Lægð dagsins

Nú (rétt fyrir miðnætti miðvikudag 24.janúar 2024) nálgast illskeytt lægðarkerfi landið. Við látum Veðurstofuna og aðra til þess bæra aðila alveg um viðvaranir - en lítum á nokkur veðurkort - flest sjaldséð. En allar gerðirnar hafa þó sést á hungurdiskum áður. Kortin gilda öll kl.6 á fimmtudagsmorgni - tíminn sá er þegar liðinn þegar flestir lesendur fletta pistlinum.

Rétt er að senda út fjólubláa viðvörun gagnvart textanum hér að neðan - hann er við það að vera óskiljanlegur (en ekki samt alveg). Og enga spá er hér að finna. 

Fyrsta kortið er kunnuglegt, litirnir sýna hita í 850 hPa-fletinum (rúmlega 1 km hæð). Mjög hlý tunga er yfir landinu. Hiti um frostmark í þessari hæð. Jafnþykktarlínur eru heildregnar, þykktin er líka allmikil (hún sýnir hita í neðri hluta veðrahvolfs), við sjáum 5360 metra jafnþykktarlínuna - loftið um 6 stigum hlýrra heldur en að meðaltali. 

Hér á að taka sérstaklega eftir því hversu gisnar jafnþykktarlínurnar eru í hlýju tungunni. Rétt vestan við land (við kuldaskil lægðarinnar) eru jafnþykktarlínurnar hins vegar mjög þéttar - ekki langt í kalda loftið. 

Næst lítum við á stöðuna í 500 hPa-fletinum í rúmlega 5 km hæð. Jafnhæðarlínur eru mjög þéttar og vindörvar sýna að vindur er meiri en 50 m/s þar sem mest er. Yfir landinu eru jafnhitalínur gisnar, en vestur af eru þær mjög þéttar - alveg í samræmi við þykktarkortið. Þegar vindur er svona hvass í miðju veðrahvolfi og jafnþykktarlínur eru þéttar eru líkur á því að hvassir háloftavindar nái mun neðar en vant er. Ritstjóri hungurdiska talar um að hes heimskautarastarinnar teygi sig í átt til jarðar. Þetta ástand er sérlega varasamt á hálendinu og norðan fjalla og fjallgarða. 

Fyrir vestan land er vindurinn ámóta mikill í 500 hPa, en talsvert minni niður við sjávarmál. Þarna eru jafnþykktarlínur þéttar - þykktarbratti mikill. Þegar best tekst til getur hann nærri því vegið háloftavindinn upp - því dregur fljótt úr vindi þegar „brattasvæðið“ (kuldaskilin) kemur inn á land. 

Reglan er því í aðalatriðum svona:

a) Mikill háloftavindur og lítill þykktarbratti = mikill vindur nærri jörð;

b) Mikill þykktarbratti og mikill háloftavindur = lítill vindur við jörð. Í tilviki b verður þó að taka fram að þykktarbrattinn vegur háloftavindinn best upp þegar bratti þrýstisviðs og þykktar hafa sömu stefnu (kalda loftið sömu megin) og jafnþykktarlínur eru jafnþéttar jafnhæðarlínunum;

c) Mikill þykktarbratti og lítill háloftavindur = mikill vindur nærri jörð. 

Kortið að ofan sýnir lóðstreymi, bláu svæðin uppstreymi, en þau brúnu niðurstreymi. Því dekkri sem litirnir eru því ákafari er upp- eða niðurstreymið. Við þykjumst sjá skilakerfi lægðarinnar í bláa litnum. Landið býr til miklar bylgjur upp- og niðurstreymis - yfir því skiptist á ákaft uppstreymi - og niðurstreymi. Hér sjáum við að lægðin á að vera um 958 hPa í miðju. 

Við getum líka kortlagt svonefnt úrstreymi og andstöðu þess, ístreymi. Blái liturinn sýnir ístreymi á undan lægðinni og skilum hennar í 850 hPa-fletinum. Loft sópast inn að skilunum - lyftist þar (eins og við sáum á fyrra korti) - myndi annars bunkast upp. 

Á síðasta kortinu erum við komin upp í 400 hPa (í um 7 km hæð). Þar er mikil úrstreymisklessa (rauð) rétt á undan lægðinni - og ástæða dýpkunar lægðarinnar - úrstreyminu verður að mæta með uppstreymi - og enn neðar ístreymi. Gróflega má segja að jafnvægið á milli úrstreymis uppi og ístreymis niðri ráði úrkomumyndun - og þrýstiháttum lægðarinnar - hvort hún dýpkar eða grynnist. Er uppstreymið nægilega afkastamikið til að hafa í við úrstreymið? Getur ístreymið haft við? Úrkomumyndun - (rakaþétting) getur síðan haft afgerandi áhrif á afköstin (hún auðveldar uppstreymið). 

Svipuð lögmál gilda líklega á plötumótum Reykjanesskaga. Hvort kemur þar fyrst - úrstreymi eða ístreymi? - Koma fasabreytingar við sögu á milli úrstreymisins uppi og ístreymisins niðri? - En rétt er að hætta sér ekki lengra í þeim vangaveltum (þær eru bara settar hér sem moli handa þeim sem þrátt fyrir allt hafa komist í gegnum textann hér að ofan - algjörlega án ábyrgðar - eins og allt sem birtist á hungurdiskum.