttar og stafsetningu í stöku tilviki hnikað til - vonandi að meinalausu. Sömuleiðis eru textar alloft styttir. Auðvelt ætti að vera að finna frumgerð þeirra. Að þessu sinni (eins og oftast hin síðari ár) er mestra fanga að leita hjá Morgunblaðinu, ritstjóri hungurdiska er að vanda þakklátur blaðamönnum fyrir þeirra hlut. Einnig er notast við textabrot úr tíðarfarsyfirlitum Veðurstofu Íslands, einkum þegar fjallað er um veðurlag mánaða í heild. 

Janúar var hlýr - og tíðindalítill. Fyrstu 12 dagar febrúar voru kaldir, sérstaklega fyrir norðan. Á Akureyri þurfti að fara áratugi aftur í tímann (1969 og 1955) til að finna ámóta kaldan kafla sömu febrúardaga. Þurrt var þennan tíma um land allt og sólskin. Snjór var á jörðu, en ekki mikill. Frá og með þeim 13. hlýnaði að mun og síðari hluti mánaðarins var hlýr, sérstaklega 16. til 18. Úrkoma var þá mikil sunnanlands, en heldur minni nyrðra. Þann 12. fauk bíll út af veginum í austanhvassviðri nærri Vík í Mýrdal minniháttar meiðsl urðu (Fréttablaðið). Þann 17.febrúar fauk sendibifreið út af vegi við Húsafell og valt (Fréttablaðið). Sunnanhvassviðri var - lægð fór norður um Grænlandshaf. 

Kortið sýnir stöðuna í 500 hPa þann 9.febrúar. Þá lék um landið norrænn kuldi austan við fyrirstöðuhæð yfir Grænlandi. 

Morgunblaðið segir frá 12.febrúar:

Víða í innsveitum hefur kuldinn bitið undanfarna daga. Í Bárðardal og við Mývatn hefur frostið farið í 26 stig. Fjölskyldurnar þrjár í Svartárkoti kippa sér þó lítið upp við kuldakastið. „Þetta hefur ekki verið til mikilla vandræða undanfarið og þegar kuldinn er hvað mestur þá er bara að trekkja ofnana,“ segir Guðrún Tryggvadóttir í Svartárkoti. Hún segir að það sem af er febrúar hafi hitinn sveiflast nokkuð, legið marga daga í 18 gráðum, farið niður í 26 gráður tvisvar sinnum þegar kaldast hefur verið og bestu dagana hefur hitastigið farið upp í mínus 10 gráður.

Morgunblaðið segir 14.febrúar frá minniháttar snjóflóði við Húsavík. Snjóflóðalys hafa áður orðið á svipuðum slóðum:

„Þetta var óþægileg tilfinning; ég var dálítið hræddur á leiðinni niður,“ sagði Friðrik Marinó Ragnarsson, 15 ára Húsvíkingur, í samtali við Morgunblaðið í gær, eftir að hann lenti í snjóflóði ofan bæjarins. Þeir voru tveir saman á leið upp Húsavíkurfjall, skammt norðan við skíðasvæðið. Hjörvar Jónmundsson var á undan en snjórinn brotnaði undan Friðriki Marinó, sem barst dágóðan spöl með flóðinu. Það náði honum upp undir hendur þegar hann stöðvaðist. „Það var reyndar ekkert mál að losna,“ sagði hann.

Í mars var lítið um illviðri, en hríðarveður trufluðu þó samgöngur stund og stund. Þótt lengst af hafi verið snjólétt var um tíma allmikill snjór á norðanverðum Vestfjörðum og í útsveitum á Norður- og Austurlandi. Á Norðurlandi varð snjórinn mestur í lok mánaðarins og tepptust þar samgöngur um tíma. Snjóflóðahætta var viðloðandi á norðanverðum Vestfjörðum framan af mánuðinum. Fyrstu dagana féllu mörg snjóflóð á þeim slóðum, sem og sums staðar norðanlands. Talsverð snjóflóðahætta var í útsveitum á Norðurlandi í lok mánaðarins. Fregnir af snjókomu og rýmingum voru nokkuð áberandi.

Morgunblaðið segir frá 4.mars:

Gríðarlegt fannfergi setti mark sitt á mannlífið á norðanverðum Vestfjörðum í gær. Skólahaldi í grunnskólanum í Bolungarvík var hætt um hádegisbil, ekkert kirkjustarf var fyrir börnin og bókasafninu var lokað. Skólahaldi í grunnskólum á Ísafirði var aflýst og íþróttamannvirkjum í bænum lokað. Unga kynslóðin notaði tækifærið og lék sér í snjónum sem var óvenju mikill, jafnvel á mælikvarða þeirra Vestfirðinga.

Óveðrið á norðanverðum Vestfjörðum gekk hægt og rólega niður í gærkvöldi. Veðurstofan spáði norðaustan 15-20 m/s norðvestan til á landinu. Hættustig vegna snjóflóða var enn í gildi í Bolungarvík og á Ísafirði líkt og viðbúnaðarstig vegna snjóflóða á norðanverðum Vestfjörðum. Nú í morgun átti að halda fund á Veðurstofunni til að meta ástandið. Óveður var í Bolungarvík, stormur, snjókoma og skafrenningur. Í verstu hryðjunum sást varla á milli húsa. Þungfært var um götur bæjarins. Skólahaldi í grunnskólanum var hætt um hádegið. Eins var bókasafninu lokað og kirkjuskóla og kirkjustarfi barna aflýst. Fjórtán íbúum húsa sem rýmd voru í fyrrakvöld var ekki leyft að snúa til síns heima í gær. Snjóflóð féllu í fyrrinótt nálægt hesthúsahverfi Bolvíkinga, en ekki var vitað um önnur flóð nálægt byggð.

Í gær þurfti að rýma fimm íbúðarhús í Dýrafirði, Bolungarvík og Skutulsfirði. Lýst var yfir hættustigi vegna snjóflóða á reit 9 á Ísafirði sem er atvinnusvæði og voru þrír vinnustaðir rýmdir. Umferð um Skutulsfjarðarbraut á Ísafirði var takmörkuð um tíma vegna hættu á snjóflóðum úr giljunum ofan við Grænagarð. Opnað var fyrir óhindraða umferð kl. 20 í gærkvöldi. Skólahaldi var aflýst í grunnskólum og tónlistarskólanum á Ísafirði. Íþróttamannvirkjum í Ísafjarðarbæ var lokað síðdegis í gær. ... Í gærmorgun féll lítið snjóflóð á stálþil í Eyrarhlíð. Eins féll þunnt flóð yfir Hnífsdalsveg nálægt brekkunni við Hraðfrystihúsið. [e-mail]

Morgunblaðið heldur áfram 5.mars:

Óveður og erfið færð trufluðu umferð á Austfjörðum í gær. Nokkur umferðaróhöpp urðu og fjallvegir voru ýmist lokaðir eða þungfærir í gærkvöldi. Veðurstofan varaði við stormi við
austurströndina í nótt sem leið. Þrír árekstrar urðu með skömmu millibili í umdæmi lögreglunnar á Eskifirði og komu þar alls sjö bílar við sögu. Tveir árekstranna urðu á sama klukkutímanum á veginum milli Eskifjarðar og Reyðarfjarðar. [e-mail]

Rýmingu húsa vegna snjóflóðahættu á norðanverðum Vestfjörðum var aflétt í gær. Í gær var ekki búið að aflétta rýmingu á vinnusvæði Ósafls í Hnífsdal, þar sem unnið er að jarðgangagerð. Eins voru takmörk á umferð um sorpeyðingarstöðina Funa. Varnargarður er ofan við stöðina og gátu starfsmenn verið við störf í stöðinni. Hins vegar var gámasvæði við stöðina lokað, að sögn lögreglunnar. Í gær var unnið að opnun þjóðvega og mokstri gatna í bæjum fyrir vestan. Flutningabílar komust loks til Ísafjarðar í gær eftir að vegirnir voru opnaðir. Fimm snjóflóð féllu úr giljum í Eyrarhlíð ofan Ísafjarðarbæjar í fyrradag. Flóðin féllu ofan við atvinnusvæði sem var rýmt. Snjór úr flóðunum lenti m.a. á húsi KNH og á gömlu íbúðarhúsi. [e-mail]

Morgunblaðið segir enn af rýmingum í Bolunarvík 12.mars:

[e-mail] „Bara það nauðsynlegasta,“ segir Guðlaug Rós Hólmsteinsdóttir, íbúi við Traðarland í Bolungarvík, aðspurð hvað hún taki með sér þegar snjóflóðahætta hrekur hana af heimili sínu. Guðlaug Rós býr í Traðarlandinu ásamt manni sínum og ungri dóttur og þurfti í gær að flytja sig um set, eins og íbúar fjögurra annarra húsa. Upplýsingar frá Veðurstofunni hermdu í gær að snjóflóð hefði fallið nær daglega frá því hús voru rýmd á svæðinu í síðustu viku og í gær hefði fallið snjóflóð úr Hádegisfjalli.

Þann 13. og 14. kom kröpp lægð að landinu úr suðri og fór síðan norðvestur í Grænlandshaf. Á undan henni var allmikill vindstrengur af austri með hríðarveðri. Síðan hlánaði. 

Morgunblaðið segir frá 14.mars:

Hellisheiðinni og Þrengslunum var lokað í gærkvöldi [13.] og voru björgunarsveitir önnum kafnar við að ferja þá sem að fastir sátu í bílum sínum. Veðrið var verst á Suðurlandi en óveður geisaði undir Eyjafjöllum og á Mýrdalssandi. Björgunarsveitir voru á leið á Sólheimasand að aðstoða ökumenn í vanda er blaðið fór í prentun og einnig hafði Björgunarfélag Vestmannaeyja verið kallað út. Björgunaraðgerðir gengu þó hægt vegna veðurs. Veðrið kom þá í veg fyrir að unnt væri að gera við bilun í stofnneti Mílu við Laugarbakka í gærkvöldi og í Bolungarvík voru hús rýmd vegna snjóflóðahættu tengdri veðurbreytingunum. Á Sprengisandi komu björgunarsveitir tveimur frönskum ferðamönnum til aðstoðar. Parið var vel búið en hafði lent í vandræðum er það missti frá sér tjaldið í kolvitlausu veðri. Komu þau boðum til félaga síns í Frakklandi sem hafði samband við Slysavarnafélagið Landsbjörg.

Morgunblaðið segir enn af því sama 15.mars:

Hellisheiði var opnuð á nýjan leik í gær, en henni var lokað í fyrrakvöld vegna óveðurs. Að sögn lögreglunnar á Selfossi voru nokkrar bifreiðar sóttar í gær sem höfðu verið skildar eftir á heiðinni í vonskuveðri. Nokkrir ökumenn urðu t.d. að gefast upp fyrir náttúruöflunum í Kömbunum. Mjög hvasst var um landið sunnanvert. Víða hafði vindhraðinn mælst vera á bilinu 30 til 40 metrar á sekúndu í fyrrakvöld og fyrrinótt. Veðrið var hins vegar orðið mun skaplegra um landið sunnanvert í gærmorgun. Aftur á móti var farið að hvessa talsvert um landið vestanvert. Á miðnætti aðfaranótt laugardags voru nokkur hús rýmd í Bolungarvík vegna snjóflóðahættu. Skv. upplýsingum frá lögreglu hafa íbúarnir ekki fengið að fara aftur til síns heima þar sem snjóflóðahættan er ekki liðin hjá. Mikið annríki var hjá björgunarsveitum á Suðurlandi og á höfuðborgarsvæðinu í fyrrakvöld og í fyrrinótt skv. upplýsingum frá Slysavarnafélaginu Landsbjörg. Þá féll snjóflóð yfir veginn um Dalsmynni í Þingeyjarsýslu í gær en eftir því sem best er vitað urðu engin óhöpp. Vegurinn lokaðist um stund, þar til snjómoksturstæki höfðu rutt sig í gegn. [e-mail]

Morgunblaðið segir af snjóflóðum 17.mars:

Tveir vélsleðamenn sluppu í gær [16.] naumlega frá því að lenda í tveimur snjóflóðum sem féllu í Brunnárdal, sem er þröngur dalur skammt frá Húnavöllum. Félagar mannanna, sem komu á eftir, töldu í fyrstu að þeir hefðu lent í flóðinu og hófu leit. Það kom svo fljótlega í ljós að vélsleðakapparnir höfðu sloppið með skrekkinn. ... Jón segir að flóðið hafi verið á bilinu 30-40 metrar á breidd og 4-6 á dýpt. „Það bara fyllti í skálina,“ segir hann. „Það var óhugnanlegast að sjá ekkert hvað var hinum megin.“ Þetta hafi ekki verið ósvipað því að fylla skál af vatni.

Þann 29. og 30. var djúp lægð fyrir norðaustan land og olli norðan- og norðvestanhvassviðri um landið norðanvert með töluverðri snjókomu. Morgunblaðið segir frá 30.mars:

Veðurstofan varaði í gærkvöldi við stormi norðan- og austanlands. Spáð var norðan- og norðvestanátt, víða 15-25 m/s fram eftir degi, hvössustu við norður- og austurströndina. Viðbúnaður var vegna snjóflóðahættu á norðanverðum Vestfjörðum. Ekki hafði þó þurft að rýma nein hús í gærkvöldi, að sögn lögreglu á Ísafirði. Ekkert ferðaveður var víða um land í gær. Stórhríð var um norðanvert landið og var fólk varað við að vera á ferð um Óshlíð og Súðavíkurhlíð vegna snjóflóðahættu. Í gærkvöldi var orðið ófært um Djúpið og eins fjallvegi fyrir vestan. Stórhríð var á Ströndum. Hált var á vegum og skafrenningur eða stórhríð víða fyrir norðan og austan Húsavíkur var víða ófært eða þæfingur á vegum. Veður fór versnandi á Austurlandi í gærkvöldi. Veginum um Kjalarnes var lokað um tíma í gærkvöldi. Einkum var erfitt ferðaveður milli Kollafjarðar og Mosfellsbæjar. Fimm bíla árekstur varð rétt fyrir kl. 20 við Leirvogsá. Engin slys urðu á fólki. Þar var vegurinn mjög háll og eins var mjög blint. [e-mail]

Þetta veður gekk fljótt niður, en ný lægð nálgaðist þann 31. og olli hún austlægri átt. Morgunblaðið segir fyrst af rýmingum í pistli 31.mars, en síðan veðurspá og snjómokstri.

[e-mail] Þrjátíu hús voru rýmd á Siglufirði í gærkvöldi og var áætlað að 60-70 manns hefðu þar þurft að yfirgefa heimili sín. Veðurstofan ákvað í gærkvöldi, í samráði við lögreglustjórann á Akureyri, að lýsa yfir hættustigi á reit 6 á Ólafsfirði og á reit 8 á Siglufirði. Einnig lýsti Veðurstofan óvissustigi vegna snjóflóða á norðanverðum Vestfjörðum og á Norðurlandi. Mikil snjókoma var bæði á Ólafsfirði og Siglufirði líkt og víðar á Norðurlandi og fyrir austan í gær. Innan rýmingarsvæðisins á Siglufirði er m.a. hluti húsa við Skriðustíg, Háveg og Hverfisgötu. Íbúar voru í rúmlega 20 húsum á rýmingarsvæðinu, að sögn lögreglu. Hópur af fólki fór á Gistiheimilið Hvanneyri og einhverjir til vina og ættingja. Hættusvæðið er neðan við Fífladali. Búið er að reisa snjóflóðavarnargarða fyrir ofan byggðina en stoðvirkin vantar enn í fjallið til að ljúka verkinu. Þess vegna var svæðinu ekki treyst. Íbúar á dvalarheimilinu Hornbrekku á Ólafsfirði voru fluttir til í gærkvöldi. Hluti heimilisfólksins fór yfir í vesturhlið hússins, sem snýr undan fjallinu, og átta fóru heim til ættingja. Heimilismenn á Hornbrekku eru 31 talsins. Í gær var gangagerðarmönnum í Héðinsfjarðargöngum, Ólafsfjarðarmegin, bannað að aka efni úr göngunum á haug sem var á hættusvæði.

Veðurstofan varaði í gærkvöldi við stormi sunnan og vestan til á landinu í kvöld [31.]. Spáð var vaxandi vindi eftir hádegi með snjókomu og 15-23 m/s í kvöld og talsverðri snjókomu eða slyddu en rigningu við suðurströndina. Ófært var nánast á öllu Norðausturlandi. Snjómokstri var hætt á Siglufjarðarvegi og í Ólafsfjarðarmúla vegna snjóflóðahættu. Vegir um Víkurskarð og Ljósavatnsskarð voru opnaðir og varð fært um Reykjadal og Fljótsheiði til Húsavíkur. Óvíst þótti hve lengi leiðin héldist opin eftir að þjónustu lyki. Vegagerðin taldi að vegir yrðu ófærir á Vestfjörðum, Norðaustur- og Austurlandi eftir að þjónustu lauk í gærkvöldi.

Apríl var hlýr og úrkomusamur. Fremur hvassviðrasamt var samfara úrkomunni og slagviðri með tíðara móti miðað við árstíma. Ekki er þó getið um teljandi tjón af völdum þessara veðra. Nokkur mánaðarúrkomumet féllu í mánuðinum. Úrkoman á Kvískerjum mældist 523,7 mm og hefur ekki mælst meiri á íslenskri veðurstöð í aprílmánuði. Aprílúrkomumet voru sett á fleiri stöðvum, þeirra merkust eru nýtt met í Vestmannaeyjum, en þar hefur verið mælt frá 1881, og á Eyrarbakka þar sem einnig hefur verið mælt frá 1881, en með nokkrum hléum. Met var sett í Vík í Mýrdal (mælt frá 1926) og á allmörgum stöðvum á vestanverðu Norðurlandi þar sem mælt hefur verið í 5 til 15 ár. Snjólétt var í mánuðinum.

Eftir góða og hæga daga um miðjan apríl gerði ákveðna sunnanátt með mikilli úrkomu. Þann 19. varð minniháttar foktjón á höfuðborgarsvæðinu í suðaustanhvassviðri. Fréttablaðið segir þann 20.apríl:

Stór skjólveggur, sem reistur var utan um brunarústirnar á Lækjartorgi, fauk á fjóra bíla í hvassviðri í gær. Bílunum hafði verið lagt í bílastæði í Austurstræti. Bílarnir rispuðust en skemmdust að öðru leyti lítið. ... Mikið hvassviðri var á höfuðborgarsvæðinu í gær og fóru vindhviður mest í 28 metra á sekúndu. Björgunarsveitir á höfuðborgarsvæðinu sinntu fjölmörgum útköllum vegna hvassviðrisins, en ekkert stórtjón varð. - þeb

Þann 24. hvessti nokkuð af norðri um stund. Sunnlenska fréttablaðið segir frá 30.apríl:

Snemma á föstudag [24.] valt stór vöruflutningabifreið a Suðurlandsvegi á móts við Þórustaðanámu í Ingólfsfjalli. Mjög hvasst var þegar óhappið varð og valt bifreiðin þegar sterk vindhviða skall á henni. Ökumaðurinn kastaðist út um framrúðuna þegar bifreiðin skall á hliðina fyrir utan veg. ... Hann slapp með minni háttar meiðsli. gks.

Maí var hagstæður, en nokkuð vindasamt þótti. Dálítið hret gerði um viku af mánuðinum, en það stóð ekki lengi. Morgunblaðið segir frá 9.maí:

Lítið minnti á sumarið fyrir norðan og austan í gær. Jörð var hvít þegar fólk fór á fætur, örlítið létti til yfir miðjan daginn en síðan hófst ofankoman aftur og snjóaði fram eftir kvöldi. Aftakaveður var sums staðar, til dæmis á Holtavörðuheiði þar sem björgunarsveitarmenn aðstoðuðu vegfarendur og var heiðinni lokað um tíma. [Skapti Hallgrímsson].

Þann 11. til 14. var nokkuð hvasst af suðri og síðar suðaustri. Morgunblaðið segir frá 14.maí:

Gríðarlega hvasst var víða á höfuðborgarsvæðinu í gær líkt og víðar á landinu. Ekki ofsagt að Kári hafi verið í jötunmóð í Kórahverfinu í Kópavogi. Þar feykti hann sandi sem nota átti við framkvæmdir við fótboltavelli á íþróttasvæðinu við Kórinn. Sandrokið buldi á bílum og byrgði ökumönnum sýn á stuttum kafla. Þar sem fyrirstaða var dró sandinn í skafla. [Árni Sæberg].

Þann 22. snerist lítil flugvél við í vindhviðu í lendingu á Flúðum. Austanstrekkingur var á. Flugmaður slapp ómeiddur (Sunnlenska fréttablaðið).

Kalt var í lofti undir lok mánaðarins. Morgunblaðið segir frá þ.27.:

Þeir, sem áttu leið um Hellisheiði í gær [26.], urðu vitni að því að hvít blæja lagðist yfir marauða jörðina. Gerðist það eins og hendi væri veifað og fylgdu með þrumur og eldingar. Fór a.m.k. ein bifreið út af veginum og um tíma var rafmagnslaust í Hveragerði. Þar hafði eldingu slegið niður í rafmagnslínu. Þurfti lögreglan að aðstoða ökumenn í færðinni enda allir komnir á sumardekkin. Teitur Arason, veðurfræðingur á Veðurstofu Íslands, segir, að óvenjulega kalt hafi verið í háloftunum og loftið yfir landinu því óstöðugt. Þegar sólin hiti landið valdi það uppstreymi og þá myndist háreist, bólstrakennd skúraský. Þeim fylgi síðan þrumur og eldingar og stundum haglél eins og í gær. Ingibjörg Bragadóttir, sem var á ferð á heiðinni í gær ásamt dóttur sinni, sagði að veðrabrigðin hefðu verið mjög snögg. „Það voru mjög dökk ský yfir þegar ég var að keyra á Hellisheiðinni en svo allt í einu var allt orðið hvítt og þrumur og eldingar,“ sagði Ingibjörg og bætti við, að nú vissi hún fyrir víst hvað þruma úr heiðskíru lofti væri. RAX

Undir lok mánaðarins gekk jarðskjálftahrina yfir, með upptök norðaustur af Grindavík. Morgunblaðið segir frá þann 30.:

Jarðskjálftinn sem skók jörð á Suðurnesjum í gærkvöldi [29.] reyndist vera 4,7 stig á Richter og fannst hann greinilega í Reykjavík og víðar. Samkvæmt fyrstu mælingum var hann 3,9 stig en að sögn Gunnars Guðmundssonar, jarðskjálftafræðings á Veðurstofunni, var þar um vanmat að ræða og reyndist hann í raun vera töluvert stærri. Skjálftinn, sem varð klukkan 21:33, átti upptök sín um 8 km norðaustur af Grindavík og fundu bæjarbúar þar hann sterkast allra. Að sögn lögreglunnar á Suðurnesjum svignuðu þar rúður í húsum og hurðir fóru á fleygiferð en engar tilkynningar bárust í gærkvöldi um tjón eða meiðsli vegna skjálftans. ... Að sögn Gunnars Guðmundssonar hafði verið titringur í jörðu yfir daginn og voru forskjálftar byrjaðir nokkru fyrir stóra skjálftann. Fjöldi minni skjálfta fylgdi einnig í kjölfarið og urðu smærri eftir því sem frá leið. „Það er alls ekki ólíklegt að það haldi áfram að hristast eitthvað fram eftir nóttu,“ sagði Gunnar en skjálftahrinur sem þessar eru algengar á Suðurnesjum þótt nokkuð sé liðið síðan svo stór skjálfti mældist þar. [e-mail]

Júní var almennt þurr og hagstæður. Þann 19. gekk aftur á með jarðskjálftum við Fagradalsfjall. Morgunblaðið segir frá þann 20.:

Jörð skalf á Reykjanesi í gær [19.] en fyrsti skjálftinn, sem varð um kl.sex 8 km norðaustur af Grindavík, við Fagradalsfjall, mældist um 4,2 á Richter-kvarða. Skjálftinn fannst vel á höfuðborgarsvæðinu og víðar. Fleiri skjálftar fylgdu í kjölfarið, þar á meðal einn upp á 4,1 vestnorðvestur af Krýsuvík.

Júlí var óvenjuþurr. Sérlega hlýtt var suðvestanlands, en hiti nærri meðallagi eða undir því inn til landsins á Austurlandi. Vestanlands lét gróður á sjá vegna þurrkanna. Fyrsta vika mánaðarins var hlý um nær allt land en síðan kólnaði eystra og víða á hálendinu. Mikið kuldakast gerði í nokkra daga seint í mánuðinum. Þá snjóaði í fjöll norðanlands og næturfrost varð allvíða á Suðurlandi, en það er mjög óvenjulegt í júlí. Frostin eyðilögðu grös í kartöflugörðum og varð tjón mikið. Óvenjuþurrt varð víða um vestan- og suðvestanvert landið. Úrkoma var nokkuð ójöfn á þeim slóðum en í Reykjavík varð mánuðurinn sá þurrasti síðan 1888 og 1889 (árin 1908 til 1919 vantar þó í mæliröðina). 

Morgunblaðið birti 18.júlí frétt um óróa í Eyjafjallajökli. Í baksýnisspegli sést að hér var um aðdraganda eldgosanna 2010 að ræða: 

„Það eru engin merki um yfirvofandi eldgos en það þarf að fylgjast vel með hræringunum,“ segir Matthew James Roberts, jöklafræðingur hjá Veðurstofunni. Frá því snemma í júní hefur skjálftavirkni verið viðvarandi. Í frétt á vef Veðurstofunnar segir að orsök hræringanna sé sennilega kvikuinnskot, svipuð þeim sem ollu skjálftum árin 1994 og 1999. Þá segir að búast megi við frekari smáskjálftavirkni á svæðinu. Roberts bendir á að árin 1994 og 1999 hafi ekki gosið þrátt fyrir svipaðar aðstæður, en segir þó ekkert útilokað: „Náttúran hefur þann vana að vera óútreiknanleg.“ Hann telur þó ólíklegt að gos sé í uppsiglingu og segir ekki ástæðu til óttast í bili. Til þess þyrfti staðan að breytast mikið; skjálftarnir að verða öflugri, vera nær yfirborðinu og fram yrðu að koma merki um raunverulega eldvirkni. „Og ég veit fyrir víst að þau sjást ekki í augnablikinu.“ [e-mail]

Morgunblaðið hnykkir á skjálftafréttum þann 20.:

[e-mail] „Síðustu þrjár vikurnar hafa verið skjálftar á um 10 kílómetra dýpi undir Eyjafjallajökli og það svipar mjög til atburða árin 1994 og 1999. Bæði árin var þar á ferð kvikuinnskot undir Eyjafjallajökli og í seinna skiptið hafði það augljóslega áhrif á Kötlu þótt það hafi ekki valdið gosi. Það eru dæmi um það að virkni undir Eyjafjallajökli geti virkað eins og gikkur fyrir Kötlu og þessar eldstöðvar eru svo nálægt hvor annarri að þær geta haft áhrif hvor á aðra,“ segir Páll Einarsson jarðeðlisfræðingur. Hann segir mögulegt að jarðhræringar undir Eyjafjallajökli geti valdið eldgosi í Kötlu. „Þetta gerðist síðast árið 1821 þegar gos varð í Eyjafjallajökli sem stóð í tvö ár og því lauk með Kötlugosi árið 1823.“ Páll segir það geta tekið nokkra mánuði að greina nákvæmlega hvað gerist undir Eyjafjallajökli. „Þetta tók talsverðan tíma árin 1994 og 1999 en það er ekki ólíklegt að við séum nú að horfa á upphafið að myndun kvikuinnskots undir Eyjafjallajökli. Við mælum þetta sérstaklega með því að fylgjast með landrisinu.“

Morgunblaðið fjallar 21.júlí um þurrka:

[e-mail] Hlýindi, sólarskellur … og varla dropi kemur úr lofti. Íbúar á suðvesturhorni landsins geta ekki kvartað yfir óhóflegri vætutíð það sem af er sumri, þótt íbúar austanlands þrái eflaust aukin hlýindi. Hefur þurrkurinn suðvestanlands raunar verið slíkur að gróður er sums staðar farinn að láta á sjá. Gras sviðnar og sumarblóm skrælna sýni garðeigendur ekki næga elju með garðslönguna. Hjá Orkuveitu Reykjavíkur verða menn varir við þessa þróun enda rennslistoppar nú hærri en í venjulegri sumarviku. Hæstur var toppurinn raunar í gær er hann var 1.200 sekúndulítrar, miðað við 900 sekúndulítra á venjulegum sumardegi. Er það töluvert meiri munur á kaldavatnsnotkun en í fyrra. ... Einna þurrast hefur verið við Breiðafjörð og á Vestfjörðum. Þannig hefur úrkoman í júlí í Stykkishólmi ekki náð 1 mm og í Bolungarvík hafa mælst um 4 mm. Ámóta þurr tímabil finnast þó á árum áður. Á Akureyri er júlí þá enn meðal þeirra þurrustu, en þurrkatímabil eru algengari norðanlands.

Þann 24. júlí kom óvenjulegur kuldapollur inn yfir landið úr norðri. Ekkert teljandi hvassviðri fylgdi, en óvenjulegur kuldi og næturfrost. 

Kortið sýnir stöðuna að morgni laugardagsins 25.júlí. Miðja kuldapollsins var þá við Vesturland. Þykktin (litir) segir af hita í neðri hluta veðrahvolfs. Í era5-endurgreiningu evrópureiknimiðstöðvarinnar sem nær aftur til 1940 er þetta minnsta þykkt í júlí á öllu tímabilinu (1940-2025). Er þetta tilvik því mjög óvenjulegt. Í þessu kuldakasti fór lágmarkshiti niður fyrir frostmark á Korpu, en það er mjög óvenjulegt í júlí. Vindur var hægur og þar mældist lágmarkshiti við jörð -10,8 stig að morgni þ.25., -10,7 stig aðfaranótt 24. og -9,6 stig aðfaranótt 26. Þetta er lægsti lágmarkshiti við jörð sem við vitum um hér á landi (en höfum í huga að mælingar eru mjög gisnar). 

Morgunblaðið segir 25.júlí fyrst af sinueldum, en síðan af kulda:

Sinueldur kom upp austan við Krýsuvíkurvatn seint í gærkvöldi. Að sögn vaktstjóra slökkviliðsins í Grindavík var slökkvistarf erfitt því eldurinn brann langt utan alfaraleiðar og þurftu slökkviliðsmenn að ganga í tvær klukkustundir um úfið hraun áður en þeir komu að eldinum, sem var að umfangi á við vænan fótboltavöll. Björgunarsveitin slóst í lið með slökkviliðinu og fór slökkvistarfið þannig fram að grafnir voru skurðir í kring til að hefta útbreiðslu eldsins. Það gerði slökkvistarfið viðráðanlegt að vind hafði lægt með kvöldinu og eldurinn því rólegur. Í gærkvöldi blossaði einnig upp á nýjan leik eldur í Esjuhlíðum og eins við Helgafell. Erfitt getur verið að berjast við eldana í miklum þurrki eins og var í gær. [e-mail]

Nýfallinn snjór náði langt niður í hlíðar Víðidalsfjalls í Húnavatnssýslu í gær og óvenjukuldalegt um að litast í ljósi þess að nú er hásumar að heita má. Eftir mikla sumarblíðu er nú skyndilegt kuldakast skollið á landinu og fór hitinn víða niður fyrir frostmark í fyrrinótt, m.a. á láglendi Suðurlands og mældist 1,6 stiga frost á Hellu. Þetta varð til þess að kartöflugrös féllu í Þykkvabæ, sem búast má við að hafi heldur neikvæð áhrif á uppskeruna. Afar óvenjulegt er að þetta gerist í júlí þótt komið hafi fyrir að grös falli vegna kulda í síðari hluta ágúst enda er þetta í fyrsta skipti í tæpri 60 ára sögu veðurmælinga á Hellu sem þar mælist frost í júlí. Víða snjóaði til fjalla og gekk t.d. á með hryðjum á Hveravöllum. Tjaldferðalangar víða um land áttu því heldur kuldalega nótt og voru misvel búnir að takast á við slík veðrabrigði.

Þurrkarnir voru farnir að valda áhyggjum hjá Landsvirkjun. Morgunblaðið segir frá þann 26.:

[e-mail] Við höfum nú séð verri ár en þetta en við getum sagt að hann sé dapur,“ segir Eggert Guðjónsson, yfirmaður viðskiptaborðs Landsvirkjunar, um vatnsbúskap fyrirtækisins um þessar mundir. Þurrkur og kuldi hafa að hans sögn komið nokkuð niður á búskapnum í sumar, bæði júní og júlí hafi verið dræmir mánuðir. Fyrir norðan og austan kveður Eggert úrkomu ekki hafa skilað sér og bráðnun jökla ekki hafa komist af stað. Á Suður- og Vesturlandi sé ástandið þó mun skárra, til dæmis sé staða Þórisvatns framar vonum.

Í kuldakastinu varð mjög mikið moldrok á Rangárvöllum. Morgunblaðið segir frá 28.júlí:

[e-mail] Nú biðjum við guð um góða skúr,“ segir Sveinn Runólfsson landgræðslustjóri á Rangárvöllum, þar sem geisaði gríðarlegt moldrok í gær sem gæti hæglega tekið sig upp á nýjan leik haldist veðurskilyrði söm. Hin glæsta fjallasýn Rangárvalla- og Árnessýslna var hulin sjónum manna vegna moldroksins sem Sveinn segir það versta sem hann hafi séð í mörg ár. Veðrið hefur þar sitt að segja því töluverðir þurrkar hafa verið og er þetta ekki í fyrsta skipti í svona tíð sem ber á moldroki ofan af hálendinu niður í byggð á Suðurlandi þótt sjaldan hafi það verið svona svart. „Í dag keyrir þetta um þverbak,“ segir Sveinn. „Það sér hvergi til fjalla vegna moldroks. Einnig fýkur úr öllum opnum jarðvegssárum á láglendi.“ Norðlægar áttir voru í gær og telur Sveinn að mikill jarðvegur hafi fokið til hafs af afréttum Suðurlands sem séu miklar auðnir. Sunnlendingar lýstu því margir í gær að þeir hefðu sjaldan upplifað annað eins kóf. Á köflum var loftið heldur ókræsilegt til útivistar og ofan af Hellisheiðinni sást ekki til Selfoss á tímabili vegna moldviðris. „Ég heyrði í fólki sem sagði „þarna er bara rigning í norðaustri,“ en aðrir leiðréttu og sögðu „nei, þetta er ekki rigning, þetta er moldar- og sandmökkur“, segir Sveinn. Moldrokið náði hápunkti sínum um miðjan dag í gær og sáu þá íbúar á Rangárvöllum hvorki tangur né tetur af fjallahringnum fagra. Um fimmleytið síðdegis tók þó að glitta í Heklu á nýjan leik og um kvöldmatarleytið hafði að mestu lægt þótt enn væri heilmikið moldarmistur og sandfok til sjós. Landgræðslustjóri segir erfitt að segja til um hversu mikill skaði hafi orðið á gróðri en án efa hafi með þessu verið tekið skref aftur á bak í gróðurreikningi landsmanna.

Morgunblaðið segir frekar af baráttu við sinuelda þann 29.:

Slökkvistarfi á heiðinni austan við Kleifarvatn lauk síðdegis í gær, en slökkvilið Grindavíkur hafði þá barist við gróðureld í tæpan sólarhring – með hléum. Slökkvilið Grindavíkur naut aðstoðar Þyrluþjónustunnar, en með sérstakri fötu var hægt að ausa vatni úr Kleifarvatni yfir eldinn. Um einn og hálfan tíma tók að slökkva eldinn með aðstoð þyrlunnar. Farið var á annan tug ferða með sjö til átta þúsund lítra af vatni yfir svæðið. Eldar kviknuðu fyrst á svæðinu síðastliðinn föstudag, þar sem erfiðlega gekk að slökkva í glóðinni kviknaði ætíð eldur á nýjan leik. Umrætt svæði er í 420 metra hæð yfir sjó og uppi á fjalli. Leiðin þangað er mjög erfið yfirferðar og urðu slökkviliðsmenn að ganga í kargahrauni og þykkum mosa, sem sums staðar nær upp að hnjám. Um þrír kílómetrar eru í vatn og aðstoðaði björgunarsveit slökkviliðsmennina og flutti til þeirra vatnsbirgðir og búnað. Hver ferð björgunarsveitarinnar tók um þrjá klukkutíma. ... [e-mail]

Síðan fóru að berast fréttir af tjóni af völdum næturfrosta. Morgunblaðið segir frá þann 30.:

[e-mail] „Í þessi þrjátíu ár sem ég hef stundað kartöflurækt höfum við aldrei séð það svona svart, það stefnir í að verða alveg óskaplega lítil uppskera,“ segir Sigurbjartur Pálsson, kartöflubóndi í Þykkvabæ. Í síðustu viku frysti tvær nætur í röð á Suðurlandi sem virðist ætla að leiða til uppskerubrests og mikils tjóns fyrir kartöflubændur. Í Þykkvabæ stunda um 20 bændur kartöflurækt en þaðan koma jafnframt um 70-80% af öllum kartöflum í landinu. Að sögn Sigurbjarts lítur út fyrir að tekjutap þessara bænda verði nær algjört. „Stór hluti af kálinu er bara steindauður og verður ekki neitt úr. Mér þætti það eiginlega alveg stórmerkilegt ef það yrði nokkurt magn sem heitir sem kemur á markað í haust og vetur, vegna þess að það fyrsta sem menn taka upp munu þeir reyna að geyma til að hafa útsæði í vor og því miður held ég að það verði óverulegt magn umfram það.“ Örlítill hluti kálsins er þó enn með lífsmarki þrátt fyrir frostið og segir Sigurbjartur að brugðið geti til beggja vona með það. „Það er auðvitað mánuður eftir af eðlilegum sprettutíma, en þá þarf líka margt að breytast. Það þarf t.d. að fara að rigna eitthvað, það myndi hjálpa til.“ Fall kartöflugrasanna kom illa aftan að bændum eftir milda tíð. „Þetta er óskaplega sorglegt af því að sumarið er náttúrlega búið að vera okkur óskaplega gott eins og öllum öðrum, þótt uppskeran hafi verið farin að líða fyrir þurrk. Svo að þessi umskipti voru óskaplega mikil og snögg, það hefur aldrei komið svona frost áður á þessum tíma.“

Morgunblaðið ræðir enn tjón í garðlöndum 4.ágúst:

Tjónið er mikið,“ segir Guðjón Guðnason kartöflubóndi í Háarima í Þykkvabæ. Hann er meðal bænda, sem urðu fyrir búsifjum á dögunum þegar næturfrost felldi grös á kartöfluökrunum í sveitinni, sem eru þeir stærstu á landinu. Þetta var aðfaranætur 24. og 25. júlí. Magnús Ágústsson garðyrkjuráðunautur Bændasamtaka Íslands segir tjón kartöflubænda í Þykkvabæ tæplega undir 250 millj. kr. „Ef ekki rætist eitthvað úr núna í ágúst með góðri tíð og hlýindum er þetta búið spil fyrir marga bændur. Sumir binda þó vonir við að uppskera sumarsins dugi sem útsæði næsta árs,“ segir Magnús, sem telur óljóst á þessum tímapunkti hvernig og hvort bændum verði með einhverju móti bættur skaðinn af völdum þessara náttúruhamfara sem hann kallar svo. Guðjón Guðnason og Guðni sonur hans stunda saman kartöflubúskap og í vor settu þeir kartöflur niður í 40 hektara. „Mér sýnist helmingur akranna ónýtur og ekki sé þess virði að taka þar upp,“ segir Guðjón. Hann bætir við að fyrir allmörgum árum hafi reglan verið sú að skilaverð mjólkur- og kartaflna væri hið sama. Í dag fái bændur greiddar 110 kr. fyrir hvern mjólkurlítra en kílóverðið fyrir kartöflur sé komið í 50 kr. Þetta eigi sinn þátt í því að margir kartöflubændur í sveitinni hafi hætt búskap. Um 1980 hafi þeir verið um fjörutíu en hafi síðan fækkað um helming. [e-mail]

Ágúst var hlýr, mjög sólríkur á Suður- og Vesturlandi, en en norðanlands og austan var sólarminna og sums staðar á þeim slóðum rigndi mikið. Veður var hægviðrasamt lengst af.  

Þann 5.ágúst hvessti nokkuð af austri sums staðar á Suðurlandi, tjöld fuku í Landmannalaugum og tvö hjólhýsi fuku af vegi undir Ingólfsfjalli (Fréttablaðið).

Mikill gangur kom í hluta Breiðamerkurjökuls. Morgunblaðið segir frá 11.ágúst:

Jakastífla myndaðist við brúna á Jökulsá á Breiðamerkursandi í gærdag þar sem vatn fossaði niður um það bil einn og hálfan metra. Eins konar þröskuldar úr grjóti eru ofan í lóninu á þessum stað og lýsa sjónarvottar aðstæðum svo að mikill hávaði hafi myndast þegar jakarnir bárust yfir efri þröskuldinn uns þeir strönduðu á þeim neðri. Líkur eru á að jökunum skoli út á stórstraumsfjöru í nótt. Fjölnir Torfason segir að austurstraumur Breiðamerkurjökuls hafi breyst að undanförnu. Engu sé líkara en milli jökulsins og bergþrepsins, sem hann hvílir á, hafi myndast holrými. Mikið hafi brotnað úr jöklinum sem aftur styðji kenninguna. [e-mail]

Aðfaranótt 21. hvessti talsvert af norðri og olli veðrið minniháttar erfiðleikum ferðamanna. Morgunblaðið segir frá þann 22.:

Björgunarsveitir Slysavarnarfélagsins Landsbjargar komu ferðafólki til aðstoðar í slæmu norðanveðri á svæðinu norðan Vatnajökuls í gærdag. Göngumaður var í vandræðum nærri Gæsavötnum, óttast var um hjólreiðamann í Dyngjufjalladal og fólk sat fast í bíl við Kistufell. Björgunarsveitir í Þingeyjarsýslu voru kallaðar út, en sneru við þegar borist hafði aðstoð frá fólki á svæðinu. [e-mail]

Morgunblaðið segir fréttir úr Öskju 25.ágúst, sömuleiðis segir af moldroki sunnanlands í austanstrekkingi:

Miklar breytingar hafa verið á vatnsyfirborði í Öskju og Víti í Dyngjufjöllum undanfarið. Jarðvísindamenn eru nýkomnir úr Öskjuleiðangri og samkvæmt mælingum þeirra er yfirborð Öskjuvatns hálfum metra hærra nú en það var um þetta leyti sumarið 2007. Þetta segir Halldór Ólafsson sem sinnt hefur mælingum á Öskjusvæðinu í áratugi. Á hinn bóginn hefur lækkað talsvert í Víti. Hermann Valsson leiðsögumaður var þar með hóp sl. fimmtudag og segir að þá hafi allt verið með felldu. Daginn eftir, föstudaginn 21. ágúst, var vatnsyfirborðið 12 til 15 cm lægra. „Breytingar á vatnsyfirborði í Öskju eru talsverðar frá ári til árs. Þegar mælingar voru fyrst gerðar, árið 1965, var hægt að ganga fjöruna umhverfis vatnið. Nú er það ómögulegt, svo mikið hefur yfirborðið hækkað. Hins vegar kemur þessi lækkun í Víti á óvart,“ segir Halldór. Hann minnir á að mælingar á vatnshæð í Víti sem spanni lengri tímabil liggi ekki fyrir og því sé óvarlegt að draga víðtækar ályktanir af dægursveiflu. Kunnugir segja raunar að hækkunin í Öskju sé til marks um breytingar á grunnvatnsstöðu og eigi sér varla veðurfræðilegar skýringar. [e-mail]

Mikið moldrok var víða á Suðurlandi í gær, ekki síst í Reykjavík. Að sögn Andrésar Arnalds hjá Landgræðslunni er um hefðbundinn uppblástur að ræða auk leirfoks en um hríð grillti varla í Esjuna.

Morgunblaðið birti enn pistil um júlífrostin í Þykkvabæ í pistli þann 27.:

Næturfrost gerði í Þykkvabænum 24. og 25. júlí og féll þá mjög mikið af grösum. Sigurbjartur Pálsson, kartöflubóndi á Skarði í Þykkvabæ segir að fljótlega eftir það hafi byrjað að rigna og ágætis væta og hiti hafi verið allan ágústmánuð. Í sumum görðum, þar sem eitthvað lifði af kálinu, hafa grös aðeins tekið við sér. „Þar sem ástandið var verst byrjaði að spretta nýtt kál og þá gerðist ekkert niðri í jörðinni á meðan,“ segir Sigurbjartur. Kartöflubændur hafa tekið upp kartöflur í rúman mánuð og sent í verslanir. Nú eru menn að byrja að taka upp til að setja í geymslur. Segir Sigurbjartur að líklega sé ástandið heldur verra en menn héldu fyrst í stað og svo gæti farið að uppskeran yrði aðeins um 20% af því sem er í venjulegu árferði. Sigurbjartur segir að sumir akrar séu svo illa farnir að ekki taki því að setja á þá upptökuvélar. Það taki því einfaldlega ekki að taka upp úr þeim. „Þarna er bara smælki undir, berjarusl sem er einskis virði,“ segir Sigurbjartur. Hann segir að frostið í vetur muni drepa allt í görðunum og næsta vor verði þeir undirbúnir fyrir uppskeru eins og venjulega. Bergvin Jóhannsson segir að útlit sé fyrir að uppskeran í Eyjafirði verði í góðu meðallagi. Sömu sögu sé að segja frá Hornafirði. Fremur þurrt var fyrri part sumars í Eyjafirði og sprettan lítil en veður hefur verið hagstætt seinni hluta sumars. Hann segir að Eyfirðingar hafi sloppið við frost. Um helgina hafi séð örlítið á grasi en ekkert tjón hlotist af. Bændur í Eyjafirði hafa eins og starfsbræður þeirra í Þykkvabænum verið að taka upp kartöflur til að setja á markað. Um helgina verður byrjað að taka upp kartöflur til að setja í hús. [e-mail]

Samskonar frétt var í Bændablaðinu 27.ágúst:

Eftir tvær frostanætur í sumar, aðfaranætur 24. og 25. júlí, er talið að kartöflubændur í Þykkvabæ verði að þola þyngstu búsifjar sem nokkur búgrein hefur orðið fyrir á seinni tímum. Þeir kartöflubændur sem urðu fyrir þessu tjóni eru um 15 talsins og framleiða nálægt 70% af landsframleiðslunni á um 360 hekturum lands. Næturfrost á þessum árstíma hefur ekki mælst í Þykkvabæ frá því að mælingar hófust árið 1961.

September var einna hlýjastur austanlands. Úrkoma var í ríflegu meðallagi, en sólskinsstundir með færra móti sunnanlands Framan af var mjög hlýtt, sérstaklega í vikunni fyrir miðjan mánuð, en síðustu dagarnir voru óvenjukaldir miðað við árstíma.

Þann 11. fór nokkuð kröpp lægð hratt norðaustur um Grænlandssund. Henni fylgdi furðumikið úrhelli. Morgunblaðið segir frá 12.september:

Mikið úrhelli var víða á Suðurlandi í gær. Í Mýrdal rauf áin Klifandi skörð í varnargarð og veg upp í Fellsmörk vegna vatnavaxta. Nokkrir bílar voru í sumarhúsabyggð í Fellsmörk og voru þeir sem þar dvelja því tepptir, að sögn Jónasar Erlendssonar í Fagradal. Ófært varð yfir Krossá á leiðinni inn í Þórsmörk en einnig var mikill vöxtur í öðrum ám á því svæði. Ragnheiður Hauksdóttir, staðarhaldari í Húsadal, sagði að lækir væru þar orðnir að stórfljótum. Varar lögreglan á Hvolsvelli vegfarendur, sem ætla að leggja á hálendisleiðir um helgina, við færð á svæðinu og hvetur fólk til að athuga með færð áður en lagt er af stað.

Morgunblaðið segir 28.september frá breytingum við Breiðamerkurjökul og Lónið þar:

Reginöflin eru í ham við Breiðamerkurjökul sem hefur hopað um 200 metra frá í vor. Jökulsárlón er nú 22 ferkílómetrar og stækkaði um 0,7 ferkílómetra þegar stór fylla brotnaði af jökulsporðinum í vor er hann missti viðspyrnu á grynningum, að sögn Helga Björnssonar jöklafræðings. Þar sem jökull var áður sést nú eyja í lóninu. Hún hefur enn ekki hlotið nafn en hún mun efalítið auka aðdráttarafl lónsins meðal ferðamanna sem aldrei hafa verið fleiri en í sumar. Lónið mælist nú 260 metrar á dýpt við jökulsporð. [e-mail]

Kuldakast var ríkjandi í upphafi október. Þá festi snjó um mikinn hluta landsins, en síðan hlýnaði og síðustu dagar mánaðarins voru sérlega hlýir ásamt nokkrum dögum um miðbik mánaðarins. 

Borgarísjaka rak inn á Önundarfjörð. Er þar mun sjaldséðara heldur en úti fyrir Ströndum og  vestanverðu Norðurlandi. Morgunblaðið segir frá þann 5.október:

Borgarísjaka rak inn á Önundarfjörð í gærmorgun [4.]. Þetta er ekki einsdæmi en algengra er þó að til stakra jaka sjáist út af Norðurlandi en á innfjörðum vestra. Í flestum tilvikum er hafís á þessum tíma árs rekís sem kemur úr Grænlandsjökli. Jakarnir, sem sáust vel frá Flateyri, lónuðu út af Ingjaldssandi. „Þetta eru stórir jakar sem var mjög óvænt að sjá þegar ég kom á stjá í morgun. Ég lét Veðurstofuna strax vita og í dag hef ég séð báta frá Flateyri sigla þarna í kring. Núna er útfall hér í firðinum en jakarnir, sem eru að brotna í tvennt, hreyfast hvergi, sem bendir til að þeir hafi strandað,“ sagði Elísabet Kristjánsdóttir, bóndi á Sæbóli á Ingjaldssandi, í samtali við Morgunblaðið síðdegis í gær. Guðjón Guðmundsson á Flateyri sigldi út að jökunum og sagði annan jakann á ellefu faðma dýpi en hinn á sextán. Þeir væru greinilega fastir en dýptin segði nokkuð um stærð. Ofan sjávar væru jakarnir um það bil fjórir metrar á hæð. [e-mail]

Fyrsta vika október var fremur köld, í kjölfar þess að djúp lægð fór til austurs með suðurströndinni þann 2. og henni fylgdi síðan allsnörp norðanátt. Hvassviðrið gekk þó fljótt niður, en lægðardrag var að flækjast við suðvestanvert landið og olli snjókomu þar og víðar. Morgunblaðið segir frá 6.október:

Fjöldi óhappa varð í umferðinni á höfuðborgarsvæðinu í gærkvöldi [5.] eftir að fyrsti snjórinn þetta haustið féll. Þó að rómantíkin virtist liggja í loftinu var kalt og fáir á ferðinni nema þeir sem sátu í hlýjum bílum sínum. Að sögn lögreglunnar á höfuðborgarsvæðinu urðu níu umferðaróhöpp, flest vegna hálku. Bílvelta varð við álverið í Straumsvík um kl. 19:30 en enginn slasaðist. Ökumaður missti stjórn á bíl í hálku á Hvalfjarðarvegi við Tíðaskarð um kl. 21. Hann hafnaði utan vegar og fór í gegnum girðingu en ökumaður slapp ómeiddur. Bíllinn var óökufær og var dreginn burt.

Morgunblaðið var með frekari fréttir af snjókomunni 7.október:

Það byrjaði að snjóa í höfuðborginni í fyrrakvöld og er þetta með allra fyrsta móti að haustinu, að sögn Trausta Jónssonar veðurfræðings. Í fyrra snjóaði að kvöldi 2. október og alhvítt var að morgni þess þriðja. Snjórinn þá var meiri en nú. Síðustu 60 árin hefur aðeins tvisvar orðið alhvítt í Reykjavík í september, 1954 og 1969. Vitað er um fáein eldri tilvik, en aldrei fyrr en 9. september. Það var 1926. „Ég held að tilvikin í fyrra og núna séu þau einu til viðbótar septembertilvikunum tveimur þar sem gerir alhvítt í Reykjavík fyrir 8. október sl. 60 ár,“ segir Trausti. [e-mail]

Þann 9. hlýnaði aftur og hvessti síðan verulega af austri þegar alldjúp lægð nálgaðist úr suðvestri. Lægðin þokaðist síðan til austurs og grynntist næstu daga. 

Kortið sýnir stöðuna um hádegi föstudaginn 9. Talvert tjón varð um landið suðvestanvert í þessu veðri, enda varð mjög hvasst, sérstaklega við fjöll vestanlands. Þennan dag var útför Gunnars Hvammdal, gamals starfsfélaga ritstjóra hungurdiska á spádeild Veðurstofunnar. Í huga hans er Gunnar því tengdur þessu veðri. Það bar til tíðinda að fánastöng við Veðurstofuna gaf sig. Eitthvað við það. Undir kvöld (þegar verulega var farið að lægja) ók ritstjórinn í Borgarnes og sá þá að stórar heyrúllur höfðu fokið á Kjalarnesi - ekki algeng sjón. Gríðarleg úrkoma var um landið suðaustanvert, mest 180,6 mm í Hólum í Hornafirði að morgni þess 10. og á fleiri stöðvum mældist sólarhringsúrkoman meiri en 100 mm. 

Morgunblaðið segir frá veðrinu í pistli 10.október:

Flug fór úr skorðum, þakplötur þeyttust af húsum og bátar lágu flestir bundnir við höfn þegar kröpp haustlægð, sú fyrsta í ár, gekk yfir suðvesturhornið í gær [9.]. „Þetta er eitt alversta veður sem ég man eftir og hefur þó oft blásið hérna. Það var sérstakt við þetta veður hvað það var lengi hvasst. Frá því fimm um morguninn [í gær] og fram á eftirmiðdaginn var ekki hægt að tala um hviður því það var stöðugt hvassviðri allan tímann. Þetta var eitt allsherjar bál,“ segir Pétur Leví Elíasson, ábúandi á bænum Hjassa á Kjalarnesi, um fárviðrið þegar haustlægðin gekk yfir í gær. Miklar skemmdir urðu á aflögðu refa- og minkabúi á Hólalandi, skammt frá Hjassa, ásamt því sem framhliðin fór af gamla húsinu í Brautarholti nokkur hundruð metra frá. Betur fór en á horfðist því 20 metra gámur sem lá við fjöruborðið tókst á loft. Gámurinn stefndi á Hólaland og mátti litlu muna að hann skylli á dráttarvél en hann var síðan festur niður með jarðvegi eins og brak í annarri skemmunni sem stórskemmdist á Hólalandi. Mildi þótti að þakplötur úr skemmunum þeyttust ekki inn um stofugluggann í Brautarholti og þakkaði Þórður Bogason björgunarsveitarmaður trjágróðri sem stöðvaði þær það að ekki fór ver.

Fárviðri var í Vestmannaeyjum fram undir kvöld í gær og lagðist stór flutningabíll á hliðina í einni hviðunni. Nokkurt tjón varð á íbúðarhúsum, einkum á timburhúsi á Brimhólabraut þar sem hluti þaksins flettist af, að sögn lögreglunnar í Vestmannaeyjum. Þá fauk vinnupallur á Bárustíg og þurfti að loka nærliggjandi götum á meðan unnið var við að færa hann frá. Adolf Þórsson, formaður Björgunarfélags Vestmannaeyja, hafði í nógu að snúast en hann sagði lægðina með þeim krappari í lengri tíma, jafnvel síðan 1991. Að sögn lögreglunnar í Vestmannaeyjum gekk veðrið niður um hálfsexleytið í gærkvöldi en flestir bátar voru þá í höfn. Á Keflavíkurflugvelli gekk flug samkvæmt áætlun. [Baldur Arnarson og Júlíus Ingason].

Fréttablaðið segir einnig frá veðrinu í pistli 10.október:

Sjö rútur og strætisvagnar voru kallaðir að Háskóla Íslands í gær vegna veðurofsans til að skýla stærðarinnar veislutjaldi fyrir vindinum. Tjaldið var við það að takast á loft.
Í tjaldinu fer fram Októberfest á vegum Stúdentaráðs Háskóla Íslands. Þetta er ekki í fyrsta sinn sem veður veldur vandræðum á Októberfest, sem síðustu ár hefur verið haldið í sama tjaldinu. Fyrir tveimur árum þurfti að rýma tjaldið eina nóttina af ótta við að það væri að fjúka. - sh

Eignatjón vegna óveðurs sem gekk yfir Suðvesturland í gær nemur milljónum að því er talið er. Fréttist af útveggjum, þökum og klæðningum víða sem ýmist fuku af húsum eða héldust á með naumindum. Um 40 björgunarsveitarmenn í tíu hópum höfðu nóg að gera við að hjálpa fólki og fyrirtækjum sem lent höfðu í vandræðum í veðurbarningnum sem gekk yfir suðvestanvert landið. Í fyrrinótt og í gærmorgun var veðrið með versta móti í Vestmannaeyjum, þar fuku þök af húsum og bíll á hliðina.

Tíð var góð í nóvember, austlægar áttir lengst af ríkjandi og ekki fréttist af tjóni eða vandræðum af völdum veðurs. Lengst af var hlýtt í veðri.

Tíð var sömuleiðis mjög hagstæð í desember. Fram til þess 18. var lengst af óvenjuhlýtt, en síðan einkenndist veðurlag af kulda og stillum. Þó var illviðri og snjóflóðahætta um norðvestanvert landið á aðfangadag. Foktjón varð austanlands og í Vestmannaeyjum dagana 19. og 20.  

Síðla árs 2009 raskaðist meginhringrásin við norðanvert Atlantshaf mjög og stóð sú röskun meira og minna allt árið 2010 og varð það eitt afbrigðilegasta hringrásarár um mjög langt skeið. Mikil og hlý hæð var vestur undan - þar sem venjulega er kuldi og háloftalægðasvæði. En meir um það í pistli um árið 2010.  

Kortið sýnir hina röskuðu hringrás í desember 2009. Hæðarhryggur er vestur af Íslandi og 500 hPa-flöturinn miklu hærri en venjulegt er. Lægðabrautir víðs fjarri landinu. Fram yfir miðjan mánuð voru mikil hlýindi á landinu. Þau náðu hámarki dagana 11. til 15. 

Kortið sýnir hina óvenjulegu stöðu þriðjudaginn 15.desember. Hæðin þokaðist síðan til vesturs og þ.19. og 20. gekk allmikill norðanstrengur yfir landið og varð kalt út mánuðinn. Ný háloftahæð, ámóta mikil háloftahæð myndaðist síðan vestan við land síðustu tvo daga ársins. 

Norðankastið um þann 20. olli minniháttar vandræðum. Morgunblaðið segir frá 21.desember:

Illa viðraði víða um land um helgina og sinntu björgunarsveitir nokkrum minniháttar útköllum. Meðal annars var björgunarsveitin Geisli á Fáskrúðsfirði kölluð út þegar þak fauk í heilu lagi af garðhúsi í bænum á laugardag. Á Seyðisfirði sinnti björgunarsveitin Ísólfur útkalli vegna foks og þakskyggnis sem losnaði. Í gærmorgun þurfti lögregla í Vestmannaeyjum að sinna nokkrum útköllum vegna veðurs. Fiskkar fauk á bíl í morgunsárið og braut í honum rúðu. Þá fauk vinnupallur en það olli ekki skemmdum. Einnig fauk hraðbátur af kerru og skemmdist. [e-mail]

Lýkur hér samantekt hungurdiska um veður og veðurfar ársins 1998. Að vanda eru fjölbreyttar tölulegar upplýsingar (meðalhiti, mánaðarúrkoma ofl.) í viðhenginu.  

Skrár tengdar þessari bloggfærslu:

• tölur ársins 2009

Miðsumar - eða þar um bil

Á þessum árstíma hafa hungurdiskar oft fjallað um miðsumar - eða hásumar. Í gamla íslenska tímatalinu er miðsumar sett á sunnudag í 14.viku sumars. Á þessu ári ber hann upp á 27.júlí, getur fyrst fallið á þann 22., en síðast á 28.

Í íslenska tímatalinu eru tólf mánuðir. Þeir eru allir 30 dagar að lengd. Tólf sinnum þrjátíu eru 360, en árið er hins vegar 365,25 dagar. Til að bæta úr þessu misræmi er fjórum dögum skotið inn á milli mánaða á miðju sumri, aukanætur nefnast þeir. Fjórir sólarhringar sem formlega tilheyra hvorki skerplu né heyönnum. Í ár eru 23. til 26.júlí aukanætur. Þá eru dagarnir orðnir 364. Vikurnar í íslenska tímatalinu eru 52, hver vika er 7 dagar (að vísu smáóregla við misseraskiptin). Árið - mælt í vikum - er því líka 364 dagar. Til að tímatal og árslengd falli saman er á 5 til 6 ára fresti skotið inn aukaviku, svonefndum sumarauka. Eftir að það hefur verið gert gengur allt upp - árið verður að meðaltali jafnlangt. Sólstöður rekur ekki á milli árstíða. 

Eins og oft hefur fram komið á hungurdiskum fellur þetta gamla miðsumar mjög vel að miðsumri náttúrunnar. Hiti er að meðaltali hæstur á landinu einmitt þessa daga og sömuleiðis er hásumar í hringrás veðrahvolfsins, vestanvindabeltið kemst eins nærri hvíldarstöðu og það getur gert. Til að það breytist þarf misræmi á milli hlýnunar heimskautaslóða og lægri breiddarstiga að verða talsvert meira heldur en útlit er fyrir að það geti orðið, jafnvel þótt hlýnun af völdum aukinna gróðurhúsaáhrifa verði enn meiri en svartsýnustu spár gera ráð fyrir. Að vísu flækir margt það mál - þótt ólíklegt sé að hvíldarstaðan hnikist til í tíma gæti hún þó orðið öðru vísi en við höfum átt að venjast - engin trygging fyrir því. Um slíka möguleika höfum við rætt áður (kannski mætti gera það aftur).

Eins og oft áður lítum við á háloftakort sem sýnir stöðuna nú á miðsumri.

Heildregnar línur sýna hæð 500 hPa-flatarins um hádegi í dag, þriðjudaginn 22.júlí 2025. Af þeim ráðum við vindátt og vindstyrk í miðju veðrahvolfi. Litafletir sýna þykktina, hún mælir hita í neðri hluta veðrahvolfs. Því meiri sem hún er því hlýrra er loftið. Ísland er rétt neðan við miðja mynd. Tveir hringir (blá, slitin lína og rauð) hafa verið settir inn á myndina. Stærri hringurinn (sá bláleiti) sýnir í stórm dráttum aðsetur heimskautarastarinnar, sem er heldur veikbyggð - eins og vera ber. Á henni eru fjölmargir hlykkir, 5 til 7 - svona eftir því hversu smámunasöm við erum. Almennt er mun kaldara norðan við röstina heldur en sunnan hennar. Þó má hér sjá tvær veigamiklar undantekningar. Tvær hlýjar hæðir eru norðan við röstina, loft sem sloppið hefur norður fyrir. Hæðin yfir Skandinavíu er undirstaða hlýindanna hér að undanförnu. Þykktin hefur nú um alllangan tíma verið á milli 5500 og 5600 metrar, skaut sér jafnvel upp fyrir það fyrir viku síðan. Hin hæðin er enn hlýrri, en óstöðugri, yfir austanverðri Síberíu. 

Það er mjög algengt að greina megi annan hring, mun minni, á kortum sem þessum. Hann er merktur hér með rauðu. Oft er hann greinilegri heldur en nú. Í honum eru tveir (til þrír) kuldapollar. Kalt Norðuríshafið viðheldur þeim, mikil varmaorka fer í að bræða ís á þessum tíma árs - það dregur úr þykktinni og heldur kuldapollunum við. Eftir um það bil hálfan mánuð fara þeir að fá verulega aðstoð - þegar sól lækkar að mun á lofti og allar norðurslóðir taka að kólna. 

Oft er þessi tveggja hringja staða nokkuð stöðug - en þó er einkum tvennt sem vill raska henni. Annar vegar er alltaf dálítil hreyfing á kuldapollunum - þeir eiga það til að renna suður á bóginn. Þá styrkist hringrásin í þeim og rauða hringnum og þeim bláa getur jafnvel slegið saman - og geta í kjölfarið orðið breytingar um mestallt hvelið. Hins vegar geta komið krappir sveigir á heimskautaröstina - það gerist einkum þegar það sem ritstjóri hungurdiska hefur kosið að kalla hvarfbaugshroða fer á kreik. Þetta er eins konar samheiti yfir fellibylji, hitabeltislægðir og önnur kerfi sem bera mikið af raka upp í efri lög veðrahvolfsins. Fyrirferðin þar getur orðið það mikil að sveigja komi á heimskautaröstina - hún fer þá norðar - og sunnar en venja er. 

Eitt svona svæði er sjáanlegt á þessu korti (gul ör) - nokkuð öflug sunnanátt sem nær yfir fjölmörg breiddarstig - hugsanlegur breytingavaldur. Annað slíkt sunnanáttarsvæði er við hæðina í Síberíu - hún er óstöðug, brotnar niður og sendir minni bylgjur frá sér sem geta valdið breytingum. 

Við skulum nú til gamans líta á spá evrópureiknimiðstöðvarinnar sem gildir á mánaðamótum, eftir tæpa tíu daga. Ekki er líklegt að hún sé rétt í smáatriðum - en við sjáum að talsverðar breytingar hafa orðið frá því sem nú er - sé hún rétt.

Stóri hringurinn hefur stækkað, og meginbylgjumynstrið er orðið grófara - meginbylgjurnar eru nú 3 til 5, en ekki 5 til 7 eins og nú er. Hæðin yfir Skandinavíu horfin, og Síberíuhæðin líka, en ný hæð komin yfir vestanverða Síberíu. Kuldapollurinn í Íshafinu hefur styrkst verulega - og sá sem á fyrri mynd var við norðvestanvert Grænland hefur skipt sér - hluti farið suður til Hudsonflóa, en annar hluti suðaustur um Ísland og veldur þarna talverðu kuldakasti. Þykktin komin vel niður fyrir 5400 metra, hiti í neðri hluta veðrahvolfs um 10 stigum lægri heldur en er í dag. Það kólnar þó ekki svo mikið þar sem skýjað er og þokuloft í dag - vegna þess að við njótum hlýindanna í háloftunum ekki að fullu. Þeir staðir þar sem hiti er í dag yfir 20 stig finna hins vegar breytinguna að fullu - og kannski rúmlega það.

En höfum í huga að hér er ekki beinlínis um spá að ræða - aðeins sýnidæmi um hugsanlegar breytingar á stöðu sem verið hefur læst um hríð. 

Hásumri lýkur í háloftunum á tímabilinu 8. til 24. ágúst. Þá fer haustgrunur að gera vart við sig.  

Fyrstu 20 dagar júlímánaðar 2025

Fyrstu 20 dagar júlímánaðar 2025 hafa verið hlýir. Meðalhiti í Reykjavík er +12,2 stig, +0,9 stigum ofan við meðallag sömu daga 1991 til 2020 og +1,1 stigi ofan meðallags síðustu tíu ára. Raðast hitinn í sjöunda hlýjasta sæti aldarinnar (af 25). Hlýjast var 2009, meðalhiti þá 13,5 stig, en kaldast 2018, meðalhiti 9,9 stig. Á langa listanum raðast hitinn í 14. hlýjasta sæti (af 153). Á þeim lista var líka hlýjast 2009, en kaldast 1885, meðalhiti þá 8,2 stig (8,3 stig 1983).

 

Á Akureyri er meðalhiti nú 13,3 stig, +2,4 stigum ofan meðallags 1991 til 2020 og +2,2 ofan meðallags síðustu tíu ára. Síðustu 90 árin hefur hiti fyrstu 20 daga júlí aðeins tvisvar verið hærri en nú. Það var 1984 (nánast jafn og nú) og 2021, þegar hann var mun hærri (14,5 stig).

 

Á Austurlandi að Glettingi, Austfjörðum og Suðausturlandi eru dagarnir 20 þeir hlýjustu á öldinni, en á öðrum spásvæðum í 2, til 3. hlýjasta sæti.

 

Á einstökum veðurstöðvum er vik miðað við síðustu tíu ár mest á Gagnheiði. Þar hefur hiti verið +5,1 stigi ofan meðallags. Minnst er vikið í Seley, +0,5 stig og vestur á Bíldudal, +0,8 stig.

 

Úrkoma í Reykjavík hefur mælst 26,0 mm og er það um 80 prósent meðalúrkomu. Á Akureyri hefur úrkoman aðeins mælst 2,8 mm, um tíundi hluti meðalúrkomu og aðeins 4,7 mm á Dalatanga og er það um 6 prósent meðalúrkomu - hefur þó mælst minni sömu almanaksdaga á báðum stöðvum

 

Sólskinsstundir hafa mælst 104,7 í Reykjavík, um 15 stundum færri en í meðalári. Á Akureyri hafa sólskinsstundirnar mælst 140,9, 44 fleiri en í meðalári.

Hálendishitamet jafnað

Fyrir nokkrum árum leitaði ritstjóri hungurdiska uppi það sem hann kallaði „hitamet hálendisins“ - eftir að hafa reynt að skilgreina hvað hann á við með því. Alls konar vafamál sækja að. Ekkert samkomulag er um að allt fyrir ofan einhverja ákveðna hæð yfir sjávarmáli skuli teljast hálendi. Hvaða stöðvar teljast þá hálendisstöðvar? Að auki hefur ritstjórinn verið nokkuð stífur á þeirri meiningu að hafa stöðvar Vegagerðarinnar ekki með í metakeppnum - nema þá „óformlega“. Ástæður fyrir þeirri sérvisku eru fleiri en ein, kannski helst sú að hámarkshiti er ekki mældur á sama hátt á Vegagerðarstöðvunum og þeim sem Veðurstofan og aðrir samstarfsaðilar hennar reka. Í upphafi vegagerðarkerfisins var meira um að þeir mælar færu á rek heldur en mælar Veðurstofunnar. Úr þessu var síðar bætt - þannig að líkur á slíkum bilunum eru nú ámóta miklar í kerfunum báðum. Það er einnig þannig að fleiri (til þess bærir) aðilar reka veðurstöðvakerfi. Þær athuganir eru hins vegar ekki í gagnagrunni Veðurstofunnar og mun minna er vitað um uppsetningu mæla - að hleypa slíku að í metametingi er eins og að opna ormadós (eins og það nú heitir). 

Hin viðurkenndu met ritstjórans eru því aðeins sett á stöðvum Veðurstofunnar og hennar nánustu samstarfsaðila. Í því sem hér fer á eftir eru vegagerðarstöðvarnar hins vegar með í pottinum - til gamans. 

Þá er það þetta með „hálendið“. Á vefsíðu Veðurstofunnar er einfaldlega miðað við 400 metra hæð yfir sjávarmáli. Það er einfalt, en hefur þann ókost að tvær stöðvar í byggð lenda uppi á hálendinu - ekki kann ritstjórinn við það. Möðrudalur er efsta byggða ból landsins. Þar hefur verið byggð frá ómunatíð. Stöðin er nú sett í 452 m hæð yfir sjávarmáli - ekki gott að segja hversu nákvæmt það er. Stöðin við Kröflu er hins vegar í 456 metra hæð. Það er beinlínis asnalegt að setja hana á hálendið, en Möðrudal ekki - bara út á 3 metra mun. 

Ritstjórinn ákvað því að fara upp í 460 metra, sem stendur er engin stöð á hæðarbilinu 460 til 470 metrar. 

Eftir að þessi mörk hafa verið dregin - hæð meiri en 460 metrar - og engar vegagerðarstöðvar er leitin að hæsta hita einföld. 

Metið sem ritstjórinn fann á sínum tíma, 25,9 stig sett í Veiðivatnahrauni 24,júlí 2013 stendur enn - en var jafnað nú á dögunum, þann 15.júlí, þegar hiti við Upptyppinga og í Veiðivatnahrauni náði sömu tölu, 25,9 stigum. 

En - það er alltaf eitthvað, hvað með vegagerðarstöðvarnar? Það eru tíu vegagerðarstöðvar ofan en 460 metra. Þrjár þeirra, Möðrudalsöræfi, Biskupsháls og Vopnafjarðarheiði hafa mælt hærri hita heldur en áðurnefndar mælingar í Veiðivatnahrauni. Á Möðrudalsöræfum mældust 26,7 stig í hitabylgjunni miklu 10.ágúst 2004, í sama skipti (reyndar 11.águst) mældist hiti 26,0 stig á Vopnafjarðarheiði og þann 25.ágúst 2021 mældust 26,5 stig á Biskupshálsi. Stöðin á Vopnafjarðarheiði hefur tvisvar verið flutt. Fyrstu árin var hún í 580 metra hæð (1995 til 2001), síðan í 484 metra hæð (2001 til 2012), en eftir það í 440 metra hæð (og þar með neðan „hálendismarka hungurdiska“). 

Á dögunum fór hiti í 26,9 stig við Kröflu (456 metra hæð). 

En hversu háð hæð eru þessi hitahámörk? Til að tékka á því lítum við á subbulega mynd.

Mun skýrara eintak (pdf) má finna í viðhenginu - einnig batnar myndin nokkuð sé smellt á hana og hún stækkuð. Lárétti ásinn sýnir hæð yfir sjávarmáli, en sá lóðrétti hita. Krossmark er sett við hverja stöð (hæð hennar og hæsta hita sem þar hefur mælst). Við sleppum því að setja nöfn við stöðvar sem ekki eru á hálendinu - þær eru flestar í vel innan við 100 metra hæð - en þó talsverð dreif áfram til hægri á myndinni, en fækkar smám saman eftir því sem hærra er komið. Nöfn vegagerðarstöðvanna er rituð rauðu letri. 

Í rauninni er ekki mikið samband á milli hæðar stöðva og hæsta hámarks sem mælst hefur. Reiknuð (nær marklaus) leitnilína sýnir að reiknaður hámarkshiti er aðeins 1,3 stigum lægri í 1000 metra hæð heldur en við sjávarmál. Eina atriðið sem gæti e.t.v. sagt okkur eitthvað er að ofarlega til hægri á myndinni er allstórt autt svæði - en neðarlega til vinstri er ekki eyða. Með hæfilega góðum vilja má segja að rauða strikalínan afmarki „eyðuna“ að neðan - alla vega segir hún okkur frá því að allt sem í framtíðinni mun lenda ofan við verður að teljast óvenjulegt. Halli hennar er ekki fjarri 5 stigum á 1000 metra, 0,5 stig á hverja 100 metra. Sú tala er ekki fjarri meðalhitafallanda yfir landinu - það meðaltal gjarnan talið um 0,6 stig á 100 metra. 

Þess mætti e.t.v. vænta að þessi mynd yrði skýrari hefðum við mælingar í þúsund ár, en ekki aðeins tæp 30 eins og hér. Sömuleiðis myndi e.t.v. eitthvað hreinsast til ef allar stöðvarnar hefðu athugað jafn lengi. Það skiptir t.d. máli hvort stöð var að athuga í hitabylgjunum 2004 og 2008 eða ekki. Nýliðin hitabylgja bætti stöðu þeirra stöðva sem byrjuðu að athuga eftir það. Þau met sem nú féllu voru langflest á stöðvum með stuttan athugunartíma. Undantekning þó fáeinar stöðvar á Suðurlandi.

En þrátt fyrir þessa augljósu galla myndarinnar sýnir hún okkur samt að fleira en hæð yfir sjávarmáli (og lengd athugunartíma) ræður hæsta hámarkshita. Til að sannfærast um það þurfum við bara að líta á punktadreifina í fyrstu 100 metrunum - breytileikinn er mikill. Kannski er ástæða til að líta nánar á það. Til að geta gert það þyrfti ritstjórinn hins vegar að fara í undirbúningsvinnu - óvíst hvort þrek og forgangsröðun verkefna leyfa slíkt.  

Í sérstöku viðhengi má finna lista með mánaðahitametum hálendisins (textaskrá, endurnýjun á eldri lista hungurdiska).  

Skrár tengdar þessari bloggfærslu:

• skýrara eintak af pistilmynd
• hálendishitamet - eftir mánuðum

Fyrri hluti júlímánaðar 2025

Hlýindin undanfarna daga hafa þokað meðalhita mánaðarins vel upp á við og fyrstu 15 daga júlí er meðalhiti í Reykjavík kominn í 11,8 stig. Það er +0,6 stig ofan meðallags 1991 til 2020 og +0,7 stig ofan meðallags sömu daga síðustu tíu árin. Raðast hitinn nú í 7. hlýjasta sæti (af 25) á öldinni. Þessir sömu dagar voru hlýjastir árið 2007, meðalhiti þá 13,3 stig, en kaldastir voru þeir 2013, meðalhiti þá 9,6 stig. Á langa listanum er hitinn nú í 27. hlýjasta sæti (af 153). Hlýjast var1991, meðalhiti 13,5 stig, en kaldast 1874, meðalhiti 7,7 stig, 8,1 1885 og 8,2 1983.

 

Á Akureyri er meðalhiti fyrri hluta júlí 13,2 stig það er +2,3 stigum ofan meðallags 1991-2020 og +2,2 stigum ofan meðallags síðustu tíu ára. Síðustu 90 árin hefur fyrri hluti júlí aðeins þrisvar verið hlýrri en nú á Akureyri (2021, 1976 og 1991).

 

Á spásvæðunum öllum er fyrri hluti júlí meðal þeirra 4 hlýjustu á öldinni (af 25). Að tiltölu hefur verið hlýjast á Austfjörðum og Suðausturlandi þar sem hann er hlýjastur, en situr í fjórða sæti við Faxaflóa og á Suðurlandi.

 

Á einstökum stöðvum er vik miðað við síðustu tíu ár mest á Gagnheiði. Þar er hiti +4,4 stigum ofan meðallags og +4,0 stig á Grímsstöðum á Fjöllum. Minnst er vikið á Mikladal við Patreksfjörð, +0,2 stig, og +0,5 á Bíldudal.

 

Úrkoma í Reykjavík hefur mælst 24,3 mm og er það í rétt tæpu meðallagi. Á Akureyri hefur úrkoman aðeins mælst 2,7 mm og er það aðeins 15 prósent af meðallagi. Á Dalatanga hafa aðeins mælst 2,5 mm sem er aðeins 4 prósent af meðallagi þar. Hefur þó á báðum stöðvum mælst enn minni fyrri hluta júlí.

 

Sólskinsstundir hafa mælst 100,7 í Reykjavík, 15 stundum umfram meðallag. Á Akureyri hafa sólskinsstundirnar mælst 111,4, 35,8 fleiri en í meðalári.

 

Mánudagurinn í þessari viku (14.júlí) var sérlega hlýr um mestallt land. Hiti komst í 20 stig á 65 prósent stöðva í byggðum landsins. Það eru ekki margir dagar sem hafa náð slíkum árangri (meir um það síðar). Árshitamet voru sett á fjölmörgum stöðvum. Sérstaklega skal nefnt met á Stórhöfða í Vestmannaeyjum, en þar fór hiti í 22,2 stig og hefur aldrei mælst jafnmikill eða meiri frá upphafi mælinga þar (1921). Einnig voru sett met á Hellu á Rangárvöllum (mælt frá 1957), á Vatnsskarðshólum (mælt frá 1978 - og lengur þar í grennd). Líklega mældist nú hæsti hiti sem vitað er um í Hornafirði - líta þarf þó betur á mælingu úr Hólum frá 1934. Met var sett á Hjarðarlandi (29,5 stig) og hefur hiti hér á landi sárasjaldan mælst meiri. Líklega var einnig sett hálendismet (eða það jafnað), en ritstjóri hungurdiska á eftir að athuga það betur (meira síðar).

 

Viðbót - síðar sama dag:

Undanfarna daga hefur verið mjög hlýtt loft yfir Keflavíkurflugvelli - sérstaklega í neðsta hluta veðrahvolfsins. Að kvöldi 14. var sett júlíhitamet í 925 hPa-fletinum (í rúmlega 600 metra hæð) þegar hiti fór þar í 18,0 stig. Í ágúst árið 2004 fór hiti í fletinum hins vegar í 18,6 stig (þ.9.). Í 850 hPa fór hiti í 13,0 stig í gærkvöldi (15.). Það er óvenjulegt. Í 20 km hæð var hins vegar óvenju kalt - þó ekki met.

Sömuleiðis hefur slatti af daggarmarks- og eimþrýstingsmetum fallið. Daggarmark og eimþrýstingur (hlutþrýstingur vatnsgufu) er mælikvarði á magn eims (vatnsgufu) í lofti. Í dag (16.) hefur loft verið sérlega rakt. Hæsta daggarmark sem enn hefur frést af í dag er 18,3 stig sem mældist á Hallormsstað kl.16, það hæsta sem þar hefur mælst. Opinber landsmet eru ekki til fyrir daggarmarkið. Mælingar á því eru mjög óáreiðanlegar en þó er ljóst að áreiðanlegt daggarmark hefur ekki oft mælst hærra heldur en þetta á landinu, vantar sennilega innan við 1 stig upp á met sjálfvirkra stöðva. Nokkuð af augljósum villum er í hæstu daggarmarksmælingum mannaðra stöðva, meira að segja í Reykjavík þar sem hæsta áreiðanlega gildið er líklega um 16 stig. Ítarleg villuhreinsun hefur (því miður) ekki farið fram. Hafa má í huga að dagar þegar daggarmarkið er langtímum saman ofan við 10 til 12 stig eru óskastundir kjallaraslaga og myglu. Það kann að hljóma sem öfugmæli að helst þurfi að kynda kalda kjallara á hlýjustu og rökustu dögum ársins - og fremur heldur en á öðrum tímum árs - en þannig er það.