Tíu septemberdagar

Meðalhiti í Reykjavík fyrstu tíu daga septembermánaðar (2024) er 8,2 stig, -1,4 stigum neðan meðallags sömu daga árin 1991-2020 og -1,8 stigum neðan meðallags síðustu tíu ára. Raðast hitinn í næstneðsta sæti sömu daga það sem af er öldinni (24 ár). Dagarnir 10 voru hlýjastir árið 2010, meðalhiti þá 13,8 stig, en kaldastir voru þeir 2012, meðalhiti 8,1 stig. Á langa listanum er hitinn í 103. hlýjasta sæti (af 150), hlýjast var 2010, en kaldast 1977, þá var meðalhitinn aðeins 5,7 stig.

 

Meðalhiti á Akureyri er 9,9 stig, +0,2 stigum ofan meðallags 1991 til 2020, og -0,5 stigum neðan meðallags síðustu tíu ára.

 

Að tiltölu eru dagarnir tíu hlýjastir á Austurlandi að Glettingi og Austfjörðum. Þar raðast hitinn í tíundahlýjasta sæti aldarinnar (af 24), en kaldast hefur verið á Suðurlandi, við Faxaflóa og Breiðafjörð þar sem hiti raðast í 20. hlýjasta sætið (fimmtakaldasta).

 

Á einstökum stöðvum er að tiltölu hlýjast á Skjaldþingsstöðum í Vopnafirði, hiti +0,9 stigum ofan meðallags síðustu tíu ára. Kaldast, að tiltölu, hefur verið á Skarðsmýrarfjalli og í Bláfjöllum, -2,2 stig neðan meðallags síðustu tíu ára.

 

Úrkoma í Reykjavík hefur mælst 45,7 mm og er það rúmlega 60 prósent umfram meðallag. Á Akureyri hefur úrkoman mælst 13,1 mm og er það um 70 prósent meðalúrkomu. Úrkoma á Dalatanga hefur mælst aðeins 9,6 mm og er það aðeins fimmtungur meðallags.

 

Sólskinsstundir hafa mælst 48,7 í Reykjavík - það er í rétt rúmu meðallagi, en 45 á Akureyri og er það sömuleiðis í rúmu meðallagi.

Smávegis til minnis um veðrið á fimmtudaginn var

Mjög hlýtt var hér á landi að morgni síðastliðins fimmtudags (5.september), einnig varð óvenjuhvasst á Vestfjörðum og sumstaðar um landið norðanvert. Síðdegis þennan dag varð tölvuhrun á Veðurstofunni - og ritstjóri hungurdiska varð í framhaldinu sambandslaus við gögn í fjóra daga. Vonandi er sambandið nú komið í lag. Í veðrinu áðurnefndan fimmtudag voru ýmis staðbundin vindhraða- og septemberhitamet slegin.

Hæst mældist hitinn 25,1 stig á Seyðisfirði, þetta er landsdægurmet þann 5.september og ritstjóra hungurdiska sýnist að það sé jafnframt fjórði hæsti hiti sem mælst hefur í september. Septemberhitametið var sett á Egilsstöðum 1.september 2017, 26,4 stig. Þann 14.september 1949 mældust 26,0 stig á Dalatanga og 25,8 þann sama mánaðardag árið 1988. Sjálfvirkar stöðvar sem athuga á 10-mínútna fresti voru ekki komnar til sögunnar árið 1988, mest var mælt 8 sinnum á sólarhring, og víða ekki nema þrisvar, t.d. á Seyðisfirði. Þar mældist hiti kl.15 þann 14. september 25,0 stig og var það jafnframt hámarkshiti dagsins.

„Hitabylgjan“ á fimmtudaginn var hreinsaði hins vegar upp athugunartímahámörk (á landsvísu) allar klukkustundir frá og með kl.6 um morguninn til og með kl.13, metið kl.14 er frá Möðruvöllum í Hörgárdal, 24,4 stig, sett í merkilegri hitabylgju þann 4.september 2010.

Mánaðarhitamet voru ekki sett víða (sé miðað við stöðvar sem athugað hafa lengi). Stöðin í Vestdal á Seyðisfirði hefur þó mælt frá 1995. Ekki hefur á þeim tíma mælst hærri hiti þar í september heldur en nú (24,8 stig). Seyðisfjarðarstöðin sjálfvirka byrjaði 2014, eins og áður sagði fór hiti þar í 25,1 stig og hafði mest (í september) farið í 25,0 á mönnuðu stöðinni - eins og áður sagði. Sjálfvirkar mælingar byrjuðu á Skjaldþingsstöðum í Vopnafirði árið 2006, hiti fór þar nú mest í 24,8 stig (milli kl. 7 og 8 að morgni), það er nýtt met á stöðinni - og hærri hiti en mældist nokkru sinni í september á mönnuðu stöðinni á sama stað (og á öðrum stöðvum í Vopnafirði). Sama má segja um Miðfjarðarnes - þar var líka slegið septembermet.

Hitinn á Seyðisfjarðarstöðvunum var einnig hæsti hiti ársins til þessa á stöðvunum. Sama var á Sauðanesvita. Tveimur dögum áður mældist hæsti hiti ársins á Kambanesi (hófleg 15,5 stig) og þann 1. fór hiti í 23,4 stig á Mánárbakka - það er hæsti hiti ársins þar.

Það merkilegasta við þessa hitabylgju er e.t.v hversu öflug hún varð - án þess að hitta „rétt“ í sólarhringinn. Líklegt að hiti hefði orðið enn hærri hefði hún verið á ferð fáeinum klukkustundum síðar - og efni í septemberíslandsmet.

Snarpur vindstrengur fylgdi hlýindunum. Veðrið stóð þó það stutt að það nær aðeins inn á annan (af tveimur) stormdagalistum ritstjóra hungurdiska - þann sem byggir meira á snerpu. Til að komast á þann lista þarf hámarksvindhraði að ná 20 m/s á fjórðungi veðurstöðva landsins. Það rétt tókst nú (27 prósent). Meðalvindhraði sólarhringsins varð hins vegar 8,9 m/s.

Septembervindhraðamet (10-mínútur) voru þó sett á nokkrum stöðvum þar sem nokkuð lengi hefur verið mælt, á Hornbjargsvita (1995), Súðavík (1995), Ísafirði (1998), Bolungarvík (1999) og á Steingrímsfjarðarheiði (1995) og Laxárdalsheiði (2000). Septembervindhviðumet féllu á Súðavík (1995), Flateyri (1997), Steingrímsfjarðarheiði (1995), Laxárdalsheiði (2000) og - merkilegt nokk - á Grundarfirði (2003).

Svalur - og óvenjulegur - ágústmánuður

Ágúst var í svalara lagi hér á landi - miðað við síðustu áratugi. Varðandi stöðuna á einstökum veðurstöðvum vísum við í yfirlit Veðurstofunnar. Hér er hins vegar tafla sem á að sýna stöðuna á einstökum spásvæðum. Höfum samt í huga að þetta eru ekki opinberir reikningar - þeir eru gerðir á ritstjórnarskrifstofum hungurdiska - en þar stenst ekki allt nána skoðun eins og þrautseigir lesendur vita. Á móti kemur að engir aðrir bjóða upp á upplýsingar af þessu tagi. 

Taflan sýnir röðun hita ágústmánaðar á þessari öld - eftir spásvæðum Veðurstofunnar. Á Miðhálendinu er þetta kaldasti ágústmánuður aldarinnar, á Vestfjörðum og Austfjörðum sá þriðjikaldasti (22. hlýjasti), en annars sá næstkaldasti. 

Í þessu tilviki er ástæða svalans tiltölulega einföld. Við landið hefur setið stór kuldapollur, loftið ættað af norðlægum slóðum, annað hvort leifar síðasta vetrar - eða hefur kólnað þar í sumar yfir íshafinu. Það hefur síðan hvað eftir annað leitað til suðurs, oftast meðfram Vestur-Grænlandi og síðan hingað - og þá úr suðvestri. Eitthvað hefur verið um það að loftið hefur einnig komið beint úr norðri. Þessi kuldapollur hefur haldið öllu hlýju lofti frá landinu í ágúst - og reyndar lengst af í júní og júlí líka. 

Kortið sýnir meðalhæð 500 hPa-flatarins í ágúst og vik frá meðaltali (litir). Risastórt lágþrýstisvæði. Það hefur líka beint stöðugum suðvestanáttum til vesturstranda Skotlands og Noregs en á þeim stöðum báðum hefur verið afskaplega úrkomusamt í ágúst - sums staðar met. Á hinn bóginn hefur stöðug og eindregin sunnanátt leikið um Norður-Noreg, allt norður til Svalbarða - önnur afleiðing kuldaframrásarinnar sem við höfum orðið fyrir. 

Vikadreifing hitans sést vel á næsta korti.

Hér má sjá sömu jafnhæðarlínur og á fyrra korti, jafnþykktarlínur eru hins vegar daufar og strikaðar, en þykktarvik eru sýnd í litum. Þau eru almennt jákvæð nema við Ísland. Þykktin mælir hita í neðri hluta veðrahvolfs. Hin almennu hnattrænu hlýindi eiga einhvern þátt í útbreiðslu hlýindanna. Við sjáum að það er rétt á kjarnasvæði kuldans sem hiti er undir meðallagi. Hefði sama staða komið upp fyrir 50 árum hefði kuldinn verið miklu útbreiddari - hann hefði náð mun lengra út fyrir lægðarmiðjuna. En við ættum líka að sjá að hlýindin á Svalbarða eru ekki eingöngu hnattrænni hlýnun að kenna (eða þakka) - heldur einnig óvenjulegri hringrás.

Meðalhæð 500 hPa-flatarins í ágúst virðist vera sú lægsta á mæliskeiðinu (frá 1949) og á tíma sæmilega áreiðanlegra endurgreininga (frá 1940), en ekki munar þó miklu. Svipað var í ágúst 1992. Metið í þrýstingi við sjávarmál er mun meira afgerandi. Meðalþrýstingur í Reykjavík var 994,5 hPa, nærri 5 hPa lægri en lægst hefur verið áður í ágúst. Fimm hPa eru um 40 metrar - munur á 500 hPa hæðarmetinu nú og því næstlægsta er hins vegar um 15 m. Loftið nú hefur því verið um 25 metrum hlýrra nú heldur en þegar ástandið var síðast svipað og nú - það munar rúmu 1°C. Kannski hin hnattræna hlýnun hafi þrátt fyrir allt gefið okkur um einu stigi hlýrri ágústmánuð heldur en við hefðum getað búist við miðað við þrýsti- og hæðarhringrásina. 

Kannski á svipað við um mestallt kortið. En hin hnattræna hlýnun á því ekki nema hluta af Svalbarðahlýindunum - beint. Hin þráláta sunnanátt þar á líka sinn þátt - hann gæti hafa verið stærri en hinn. Ritstjóri hungurdiska verður þó að játa að hann er ekki með reikningslegt samband sunnanátta, hæðar 500 hPa-flatarins og hita á Svalbarða í kollinum, þannig að rétt er að lesendur fari ekki að taka það sem hér er sagt of bókstaflega. 

En þrýstilágmarksmetið hér er merkilegt og hin eindregna útrás lágra, norrænna veðrahvarfa til Íslands. Fyrra meðalþrýstimet ágústmánaðar hreinsað út af borðinu - og ekki bara það heldur er þrýstivikið (-13,0 hPa) meira heldur en nokkurt mánaðarþrýstivik allra mánaða frá maí til september 1822 til 2024 - aðeins mánuðir á vetrarhelmingi ársins eiga stærri mánaðarvik. Ritstjóri hungurdiska hefði jafnvel gengið svo langt fyrir aðeins mánuði síðan að telja vik sem þetta óhugsandi á þessum tíma árs. 

Meðalþrýstingur mánaðanna júní til ágúst í heild var einnig sérlega lágur, 1002,4 hPa. Þetta er lægsti meðalþrýstingur þessara þriggja mánaða frá upphafi samfelldra mælinga 1822. Næstlægstu tölurnar eru 1003,2 hPa, frá 1836 og 1876 - vegna ýmiss konar óvissu telst munurinn á þeim og meðaltalinu nú varla marktækur. 

Ritstjóri hungurdiska hefur fylgst ítarlega með veðri í meir en 60 ár. Reynslan sýnir að það gengur stöðugt á með óvæntum og jafnvel „óhugsandi“ viðburðum - það má heita regla að alhæfingar bregðist - sú regla að alhæfingar bregðist gæti jafnvel brugðist. Framtíðin er sem fyrr algjörlega óráðin. 

Við þökkum BP fyrir kortagerðina að vanda. 

Sumareinkunn Reykjavíkur og Akureyrar 2024

Ritstjóri hungurdiska hefur nú reiknað „einkunn“ sumarsins 2024 í Reykjavík og á Akureyri. Aðferðin hefur verið skýrð áður (og er auðvitað umdeilanleg). Sumarið nær hér til mánaðanna júní til ágúst - aðferðin gæti gengið fyrir maí líka en varla september. Hæsta mögulega einkunn í þessu kerfi er talan 48 - ekkert sumar hefur náð slíkum hæðum - hvorki í Reykjavík né á Akureyri, litlu munaði þó á Akureyri 2021, þegar einkunn sumarsins þar var 47. Lægsta mögulega tala er núll, sumarið 1983 komst nærri henni í Reykjavík - einkunn þess sumars var einn. Rétt er að taka fram að einkunnin er háð hverjum stað - hún gefur engan tölulegan samanburð milli stöðva (sem sumardagatalningin sem hér var fjallað um fyrir nokkrum dögum erir frekar).

Sumareinkunn Reykjavíkur 2024 er 14. Það er 10 stigum undir meðallagi. Súlurnar á myndinni sýna einkunn hvers árs. Við sjáum að aðeins tvö önnur sumur síðustu 25 ára fá lægri einkunn heldur en þetta, það voru 2018 (13 stig) og 2013 (12 stig). Munurinn auðvitað ekki marktækur. Sex stig fengust í júní í ár, sömuleiðis í ágúst, en aðeins tvö í júlí. Sumarið 2018 (sem fékk álíka lága einkunn) var öðruvísi að því leyti að þá fékk júní núll stig, júlí tvö (eins og nú), en ágúst hins vegar 11 stig (bjargaði því sem bjargað varð). Árið 2013 dreifðust stigin milli mánaðanna - lítill munur var á þeim.

Það vekur alltaf athygli á sumareinkunnarmyndinni í Reykjavík hversu tímabilaskipting er mikil. Tíuárameðaltal fór lægst niður í 15 stig á árunum 1975 til 1984, en hæst í 32 stig, á árunum 2003 til 2012 - árin 2009 til 2012 skera sig sérstaklega úr fyrir gæði - og 2019 síðan í sama flokki. Þrátt fyrir lakleg sumur í ár og 2018 má segja að sumur hafi síðasta áratug verið alveg á pari við það sem best gerðist áður en kuldaskeiðið alræmda skall á af fullum þunga á sjöunda áratug 20. aldar.

Sumarið telst á þessum kvarða einnig slakt fyrir norðan, fær 15 stig. Af þessum stigum komu 11 í júlí, 4 í júní, en ágúst var hins vegar stigalaus. Það hefur ekki gerst á Akureyri síðan í ágúst 1959.

Heildaútlit línurits fyrir Akureyri er nokkuð annað en fyrir Reykjavík. Lægsta tíu ára meðaltalið er þannig 19 (1966 til 1975) og það hæsta 29 (2000 til 2009) - munar 10 stigum, en 17 í Reykjavík. Ritstjóri hungurdiska túlkar það svo að meiri þráviðri séu syðra heldur en nyrðra - mánuðirnir „sjálfstæðari“ á Akureyri heldur en í Reykjavík. Þannig eru það 6 sumur í Reykjavík sem ekki ná 10 stigum, en aðeins 1 á Akureyri (1985). Ellefu sumur ná 35 stigum eða meira í Reykjavík - en ekki nema sex á Akureyri. Þetta bendir til þess að mánuðir í Reykjavík „vinni“ fremur sem heild heldur en fyrir norðan. Ekki er þó á þessari hegðan byggjandi við langtímaveðurspár - eins og sumarið í fyrra (2023) sýndi glögglega.

Það er nákvæmlega ekkert samband á milli sumareinkunnar nyrðra og syðra. Þó eru fleiri sumur góð á báðum stöðum (samtímis) heldur en vond á báðum. Frábærlega góð á báðum stöðum voru 1931, 1939, 1957, 2004, 2007, 2008 og 2012, en 1959, 1969, 1992 og sumarið í ár voru slök á báðum stöðum - 1983 var ekki sérlega gott á Akureyri heldur - á mörkum hins slaka.

Munum að lokum að þetta er bara ábyrgðarlaus leikur - ekki má nota þessar niðurstöður í neinni alvöru. Svo er september eftir - hann telst formlega til sumarsins í árstíðaskiptingu Veðurstofunnar.