Talning „sumardaga“ í Reykjavík og á Akureyri hefur verið fastur liður á bloggi hungurdiska frá því 2013. Uppgjörið hefur ætíð verið gert um mánaðamótin ágúst-september. Að meðaltali er aðeins einn dagur í september í Reykjavík sem nær þessum (algjörlega) tilbúna staðli ritstjórans. Skilgreiningu á hungurdiskasumardegi má finna í pistli [20.júní 2013] - (nokkuð frjálslegt - enda er þetta bara leikur).

Ritstjórinn hefur neyðst til þess að hætta talningu sumardaga á Akureyri. Ástæðan er sú að mannaðar athuganir hafa verið felldar niður þar á bæ. Jú, það væri vel hægt að nota sjálfvirkar athuganir auk athugana frá flugvellinum - en eftir smáíhugun hefur ritstjórinn komist að þeirri niðurstöðu að það sé viðfangsefni yngri veðurnörda að búa til annað ámóta kerfi - kannski hefur ekkert þeirra áhuga á því - en það verður þá bara að hafa það.

Sumarið 2025 var nokkuð óvenjulegt, í maí voru sumardagarnir sjö, sex fleiri heldur en í meðalári og hafa aldrei verið svo margir í þeim mánuði. Júní var mun daufari. Að meðaltali eru þó ekki nema 5 sumardagar í þeim mánuði að jafnaði, voru fjórir að þessu sinni. Í júlí eru sumardagarnir að meðaltali 12, en voru 8 að þessu sinni. Í ágúst voru sumardagarnir 14 og er það sex fleiri en í meðalári. Að meðaltali er aðeins einn sumardagur í september, en eftir spám að dæma virðast líkur vera nokkrar á að þeir gætu orði fleiri að þessu sinni. Myndi slíkt þá enn bæta ásýnd sumarsins.

Sumardagar í september hafa flestir orðið 11. Það var árið 1958. Slík viðbót er ekki líkleg nú - en kæmi þá sumrinu upp í hóp þeirra gæfustu. Lengst til vinstri á myndinni hefur verið gerð tilraun til þess að telja sumardaga áranna 1936 til 1948. Ekki er víst að sú talning sé fyllilega samanburðarhæf hinni „venjulegu“ talningu, en ætti samt að sýna innbyrðis mun á mánuðum og árum þess tímabils. Sumrin 1936, 1939, 1941 og 1944 skora öll sérlega vel og keppa við bestu sumur þessarar aldar í fjölda sumardaga í Reykjavík. 

Síðan er „sumareinkunn“ hungurdiska - ritstjórinn reiknar hana eftir að Veðurstofan hefur reiknað meðalhita, úrkomusummu og talið úrkomudaga og sólskinsstundir bæði í Reykjavík og á Akureyri (jú, þar ráðum við við Akureyri líka). Ekki er fullvíst að hún segi nákvæmlega sömu sögu (en það kemur í ljós).

En við minnum á að þetta er aðeins leikur - við gætum notað aðrar skilgreiningar og fengið út allt aðrar tölur. Ef svo ólíklega fer að sumardagar „hrúgist inn“ í september (og október) verður myndin endurskoðuð.

Síðastliðin nótt (aðfaranótt 26.ágúst 2025) var óvenjuhlý víða um land - þar á meðal í Reykjavík. Næturlágmarkið sem var skráð kl.9 í morgun var 14,4 stig. Við vitum ekki enn hvert sólarhringslágmarkið verður. Það kemur í ljós eftir að mælt hefur verið kl.18. Líklega heldur þó þetta lágmark - og verður þar með að sólarhringslágmarki, sem kemst á lista yfir hæstu lágmörk í Reykjavík.

Samfelldar lágmarksmælingar hófust í Reykjavík í maí 1920 og hefur sólarhringslágmarkið aðeins fjórum sinnum verið hærra en nú, og þrisvar jafnhátt. Langhæst var lágmarkið að morgni 31.júlí 1980, 18,2 stig - eiginlega „út úr kortinu“ - eins og sagt er.

Næsthæst var lágmarkið þann 8.júní 1929, 15,5 stig og 15,4 stig þann 11.ágúst 2004. Þann 28.júlí 1936 var það 14,5 stig.

Jafnt lágmarkinu nú (14,4 stig) var það 25.júlí og 3.september 1939 sem og 8.júlí 1991.

Það flækir málið að á sjálfvirkum veðurstöðvum er farið að miða við „réttan“ almanakssólarhring (kl.0 til 24). Það þýðir að á sjálfvirku stöðinni þurfum við að bíða til kl.24 til að sjá sólarhringslágmarkið. Hiti hefur reyndar ekki enn farið niður fyrir 14,5 stig - en spár segja að hann geri það fyrir kl.24 í kvöld. Meðan sólarhringslágmark mönnuðu stöðvarinnar verður meðal þeirra hæstu gæti svo farið að sólarhringslágmark þeirrar sjálfvirku verði það ekki, mælirinn er þó sá sami.

Þetta ætti að sýna vel að met þurfa að „hitta í“ - við gætum sífellt verið að finna met með því að hringla til með viðmiðunartíma og þess háttar. Við gætum hugsanlega náð hærra sólarhringslágmarki með því að skipta sólarhringnum á annan hátt. Þótt það gangi reyndar ekki í þessu tilviki gæti það hafa gerst í fyrri tilvikum. Að þessu sinni hafa „klukkumet“ - hæsti hiti á athugunartíma - ekki verið sett í Reykjavík (eitt féll reyndar í apríl og tvö í maí). Best við höggi liggur nú hæsti hiti sem mælst hefur kl.21 í Reykjavík. Núgildandi met er frá 8. ágúst 1964. Þá mældist hitinn 18,1 stig (ekki man ritstjórinn þann dag - og skilur ekkert í því) - það er enn rétt hugsanlegt (ólíklegt þó) að hiti kl.21 í kvöld nái þessari tölu. Önnur klukkumet eru líklega alveg utan seilingar.

Viðbót 27.ágúst

Lágmarkshiti í Reykjavík 26.ágúst 2025 endaði í 14,4 stigum, bæði miðað við eldri og nýrri mælihætti. Hlýindin héldust nægilega lengi fram eftir kvöldi til að ná því marki. Uppgjörið hér að ofan stendur því. 

Sólarhringslágmark þess 26. var víða mjög hátt á höfuðborgarsvæðinu, hæst á Skrauthólum á Kjalarnesi og er það nýtt met á þeim stað (athugað frá 2002). Við Blikdalsá á Kjalarnesi fréttist lægst af 16,8 stigum og raunverulegt lágmark hefur sjálfsagt ekki verið lægra að mun, en engar formlegar lágmarksmælingar eru á vegagerðarstöðvum. 

Sólarhringsmeðalhitinn í Reykjavík var einnig óvenjulega hár, 15,9 stig á „mönnuðu“ stöðinni. Á henni er meðaltalið reiknað eftir 8 athugunum sem gerðar eru á 3 klst fresti. Sjálfvirki mælirinn sem miðað er við sýndi hins vegar 16,0 stig (eða 15,96) - þar er meðalhitinn meðaltal 24 athugana á klukkustundar fresti. Hrekkur hér til um einn aukastaf við þessar tvær mismunandi reikniaðferðir. 

Þetta er næsthæsti sólarhringsmeðalhiti sem við vitum um svo seint að sumri í Reykjavík. Þann 2.september 1939 var hann jafnhár eða lítillega hærri (en ónákvæmni er auðvitað nokkur). Þetta er áttundi hæsti sólarhringsmeðalhiti í Reykjavík í ágúst frá 1881 að telja. Langhæstur varð meðalhitinn þann 11.ágúst 2004, 20,1 stig, 1.ágúst 2008 var hann 17,5 stig og sömuleiðis þ.12. ágúst 2004 og 10. ágúst 2004 var hann 17,4 stig. Þann 25.ágúst 2015 var hann 17,0 stig, þann 14.ágúst 1977 16,4 stig og 16,1 stig daginn áður 13.ágúst 1977. 

Leyfum við júlí- og júnímánuðum að vera með dettur tala gærdagsins niður fyrir 30. sæti - svo mikill munur er á ágúst og júlí. Það eru ekki nema tveir júnídagar sem eru hlýrri heldur en gærdagurinn, sá 24. árið 1891 og sá 10. árið 2002. Jafnhlýtt var 2.júní 1955 og 20.júní 1949. 

Flestar þessar eldri dagsetningar eru væntanlega horfnar í gleymskuþoku langflestra - kannski kveikja einhver veðurnörd á þeim. Vonandi muna sumir aðrir þó enn hitabylgjurnar miklu 2008, 2004 og 2002. 

Um þessar mundir er blogg hungurdiska 15 ára. Fyrsti pistillinn (reyndar aðeins ein lína) féll af himnum ofan (nánast) þann 19. ágúst árið 2010. Fyrsti „alvörupistillinn“ birtist hins vegar þann 23.ágúst og fjallaði um fyrsta íslenska veðurfræðiritið, „Um meteora“ sem Magnús Stephensen tók saman og birti í þriðja árgangi rita Lærdómslistafélagsins 1782 (merkileg bók). Næstu daga var fjallað um fleiri gömul rit á íslensku og fjalla um veður og veðurfræði. 

Eitt þessara gömlu rita hafði reyndar þar til alveg nýlega farið framhjá ritstjóranum. Það ber nafnið „Sjór og loft, kaflar úr almennri jarðlýsingu“ eftir Bjarna Sæmundsson aðjúnkt (eins og hann kallar sig). Bókin kom út hjá Bókaverslun Sigfúsar Eymundssonar 1919 og var - eins og segir á forsíðu, „til notkunar við kenslu í lærdómsdeils mentaskólans“. Bókin er 69 síður. 

Í formála segir Bjarni að allt frá því að lærdómsdeild Menntaskólans hafi verið sett á stofn hafi verið kennd þar undirstöðuatriði í eðlislýsingu sjávar og lofts af þeirri eðlilegu ástæðu að sjór og veðrátta hafa „svo afarmikil áhrif á öll kjör þjóðar vorrar, að það getur varla talist sæmandi að mentaður Íslendingur sje með öllu ófróður um þessi atriði ... “,

Síðan segir Bjarni það hafa verið sitt hlutskipti að kenna þetta og hafi hann gert það í tíu ár og stuðst við norska bók, sem hann segir ágæta en hún taki „lítið tillit“ til Íslands. Síðan segir Bjarni: „Hafði ég fyrir löngu hugsað mjer að semja svipaða bók“ - (heldur kunnugleg áform). Að lokum er þess getið að stjórnarráðið veitti nokkurn styrk til útgáfunnar. 

Eins og þeir sem kynnst hafa öðrum skrifum Bjarna, svosem ritum hans um Fugla og fiska, vita er texti hans mjög lipur og skýr og margt af því sem fram kemur í bókinni gæti alveg eins átt heima í nýrri bók um þetta efni. Það er þó ljóst að ýmislegt er hér líklega verið að segja í fyrsta sinn á prenti á íslensku - eða alla vega ekki komin festa í hugtakaheiti og þess háttar. 

Bókin skiptist í tvo meginkafla sá fyrri heitir „Eðlislýsing sjávarins (sjófræði)“ - bendir til þess að nafnið „haffræði“ hafi annað hvort ekki verið mönnum tamt - eða jafnvel ekki orðið til. 

Síðari meginkaflinn heitir „Eðlislýsing loftsins (Loftfræði eða veðurfræði)“. Orðið loftfræði er ritstjóra hungurdiska ókunnugt og sömuleiðis virðis sem að orðið „veðurfræði“ hafi e.t.v. ekki verið alveg tamt á þessum árum - þótt það sé hins vegar að minnsta kosti 40 árum eldra. 

Árið 1919 var þekking á bæði efri loftlögum sem og aflfræði lofthjúpsins mjög takmörkuð - en ekki svo langt í byltingarkenndar framfarir í þeim efnum. Texti bókarinnar líður auðvitað nokkuð fyrir þetta. Menn þekkja hér bæði lág- og háþrýstisvæði og hringrás loftsins í kringum þau, en orðin „lægð“ og „hæð“ eru ekki notuð hér - heldur „sveipir“ og „andsveipir“ - eða jafnvel „minim“ og „maxim“. Greinilegt er að ritstjórinn þarf eitthvað að athuga hvenær nútímaorðin komast í notkun - hvort það er Þorkell Þorkelsson fyrsti veðurstofustjórinn eða Jón Eyþórsson, fyrsti veðurfræðingur landsins nota þau fyrst. 

Eftir að hafa fjallað nokkuð um dæmigert veðurlag í lægðum og hæðum (minimum og maximum) er stuttlega minnst á veðurspár (s.53):

„Það liggur í augum uppi, að það mætti segja fyrir um veður með nokkurum fyrirvara, ef menn gætu reiknað nákvæmlega út göngur eða hreyfingar sveipanna, en það er ógerningur enn sem komið er“. Síðan bendir Bjarni á að fylgjast megi með hreyfingum sveipanna með hjálp veðurskeyta og þannig séu einhverjar veðurspár mögulegar. 

Mynd úr bókinni. Hún sýnir dæmigert skýjafar sem fylgir sveip (lægð). Hér má sjá jafnþrýstilínur dregnar í mm kvikasilfurs (750 = 1000 hPa). 

Þegar á allt er litið er bók þessi holl lesning fyrir veðuráhugamenn. 

Þess má að lokum geta að pistlar hungurdiska eru nú orðnir 3436 - ristjórinn nokkuð farinn að mæðast - og orðinn endurtekningasamur úr hófi.  

Hér á hungurdiskum hefur nokkrum sinnum áður verið fjallað um hæsta hita ársins á Íslandi - þetta er því eins konar endurtekning - en myndirnar eru þó nýgerðar - og gagnaröðin nær allt til ársins í ár (2025). Á dögunum mældist hæsti hiti á landinu í 79 ár, 29,8 stig. Svo sannarlega óvenjuleg tala. Í öðrum pistli hungurdiska - frá árinu 2018 - var fjallað um öll þau tilvik þar sem hiti hefur mælst 30 stig eða meira - flest eru þau vafasöm eða klárlega röng. Við höldum þó (fyrir siðsemi sakir) í þrjár mælingar (þar af tvær sama daginn) og segjumst trúa því að hiti hafi náð 30 stigum. 

Hér er hins vegar spurt um hæsta hita ársins - svona yfirleitt. Við lítum á síðustu 100 ár, árin 1926 til 2025 og teljum hversu oft þessi hámarkshiti lendir á hverri hitatölu. Við veljum hér bilin 20,0 til 20,9 og svo framvegis, en hefðum alveg eins getað valið 20,5 til 21,4 og þá endað á 30,5 til 31,0. Þá hefðu súlurnar á myndinni hér að neðan aðeins hliðrast til. 

En við horfum á þessa. Síðustu 100 árin hefur hiti á hverju einasta ári náð 20 stigum einhvers staðar á landinu. Litlu munaði þó árin 1961 og 1979. Hæstur varð hitinn 1939, 30,5 stig - á Teigarhorni (eins og flestir lesendur vita), sama dag mældist hiti 30,2 stig á Kirkjubæjarklaustri - gefur okkur kannski afsökun fyrir því að trúa mælingunum. Árið 1946 er getið um 30,0 stig á Hallormsstað - ekki alveg trúlegt - en við getum samt ekki þurrkað þá tölu út án umhugsunar (meir um það mál í áðurnefndum pistli).

Ef við framkvæmum talninguna með 0,1 stigs nákvæmni kemur í ljós að miðgildið er 26,0 stig. Í fimmtíu árum hefur hæsti hiti ársins verið lægri en 26,0 stig, og í fimmtíu árum meiri en 26,0 stig. Af einstökum bilum (eins og við skilgreindum þau) er algengast að hæsta hámark ársins sé 26 komma eitthvað stig, 22 sinnum á 100 árum. Frá 21 stigi upp í 26 er fjölgunin nokkuð jöfn frá stigi til stigs, en tíðnin fellur öllu hraðar, strax og komið er upp í 27. Segja má að það sé eftirtektarvert nái hæsti hiti ársins 28 stigum eða meira. 

Þá er komið að því að spyrja hvort við sjáum einhverja greinilega breytingu - fjölgar mjög háum árshámörkum eða ekki? 

Einfalda svarið er nei. Myndin sýnir hæsta hámark hvers árs síðustu 100 árin. Við getum reiknað leitni og fengið út að hún sé um 0,8 stig á þessum 100 árum - sem ekki er marktækt miðað við dreifina. Þeir sem vilja halda fram leitni geta þó bent á að á tímabilinu 1950 til 1973 hafi verið skortur á háum tölum - en fjöldi lágra. Tímabil þetta nær út yfir „hafísárin“ svonefndu, byrjar um 15 árum áður - meðan ársmeðalhiti var enn í sæmilegu lagi. Við höfum hins vegar áður bent á að hlýindaskeiðið fyrra stóð styttra að sumarlagi heldur en á öðrum árstímum - hvað sem veldur - það er alveg raunverulegt. Ef við byrjum að reikna inni í þessu svalara skeiði (hvort sem við byrjum 1950 eða 1970 skiptir litlu) - virtist leitni hámarkshitans vera meiri, meira að segja töluvert meiri. 

Það má einnig segja að á áratugnum 1950 til 1960 var einmitt verið að skipta um hitamælaskýli hér á landi, veggskýli lögð af, en fríttstandandi tekin upp. Kannski hefðu hin háu hámörk tímabilsins 1926 til 1950 ekki mælst í fríttstandandi skýlunum? Á hinn bóginn geta aðrir bent á að hin háu gildi síðustu 25 ára séu aðallega mælihólkum sjálfvirku stöðvanna að þakka - svona háar tölur hefðu ekki sést í gömlu skýlunum. Eitthvað gæti verið til í því varðandi hámörkin sjálf. Rétt að ítreka að samanburðarmælingar sýndu nær engan mun á meðalhita skýla og hólka. Við vitum hins vegar að samanburðarmælingar (þótt þær séu ekki margar) sýndu oftast að veggskýlin voru of hlý yfir hádaginn - miðað við fríttstandandi skýlin. Einfalt var að laga það - með því að nota síðari tíma aðferðir til reikninga meðaltala. Þéttara veðurathuganakerfi gæti einnig skipt máli. 

En niðurstaðan er alla vega sú að við getum ekki dregið neinar ályktanir um hlýnandi veðurfar (né kólnandi) með því að líta á árshámarkshitann eingöngu - til þess er hann of tilviljanakenndur - aðeins ein tala á ári. 

Eins og sjá má á myndunum hér að ofan hefur það gerst í 13 árum síðastliðna öld að árshámarkshiti á landinu hafi náð 28 stigum. Það var 1926, 1937, 1939, 1946, 1949, 1974, 1988, 1991, 2004, 2008, 2012, 2021 og 2025. Þegar farið er í saumana á þessum tilvikum kemur í ljós að stundum voru 28 stigin ein á ferð, en stundum mældist svo mikill hiti á fleiri stöðvum, jafnvel mörgum.

Í hitabylgjunni miklu 21. og 22. júní 1939 þegar íslandsmetið var sett fréttist af 28 stigum eða meira á fjórum stöðvum - og mánuði síðar á einum. Það síðara tilvik (Lambavatn er raunar talið vafasamt). Hefði stöðvanetið verið þéttara hefðu stöðvarnar ábyggilega verið talsvert fleiri sem skiluðum 28 stigum. Einnig fréttist af 28 stigum á einni stöð einn dag síðar sama sumar. 

Í flestum þessum tilvikum náði hiti 28 stigum aðeins einn dag - og oft aðeins á einni stöð. Þannig var það 1926, 1937, 1946, 1949, 1974, 1988 og 2012. Árið 1939 voru tveir dagar með í spilinu og 1991 komu 6 stöðvar við sögu og 5 dagar - grunur er um „tvöföld hámörk“ í tveimur tilvikum - dagarnir væru þá þrír. En þetta var í langtímasamhengi mjög óvenjuleg hitabylgja. Það var hitabylgjan mikla í ágúst 2004 líka. Þá fór hiti í 28 stig á tíu sjálfvirkum stöðvum, sjö mönnuðum - og fjórum vegagerðarstöðvum að auki - og þrír dagar komu við sögu (10., 11. og 13. ágúst - einnig var mjög hlýtt þann 12. þótt ekki næðust 28 stig þann dag). Þetta átti sér líka stað bæði um landið sunnanvert og norðaustan- og austanlands.

Mjög mikla hitabylgju gerði einnig í júlílok 2008. Þá fór hiti í 28 stig á sjö sjálfvirkum stöðvum um landið sunnanvert. Í ágúst 2021 fór hiti í 28 stig á fjórum stöðvum - tveir dagar komu þá við sögu. Í sumar (2025) gerðist hins vegar hið óvenjulega, að hiti náði 28 stigum tvisvar - alveg aðskilið, annars vegar þann 14.júlí þegar hiti fór svo hátt á sjö stöðvum - (og þremur vegagerðarstöðvum að auki) og hafði náð 28 stigum á einni stöð daginn áður. Síðan var það 16. ágúst að hiti komst aftur í 28 stig - nú á þremur stöðvum sama dag.

Á síðastliðnum 100 árum eru þrjár stórar hitabylgjur til viðbótar þar sem ekki er ósennilegt að hiti hefði e.t.v. náð 28 stigum hefði veðurathugunarnetið verið jafnþétt og nú. Þetta eru júlíhitabylgjurnar 1944, 1976 og 1980. Eins er næsta öruggt að þétt kerfi hefði náð einhverjum stökum 28 stigum í viðbót.

Við vitum eitthvað um hámarkshita á landinu lengra aftur í tímann - en þá voru hámarksmælar sorglega fáir á landinu. 

Af eldri hitabylgjum sem hefðu e.t.v. gert það gott má nefna júlíbylgjuna 1911 þegar hiti mældist 29,9 stig á Akureyri og hiti náði 28 stigum á fjórum stöðvum öðrum - án hámarkshitamæla. Einnig má nefna ágústhitabylgjuna 1876 og júlíhitabylgjuna miklu 1842. Gallinn sá að mæliaðstæður voru illa staðlaðar. Nokkra væna daga upp úr 1890 má einnig nefna - en líklega hefði aðeins verið þar um stakar tölur að ræða. Um þessar hitabylgjur allar má lesa í eldri pistlum hungurdiska. Sjálfsagt er einnig fyrir áhugasama lesendur að rifja upp pistil frá því í fyrra um hitabylgjuhlutfall - og langtímabreytingar þess. 

Það þarf nokkuð góðan vilja til að sjá að hitabylgjum hafi fjölgað á síðari árum. Þó ritstjóri hungurdiska sjái þá fjölgun illa eða ekki er ekki þar með sagt að hún hafi hvorki orðið né sé hún í pípunum. Það verður bara að koma í ljós.