Hitaþankar (vegna hins óvenjuhlýja júlímánaðar)

Eins og fram hefur komið í fréttum reyndist nýliðinn júlí (2025) sá hlýjasti sem vitað er um á landinu - ásamt júlímánuði 1933. Meirihluti landsmanna - þeir sem búa og dveljast öllum stundum á suðvestanverðu landinu upplifðu þó ekki metið. Fyrir sex árum tók ritstjóri hungurdiska saman pistla um hæsta mánaðarmeðalhita á landinu og annan um hæsta meðalhámarkshita á landinu. Hinir fádæma hlýju mánuðir, júlí og ágúst 2021 úreltu þessa tvo pistla að nokkru og krafsaði ritstjórinn eitthvað í þær úreldingar 2021, en telur nú rétt - vegna þessarar endurtekningar nú - að fara aftur yfir málin. Sumt í pistlunum frá 2019 stendur þó enn fyrir sínu og varla ástæða til að tyggja það upp aftur. Þar á meðal er klausa um háar (vafasamar) tölur frá árunum 1926 og 1927. 

Í ágústbyrjun 2019 var staðan þannig að júlí 1933 var hlýjasti júlí sem við vissum þá um á landinu í heild. Meðalhiti hans var 12,0 stig. Við vissum um einn almanaksmánuð með hærri meðalhita. Það var ágúst 2003, landsmeðalhiti (í byggð) var þá 12,2 stig. Síðan 2019 hefur það gerst að ágúst 2021 jafnaði fyrra hitamet ágústmánaðar, meðalhitinn þá reiknaðist 12,2 stig og nú (2025) jafnaði júlí fyrra júlímet, reiknaðist 12,0 stig, eins og 1933. Nú er það svo - eins og margoft hefur verið tekið fram - að þessir meðaltalsreikningar eru ekki mjög nákvæmir. 

Hlýindin í nýliðnum júlí náðu til svæðisins frá Breiðafirði í vestri austur til Austur- og Suðausturlands. Ný met voru sett á fjölmörgum stöðvum (þó alls ekki öllum). Hæst voru meðaltölin á Fljótsdalhéraði, meðalhiti á Egilsstöðum og Hallormsstað urðu 14,2 stig, Þetta er hæstu mánaðarmeðaltöl sem við vitum um á þessum stöðvum. Í júlí 2021 varð meðalhiti hins vegar lítillega hærri á mönnuðu stöðinni á Akureyri og á þeirri sjálfvirku á Torfum í Eyjafirði (14,3 stig) - stendur það landsmet því enn. Í júlí 2021 varð meðalhiti á Hallormsstað 14,1 stig og í ágúst 2021 varð hann 14,2 stig vestur á Bíldudal. Þessi Bíldudalstala þarfnast þó nánari athugunar við. 

Myndin er líklega tekin á Egilsstaðaflugvelli 23.september árið 1960. Þá var flugstöðvarbyggingin á myndinni ný og verið var að flytja loftvogina á vellinum þangað. Sennilega var það Þórir Sigurðsson veðurfræðingur sem tók myndina, hún fannst í hrúgu í kassa í skjalasafni Veðurstofunnar, en fylgdi ekki ferðaskýrslunni. Saga stöðvarinnar á Egilsstöðum er nokkuð flókin og hefur hún alloft verið flutt. Sjálfvirkar athuganir hófust þar 1998 og lögðust hefðbundnar mannaðar athuganir þá af - en sérathuganir þó áfram gerðar vegna flugs. 

Nú er það svo að talað er um að umhverfi stöðvanna, bæði á Hallormsstað og á Egilsstaðaflugvelli hafi breyst frá því að sjálfvirku stöðvarnar voru settar upp. Gróður sé orðinn óþægilega mikill á Hallormstað og breytingar hafi einnig orðið á Egilsstaðaflugvelli. Þótt ritstjóri hungurdiska sé ekki trúaður á að þessar breytingar skipti miklu máli, gætu þær samt hæglega hnikað meðaltölum lítillega til - og þar með haft áhrif á röðun á listum þar sem aðeins munar 0,1 til 0,2 stigum á sætum. Má heita regla að það sé alltaf einhver vafi uppi þegar um ítrustu met er að ræða. 

Gríðarlegar breytingar hafa orðið á stöðvakerfi Veðurstofunnar á undanförnum 30 árum. Mannaðar mælingar hafa verið lagðar af, en sjálfvirkar komið í þeirra stað. Það er almenn reynsla (samanburðarmælingar hafa verið gerðar) að gott samræmi sé á milli meðaltala gamalla og nýrra aðferða. Einhver samræming verður þó að eiga sér stað vegna breytinga á reiknireglum og mæliháttum. Í sumum tilvikum hefur ekki verið kostur á því að halda  sjálfvirku mælingunum á sama stað og þeim mönnuðu. Það hefur sýnt sig að þessir flutningar búa til hnik í mæliröðum - stundum eru þau sáralítil, en stundum nokkur og í fáeinum tilvikum meiri heldur en vænta mátti. 

Fyrir um 20 árum lagðist ritstjóri hungurdiska í mikla samræmingar- og samanburðarvinnu. Í henni var látið sem mönnuðu mælingarnar hefðu haldið áfram. Eitt af því sem gera þarf á næstu árum er að snúa þessu við. Ganga út frá sjálfvirku mælingunum sem viðmiði - og endurreikna mönnuðu raðirnar með tilliti til þeirra nýju. 

Ein þeirra stöðvaraða sem „spilltist“ við tilkomu sjálfvirku mælinganna var sú við Mývatn. Munur á meðalhita í Reykjahlíð og nýju stöðinni við Neslandatanga er nokkur - meiri en svo að hægt sé að nota sjálfvirku mælingarnar í beinu framhaldi af hinum - án leiðréttinga. Mælt var á báðum stöðum í nærri 15 ár. Það var hlýrra allt árið í Reykjahlíð, munurinn reyndar ívið minni að sumarlagi heldur en á vetrum. Meðalhiti á Neslandatanga í júlí 2021 var 13,93 stig. Fimmtán ára meðalmunur á Reykjahlíð og Neslandatanga í júlí var 0,42 stig. Trúum við því að sá munur hefði einnig komið fram 2021 hefði verið mælt á báðum stöðum hefði meðalhiti í Reykjahlíð væntanlega verið 14,35 = 14,4 stig. Það væri þá hæsta júlítala á landinu. En í þeim 15 júlímánuðum sem mælt var á báðum stöðvum var munurinn aldrei sá sami. Hann var minnstur 0,17 stig, en mestur 0,87 stig. Hver skyldi meðalhiti í Reykjahlíð hafa verið í júlí 2021?

Furðumikill munur var á meðalhita mönnuðu og sjálfvirku stöðvanna á Grímsstöðum á Fjöllum í júlí 2021. Á mönnuðu stöðinni var meðalhitinn 14,2 stig, en ekki „nema“ 13,5 stig á þeirri sjálfvirku. Þetta er miklu meiri munur heldur en venjulega er á stöðvunum tveimur í júlí, munurinn var yfirleitt minni en 0,1 stig. Hvað veldur veit ritstjórinn ekki. 

Eins og nefnt var hér að ofan keppir júlí 2025 við almanaksbróður sinn 1933 um efsta sæti hlýrra júlímánaða á landinu í heild. Þá voru hlýindin mest austan til á Norðurlandi, en ekki var mælt á Egilsstöðum og ekki heldur á Hallormsstað. Hefði verið mælt á þessum stöðvum hefði landsmeðalhitinn í þeim mánuði e.t.v. náð 12,1 stigi?

Í pistlum hungurdiska árið 2019 var einnig fjallað um meðalhámarkshita mánaða. Fyrst var fjallað um vandamál tengd hámarkshitamælingum en síðan gerð grein fyrir hæsta meðalhámarkshita sem þá var vitað um. 

Hæsta tölurnar sem ritstjórinn gat þá sætt sig við voru 18,7 stig, þetta er meðalhámarkshiti júlímánaðar bæði 2008 og 2019 í Hjarðarlandi í Biskupstungum. Meðalhámarkshiti sjálfvirku stöðvarinnar á sama stað var lítillega lægri. Sá munur stafar væntanlega af svonefndum tvöföldum hámörkum, hámarkshiti lekur á milli daga vegna þess að skipt er milli sólarhringa kl.18 en ekki kl.24 - eins og er í sjálfvirku mælingunum. 

Nú gerðist það hins vegar bæði í júlí 2021 og júlí nú að hámarkshitameðaltöl reyndust hærri en þetta. Allt í einu eigum við þrjár hærri tölur frá mönnuðum stöðvum (að vísu eru þær nú mældar með sjálfvirkum mælum) og 24 tölur frá sjálfvirkum stöðum, langflestar mældar í júlí 2021 og 2025, en ein tala í júní 2023 og þrjár í ágúst 2021. Þetta eru svo mikil tíðniumskipti að óhjákvæmilegt er að hrökkva við. Er hér tilviljun á ferð (eftir 100 ára hámarkshitamælingar) - eða aukin þéttni mælinga - eða eðlisbreyting mælinga - eða alræmdar og umtalaðar hnattrænar veðurfarsbreytingar? Sem stendur getur hver valið sér ástæðu - en ætti e.t.v. að hika hóflega við að svara. 

En hæstu meðalhámarkshitatölurnar eru nú þessar: Júní (18,7 stig, Egilsstaðaflugvöllur, 2023), júlí (20,5 stig, Hallormsstaður 2021), ágúst (Ásbyrgi 19,0 stig 2021). 

Fyrstu tveir dagar júlímánaðar 2025 voru svalir, en eftir það náði hiti 20 stigum einhvers staðar á landinu flesta daga. Tuttugustigadagarnir urðu alls 28 í mánuðinum (sjá yfirlit Veðurstofunnar). Í júlí 2021 náði hiti 20 stigum alla daga mánaðarins nema einn. 

Það var merkilegt að 19 daga mánaðarins komst hiti í 20 stig eða meira á Egilsstaðaflugvelli. Þetta er einum degi fleiri heldur en mest hefur áður orðið í einum mánuði á íslenskri, sjálfvirkri veðurstöð (18 sinnum á Reykjum í Fnjóskadal, á Hallormsstað og við Kröflu í júlí 2021). Á mönnuðu stöðinni á Grímsstöðum á Fjöllum var einnig 20 stiga hámarkshiti 19 daga í júlí 2021 - en 17 daga í sama mánuði á sjálfvirku stöðinni á sama stað - trúlega um tvö tvöföld hámörk að ræða - sem bæta í fjöldann). Það er sjaldgæft að hiti fari oftar en tíu sinnum í sama mánuði í 20 stig eða meira á veðurstöðvum hér á landi. 

Eðlilegt er - í framhaldi af þessu - að spyrja um lágmarksmeðalhitann. Ekki voru sett nein ný landsmet að þessu sinni. Hæsti mánaðarmeðallágmarkshiti er sem fyrr 11,6 stig, á Bíldudal í ágúst 2021. Hæstu tölur eru langflestar úr ágústmánuði - og þá frá stöðvum nærri sjó á Suðvestur- og Vesturlandi. Við bíðum enn eftir því að lægsti lágmarkshiti mánaðar á veðurstöð sé ofan við 10 stig - næst því komst stöðin í Surtsey í ágúst 2021, lægsta lágmark í mánuðinum mældist þá 9,6 stig.