Snjóflóðahrinan 19. til 20. desember 1974

Tímaritið Veðráttan segir frá í örstuttu máli í desember 1974: „Þ. 20. féllu tvö snjóflóð innarlega í Neskaupstað og sópuðust öll mannvirki þar í burtu. 12 manns fórust“.

Hér verða lauslega rifjaðar upp veðuraðstæður þær sem leiddu til þessara snjóflóða. Hér verður slysinu sem slíku þó ekki lýst, né heldur flóðunum - enda hafa aðrir fjallað ítarlega um það - mun betur heldur en ritstjóri hungurdiska getur nokkru sinni gert. Flóðin urðu síðari hluta dags í snjókomu en í hægu veðri í bænum. Önnur snjóflóð, annars staðar, féllu nokkuð í skugga þeirra í Neskaupstað og verður á þau minnst. 

Veðurlag var mjög óhagstætt og illviðrasamt í desember 1974, og fór versnandi eftir því sem á leið. Snjóþungt var um landið norðan- og austanvert. Meira má lesa um veðurlag ársins 1974 í hungurdiskapistli (sem birtist vonandi fljótlega). 

w-1974-12-20a-sponn

Línuritið sýnir mun á hæsta og lægsta þrýstingi á landinu (þrýstispönn) á þriggja klukkustunda fresti síðari hluta desember 1974 (súlur) og lægsta þrýsting á landinu á hverjum tíma. Af spönninni má ráða í vindhraða. Hún vex og minnkar á víxl þegar veðurkerfi fara hjá, hér eru þrjú mikil spannarhámörk áberandi dagana 16. til 24. desember, öll eru þau tengd djúpum lægðum í námunda við landið. Þessar þrjár lægðir fóru allar fyrir suðaustan land með hríðarveðri, mest um landið norðan- og austanvert. Lægð fór sömuleiðis hjá þann 28. Olli sú mjög mikilli snjókomu austanlands, en ekki varð eins hvasst á landsvísu samfara henni. Síðasta lægð mánaðarins fór síðan til norðausturs milli Vestfjarða og Grænlands þann 30. Varð þá mjög hvasst um nær allt land og foktjón um landið norðanvert. Jóhann Pétursson vitavörður á Hornbjargsvita skrifaði skemmtilegan pistil um þetta síðasta veður ársins í tímaritið Veðrið 1975.

Þó sagan segi okkur að mjög stór snjóflóð geti fallið í Neskaupstað er samt ekki hægt að segja að þau séu algeng. Óhætt er að segja að hamfarirnar 1974 hafi komið flestum á óvart.

Mikillar úrkomu austanlands er helst að vænta þegar vindur blæs af austri í öllu veðrahvolfinu. Gjarnan minnkar afl austanáttarinnar þó með hæð. Norðantil á Austfjörðum og á Norðausturlandi á það sama við um norðaustanáttina. Úrkoma er sömuleiðis mest á þessum slóðum þegar loftþrýstingur er lágur, þá er norðaustanáttin í grunninn ekki af mjög norðlægum uppruna, sunnanátt er austan við lægðarmiðju, en sveigir í kringum hana og ber rakt loft úr norðaustri inn á land. Sumir hafa kallað þetta „bakflæði“. Úrkoman er langmest við fjöll. Veðuraðstæður sem þessar skapa bæði skriðu-, krapa- og snjóflóðahættu á norðanverðum Austfjörðum, en vegna þess að loftið er oftast tiltölulega hlýtt eru líkur á þurrum, stórum snjóflóðum e.t.v. minni en vænta mætti. Krapaflóð og skriður þess líklegri.

Veðurlag í flóðunum 1974 var með nokkuð öðrum hætti. Við lítum fyrst á kort sem sýnir hæð 500 hPa-flatarins og þykktina tveimur dögum fyrir flóðin í Neskaupstað.

Slide2

Jafnhæðarlínur eru heildregnar, af þeim ráðum við vindátt og vindstyrk í miðju veðrahvolfi. Þykktin er sýnd í litum, hún mælir hita í neðri hluta veðrahvolfs. Gríðarlegur kuldi er við Grænland. Greiningin ýkir trúlega kuldann yfir jöklinum lítillega. Af legu jafnhæðarlínanna sjáum við að hæg suðvestanátt er í um 5 km hæð yfir landinu. Suðvestur í hafi er mjög hlýtt loft á leið til norðausturs. Sumarhlýindi eru í þessu lofti, væntanlega er það þrungið raka. Uppstreymi verður á stóru svæði á jaðri kalda og hlýja loftsins og dreifir úr sér, lægð dýpkar. Við skilyrði sem þessi myndast úrkoma óháð fjöllum - og þau hafa mun minni áhrif á dreifingu hennar en að öðru jöfnu.  

Slide3

Daginn eftir er lægðin fyrir sunnan land. Klukkan 18 var hríð um menginhluta landsins og víðast hvar er allmikið frost, t.d. -4,5 stig í hafátt og hríðarbyl austur á Kambanesi og -5 stiga frost, skafrenningur og 600 metra skyggni á Kirkjubæjarklaustri, 

Slide4

Hér má sjá gervihnattamynd (innrauða) sem tekin er að morgni þess 19. desember. Lægðarmiðjan var þá nærri 60 gráðum norður og 20 gráðum vestur, beint suður af landinu. Mikill skýjamökkur teygir sig upp í vestanáttina og þekur allt landið. Sjá má útlínur Grænlands lengst til vinstri (vestast) á myndinni). Myndir sem þessar voru ákaflega mikilvægar veðurspám á þessum tíma, mikilvægari heldur en þær ófullkomnu tölvuspár sem aðgengilegar voru. [Hér er afriti nappað úr þýskri myndaútgáfu, „Das Europäische Wetterbild 1974“].

Slide5

Um hádegi þennan dag, þann 19. dró til tíðinda á Siglufirði, eins og fréttin hér að ofan sýnir. Svo giftusamlega tókst til að ekki varð manntjón. Eins og eðlilegt er féllu fréttir af Siglufjarðarflóðinu mjög í skuggann af atburðum í Neskaupstað. Þó er ljóst að hér var um býsna alvarlegan atburð að ræða, einnig kemur vel fram að áhyggjur manna voru samt furðulitlar. Hús voru byggð í þekktum snjóflóðafarvegum án þess að sérstakar áhyggjur bæri að hafa af því. Flóð höfðu sömuleiðis tekið barnadagheimili á þessum slóðum. Í lok þessa pistils eru ítarlegri fréttir af snjóflóðinu á Siglufirði og snjóflóði í Seyðisfirði að morgni þess 20. 

Slide7

Sjávarmálskortið gildir á miðnætti að kvöldi þess 19. Hvassviðrið í hámarki á landinu og er lægðin komin austur fyrir land. En úrkoman hélt áfram. Enn var suðvestanátt í háloftunum.

Slide6

Kortið sýnir stöðuna að morgni föstudagsins 20.desember, flóðadaginn eystra. Ritstjóra hungurdiska er þessi morgunn nokkuð minnisstæður. Jú, það kemur fyrir að hríðarveður gerir í norðaustanátt í Borgarfirði, en samt hafði hann búist við því að það hefði hreinsað þar til  og birt upp eftir norðaustanhvassviðri dagsins áður - eins og spáð hafði verið kvöldið áður. En svo var ekki, þetta er óvenjulegt hugsaði hann í hríðinni á leið til tannlæknisins (nýkominn frá Noregi). Veðurfréttunum kl.10:10 missti hann af, en sér á kortinu hér að neðan að í Síðumúla var 400 metra skyggni í snjókomu og -7,5 stiga frosti. Á Þingvöllum var skyggnið 100 metrar í hríðinni. 

Slide8

Ekki snjóaði syðst á landinu, á Reykjanesi og á vestustu annesjum, en annars var hríð um land allt. Hér að neðan er listi sem sýnir veður á Dalatanga þessa tvo daga, 19. og 20. desember (læsilegri sé myndin stækkuð). 

Slide9

Snjókoman var áköfust á Dalatanga frá því kl.9 um morguninn og fram til kl.15. Ekki kom mikið í mælinn - og ekki bættist heldur mikið við snjódýptina. 

Af háloftaathugunum í Keflavík má ráða að „áttaskipti“ voru þessa daga í um 3 km hæð. Neðan þeirrar hæðar ríktu norðlægar áttir, en vestlægar ofan við. Þegar á heildina er litið má segja að veðurspár hafi ekki brugðist, hríðarveðri var spáð og stormi á öllum miðum fyrir norðan og austan land. Sú „aukaúrkoma“ sem kuldapollurinn mikli gaf af sér var vegar óviðráðanleg í spám á þessum tíma. Í huga ritstjóra hungurdiska er vafalaust að þessi aukaþáttur olli því að talsvert meira snjóaði heldur en búast mátti við af leið lægðarinnar, það snjóaði lengur og dreifing úrkomunnar var trúlega óvenjuleg líka. Flóðin í Neskaupstað og á Seyðisfirði voru því afleiðing óvenjulegra aðstæðna. Snjór safnaðist fyrir af meiri ákefð en vant er á óvenjulegum stöðum. Kannski á svipað við um  Siglufjarðarflóðið líka. Það er líklegt að finna megi fleiri ámóta dæmi í fortíðinni, sé leitað. 

Æskilegt er að litið verði nánar á þetta tilvik í háupplausnarreiknilíkani. 

Vegna þess að Siglufjarðar- og Seyðisfjarðarflóðin hafa að nokkru gleymst í umfjöllun um flóðin í Neskaupsstað skulum við hér rifja upp blaðafréttir af þeim. Staðsetning Siglufjarðarflóðsins var ekki óvenjuleg. Viðhorf það til snjóflóðahættu sem fram kemur í fréttinni er hins vegar athyglisverð. Svo er að skilja á fréttinni af Seyðisfjarðarflóðinu að það hafi komið á óvenjulegum stað, norðan fjarðarins. Ekki veit ritstjóri hungurdiska hvort hér er rétt eftir haft. 

Dagblaðið Tíminn segir af Siglufjarðarflóðinu í frétt 20.desember (sama dag og flóðin féllu í Neskaupstað):

FB-Reykjavik. Skömmu fyrir klukkan eitt í gærdag [19.desember] féll snjóflóð á tvö hús við Suðurgötu á Siglufirði. Voru það húsin númer 76 og 78. Í öðru húsinu var fimm manns, en fjórir i hinu, og björguðust allir út ómeiddir. Þá lenti bíll með konu og tveimur sonum hennar i snjóflóðinu og barst með því eina hundrað metra. Fólkið komst við illan leik úr bílnum, ómeitt. Snjóflóðið lenti á tveimur rafmagnsstaurum, sem eru i raflinunni til bæjarins. Brotnaði annar og hinn hékk tæpast uppi eftir flóðið. Síðdegis i gær var búið að lagfæra línuna, svo ekki var rafmagnslaust á Siglufirði af þessum sökum. Fyrir nákvæmlega einu ári féll snjóflóð á barnaheimili og hænsnabú þarna örskammt frá, og fyrir 10 árum féll snjóflóð á bæði þessi hús, sem nú urðu fyrir flóðinu. Í húsinu númer 78 bjó Sigþór Erlendsson kennari með konu sinni og þremur börnum, en i húsinu nr. 76 bjó Haraldur Arnason með tveimur börnum og eiginkonu. Tíminn náði sambandi við Skúla Jóhannesson formann Slysavarnarsveitarinnar á Siglufirði, og bað hann að segja frá snjóflóðinu. Snjóflóðið féll á tvö hús, númer 76 og 78 við Suðurgötu, sagði Skúli. Ég vil telja húsið númer 76 nær ónýtt, en sem betur fer urðu ekki slys á mönnum, þótt það sé hreinasta tilviljun. Rétt i þann mund, sem snjóflóðið féll, ók bíll þarna fram hjá, og lenti hann einnig i snjóflóðinu og þeyttist niður á tún þarna fyrir neðan. Í bitnum var þrennt. Bíllinn hafnaði á hvolfi, og ég tel það mikla mildi, að fólkið skyldi komast þarna út, en bíllinn grófst ekki niður i snjóinn, og hefur það e.t.v. bjargað farþegunum. Það er búið að vera ofstopaveður hér i dag, og mjög varasamt hér viða fram úr giljunum..Við báðum Skúla að lýsa staðháttum þar sem snjóflóðið féll, og sagði hann þá: — Húsin tvö eru nokkuð sunnarlega í bænum, og þarna féll einmitt snjóflóð á þessi sömu hús fyrir um það bil 10 árum. Þá skemmdust þau mjög mikið. Á þessum sama degi i fyrra, 19. desember, féll snjóflóð þarna nokkrum hundruð metrum sunnar, og þá tök flóðið barnadagheimili og hænsnabú, en við höfum í öll þessi skipti verið svo heppnir, að verða ekki fyrir manntjóni. Annars er það& alveg sérstakt, að ekki skyldi verða manntjón þarna í dag. Þetta gerðist rétt fyrir klukkan eitt. Annar eiginmaðurinn var farinn i vinnuna, en konurnar i eldhúsunum, og börnin voru að leika sér i svefnherbergjunum, sem einmitt eru í þeirri álmu húsanna, sem alltaf hafa sloppið. Hefðu þau verið inni í stofunum hefði ekki þurft að spyrja að, hvernig farið hefði. Í húsinu númer 76 fór allur vesturveggurinn inn á gólf, og þó er þetta steinsteyptur og járnbentur veggur. Loftið hangir þó uppi enn.

Snjóflóðið tekur rúmlega þessi tvö hús. Það nær rétt norður fyrir og rétt suður fyrir þau, en skammt þarna fyrir sunnan syðra húsið er hús, sem slapp naumlega núna. Hvaðan kom snjóflóðið? Við sáum það ekki fyrir sortanum í dag, hvaðan flóðið kom nákvæmlega það er ansi mikið gil þarna fyrir ofan. Við gátum ekki séð, hvort snjórinn hefur komið ofan úr hæstu gnípunum. en björgunarsveitin hér setti þarna upp girðingu fyrir nokkuð mörgum árum, eða rétt eftir að flóðið kom fyrir 10 árum, og það hefur ekki komið flóð þaðan aftur, nema þá núna, en það gátum við sem sagt ekki séð fyrir veðrinu. Annars sest snjórinn stundum í hvilft þarna neðan við sjálft fjallið, og hleypur stundum smáskriða þar fram, en varla svona mikil. Við höfum grun um, að þetta hafi komið úr gilinu. Þessi girðing okkar var aðeins tilraunagirðing, og það var ætlunin, að lengja hana bæði upp og niður, því hún sýndi þann árangur, að hún færði hengjuna úr sjálfu gilinu. Annars er þetta varasamur staður, og þarna hafa oft fallið skriður á undanförnum árum, misjafnlega stórar. Það átti aldrei að byggja á þessu svæði, en fyrir um það bil 15 árum var sótt mjög hart að fá að byggja þarna, og þetta eru tvö mjög snotur einbýlishús, sem hafa verið byggð þarna. Það eru a& vísu hús miklu sunnar með götunni, en það er mest hættan þarna niður af þessum giljum. Er mjög mikill snjór I fjallinu? Nei.það er ekki mikill snjór, en það hefur verið mikil veðurhæð, og í vissri átt vill setja mikið í hengjur i þessum giljum. Það er alls ekki mikill snjór i fjallinu, því að það eru auðir rindar á milli. En veðurhæðin hefur verið ofboðsleg,og þar við bætist að jörðin er frosin undir, svo snjórinn stöðvast ekkert. Hvað er búið að gera til björgunar? Það er búið að moka út úr húsunum. Í húsinu nr.76 er innbúið allt ónýtt, má segja, og ég tel mjög vafasamt, að það hús verði byggt upp aftur. Við hreinsuðum þó alveg út úr því, eftir því sem hægt var og loku&um því. Síðan slógum við fyrir gluggana á hinu húsinu, eftir að hafa mokað út úr því. Þar fóru aðeins gluggarnir inn, en ekki veggir. Þó sprungu inn veggir og annað mjög mikið. Þá ræddum við við eiganda hússins nr 78 við Suðurgötu: Húsið er hér um bil alveg ónýtt hjá okkur, sagði Sigþór Erlendsson. — Við erum fimm i fjölskyldunni, hjónin með þrjú börn, 10 ára, sex ára og átta mánaða. Við vorum að borða i eldhúsinu, sem er á besta stað i húsinu, en þetta gerðist rétt fyrir klukkan eitt í gær. Ég hélt á minnsta barninu. Þegar snjóflóðið skall yfir gekk það alla leið inn i eldhúsið og fór sex ára sonur minn á kaf, en mér tókst að ná í annan fótinn á honum og draga hann upp úr. Snjóflóðið skall á vestanvert húsið, en eldhúsið er að austan. Í hinu húsinu var húsbóndinn nýfarinn að heiman úr matnum, en kona hans var a& þvo upp og börnin tvö að leika sér í öðru herbergi. Sigþór sagði, að búið væri að moka snjónum út úr húsinu, þegar Tíminn hafði samband við hann um klukkan fjögur i gær. Hann sagði að innbúið væri mest allt brotið, og segja mætti að allt væri ónýtt, sem verið hefði í húsinu nr.76. Þetta er i annað sinn, sem snjóflóð lendir á húsunum nr. 76-78 við Suðurgötu, en Sigþór sagði, að í fyrra skiptið hefðu skemmdirnar ekki orðið neitt í líkingu við það sem nú var. Reyndar lyftist þakið af húsinu nr.76 í það skiptið og veggir skemmdust, en nú eru skemmdirnar margfalt meiri. Sigþóri tókst að skríða út um eldhúsdyrnar upp undir lofti og komast þannig út úr húsi sinu, en húsfreyjan í hinu húsinu komst út undan einum eldhúsveggnum, sem brotnaði og lyftist upp. Stór  olíutankur stóð  annað húsið. Færðist hann meðfram einum húsveggnum gekk síðan inn í húsið og kom út aftur fyrir framan það, og má m.a. af því marka kraftinn í snjóflóðinu. Aðspurður sagði Sigþór, að hann teldi sig vera tryggðan fyrir því tjóni, sem hann hefði orðið fyrir. Hann sagði, að tryggingar væru til gegn snjóflóði, og hann teldi sig hafa tryggt fullkomlega fyrir því, sem nú hefur gerst. Sigþór sagði ennfremur, að bíll hefði verið á leið í bæinn, er snjóflóðið féll. og hefði hann orðið fyrir því. Eigandi bilsins er Benedikt Sigurðsson kennari, en i bílnum var kona Benedikts og tveir synir þeirra hjóna. Færðist bíllinn eina hundrað metra niður eftir hallanum. en fólkinu tókst að lokum að komast út úr bílnum við illan leik, en þó ómeitt.

Tíminn segir af Seyðisfjarðarflóðinu í pistli þann 21. desember:

Snjóflóð fellur á fjárhús á Selstöðum í Seyðisfirði. Allmargt fé týndi lífi í flóðinu, en engin meiðsli urðu á mönnum. Á fimmtudagskvöld [19.desember] kyngdi miklum snjór niður í logni niðri í byggð við Seyðisfjörð, en líklegt er talið að í fjallinu fyrir ofan Selstaði hafi verið austan kaldi, og þá myndast hengjur í svokölluðu Halli, sem er efsta brún fjallsins. Hengjan hefur síðan farið af stað og sópað öllum lausum snjó á undan sér á leiðinni niður, og að lokum hafnað á fjárhúsunum á Selstað. Á Selstað bjó í hálfa öld Jón Jónsson bóndi, sem lést í fyrra, og var aldrei vitað til þess alla hans búskapartíð, að þarna hefði komið snjóflóð. Bóndinn á Selstöðum núna er Kristján Eyjólfsson. En það voru synir hans, Ómar B. Kristjánsson 9 ára og Eyjólfur Kristjánsson 23 ára, sem fóru út að fjárhúsunum í morgun [20.desember] skömmu áður en snjóflóðið féll. Þegar piltarnir komu að fjárhúsunum hafði fennt þar fyrir allar dyr, svo Eyjólfur stakk bróður sinum inn um glugga, og átti hann að sækja reku til þess að hægt væri að moka frá dyrum fjárhússins. Rétt í því, að sá minni er kominn inn í fjárhúsin heyrir Eyjólfur hvar snjóskriðan kemur, og tekst honum að komast undan. Ómar náðist út fljótlega, heill á húfi. Um fimmleytið í gær var búið að ná út 83 ám lifandi, en 17 voru dauðar og 2 slasaðar. Voru bændurnir búnir að koma þeim lifandi fyrir i fjárhúsum á Kollsstöðum, en þar eru önnur fjárhús Selsstaðabóndans. Strax eftir að snjóflóðið féll í morgun fór fólk frá Seyðisfirði til hjálpar á tveimur bátum. Var í allan gærdag unnið við að bjarga fénu út úr fjárhúsunum og flytja það á öruggan stað.

Um kvöldmatarleytið í gærkvöldi [20. desember] náðum við sambandi við Kristján Eyjólfsson bónda á Selstöðum við Seyðisfjörð, þar sem snjóflóðið féll á fjárhúsin. Hann sagði, að búið væri að grafa alt féð út úr fjárhúsinu. Níutíu kindur björguðust lifandi, en 40 eru dauðar. Fjárhúsin eru algjörlega ónýt, að því er Kristján sagði, en hlaðan, sem stóð við fjárhúsin, hefur ekki skemmst eins mikið, þótt þakið sé farið af henni. Í hlöðunni var nokkurt hey, og bjóst Kristján við, að það væri ekkert skemmt.

Lýkur hér frásögn hungurdiska af þessum voðaviðburðum. Næsta mánuðinn allan voru gríðarleg snjóþyngsli á Norður- og Austurlandi og ollu þau margskonar vandræðum.   


« Síðasta færsla | Næsta færsla »

Bæta við athugasemd

Ekki er lengur hægt að skrifa athugasemdir við færsluna, þar sem tímamörk á athugasemdir eru liðin.

Um bloggið

Hungurdiskar

Höfundur

Trausti Jónsson
Trausti Jónsson
Höfundur er veðurfræðingur og áhugamaður um veður.

Færsluflokkar

Mars 2024
S M Þ M F F L
          1 2
3 4 5 6 7 8 9
10 11 12 13 14 15 16
17 18 19 20 21 22 23
24 25 26 27 28 29 30
31            

Nýjustu myndir

  • w-blogg200324b
  • w-blogg200324a
  • Slide10
  • Slide9
  • Slide8

Heimsóknir

Flettingar

  • Í dag (28.3.): 38
  • Sl. sólarhring: 53
  • Sl. viku: 529
  • Frá upphafi: 2343291

Annað

  • Innlit í dag: 35
  • Innlit sl. viku: 481
  • Gestir í dag: 31
  • IP-tölur í dag: 29

Uppfært á 3 mín. fresti.
Skýringar

Eldri færslur

Innskráning

Ath. Vinsamlegast kveikið á Javascript til að hefja innskráningu.

Hafðu samband