Kaldur dagur

Gærdagurinn, sunnudagur 26. júní varð býsna kaldur á landinu. Meðalhiti í byggð var 6,2 stig, um -4,4 stigum neðan meðallags síðustu tíu ára. Það er býsna mikið og þetta kaldir dagar eru ekki algengir í síðustu viku júnímánaðar. Við finnum þó kaldari daga, jafnvel þann 26. í þeim gögnum sem við eigum á lager um daglegan hita í um 70 ár aftur í tímann. Við eigum hins vegar engan jafnkaldan 26. júní á þessari öld. Lægsti landsmeðalhiti sem við vitum um þann 26. var 1989. Þá var hiti um 1 stigi lægri heldur en nú, 5,2 stig - og aftur ámóta árið eftir, 1990, 5,3 stig. Það sama á við ef við reiknum meðalhámarks- og lágmarkshita, enginn ámóta kaldur 26. júní er á öldinni (það sem af er). 

Ef við víkkum sjónarhornið lítillega og horfum á alla síðustu viku júnímánaðar birtist einn ámóta kaldur dagur í safninu. Það er 24. júní 2004. Þá var meðalhiti nær hinn sami og nú - og í lengra safninu finnum við 14 kaldari daga. Kaldastur þeirra var Jónsmessan 1968 (24.júní), meðalhiti á landinu var þá aðeins 3,6 stig. 

Staðan í háloftunum nú er sérstök að því leyti að ekki er sérlega kalt í efri lögum (t.d. í 500 hPa), kuldinn einskorðast fyrst og fremst við lægsta hluta veðrahvolfsins - og reyndar einkum á tiltölulega litlum bletti - sem kortið hér að neðan sýnir. 

Hiti yfir Keflavík fór niður í -2,4 stig í 850 hPa síðastliðna nótt (aðfaranótt 27.). Hann hefur alloft farið neðar í þessari síðustu viku júnímánaðar, t.d. bæði 2017 og 2018. Sjaldgæft er hins vegar að hann fari jafn neðarlega og lægsta talan sem við sjáum á kortinu, -5,6 stig yfir Drangajökli. Við vitum aðeins af einu tilviki með svo lágum hita í 850 hPa yfir Keflavík í síðustu viku júnímánaðar. Það var í Jónsmessuhretinu 1992 að hiti mældist -5,7 stig. Höfum í huga við túlkun talna að norðanáttin á Vestfjörðum verður að fara yfir fjöllin, loftið lyftist og kólnar við það - eins konar aukakuldi sem minni líkur eru á að finna yfir Keflavík.

Það sem var dálítið sérstakt í gær var að þykkur, hægfara útkomubakki var yfir mestöllu landinu. Hann kom í veg fyrir það að landið nyti góðs af sólaryl yfir hádaginn. Úrkoman í bakkanum hóf feril sinn (eins og venjulega) sem snjór. Mikinn varma þarf til að bræða hann. Þar sem úrkoma var hvað mest komst snjórinn lengst niður. Það var t.d. athyglisverður munur á „snælínunni“ í morgun í Esju (nærri því snjólaus) og í Skarðsheiði (snælína niður fyrir 600 metra) - og snjó mun hafa fest á Holtavörðuheiði, niður fyrir 300 metra hæðarlínu. 

Það lagðist því flest á eitt við að koma hitanum niður. Kalt loft hefur verið yfir landinu í nokkra daga - það hefur birt til sumar nætur og næturfrost varð óvenjuútbreitt aðfaranótt laugardags. Frost mældist þá á 9 stöðvum í byggð (um 8 prósent stöðva). Svo hátt hlutfall er sjaldséð í síðustu viku júnímánaðar. Hiti náði 10 stiga hámarki á aðeins 38 prósent stöðva. Skíkt hlutfall telst sérlega lágt. Var þó ámóta eða lægra 25.júní 2004. Svo sýnist sem eitt landsdægurlágmarksmet í byggð hafi verið sett þegar hiti fór niður í -2,8 stig á Haugi í Miðfirði aðfaranótt þess 25. Gamla metið nokkuð gamalt, sett á Grímsstöðum á Fjöllum 1944, -2,6 stig. Það er nú samt nokkuð langt niður í lægsta hita í byggð í síðustu viku júní, -4,0 stig sem mældust á Staðarhóli i Aðaldal, þann 29. 1989. 

Í Reykjavík var meðalhiti dagsins í gær (26.) 6,8 stig. Í langri (en misáreiðanlegri) röð mælinga í borginni vitum við um þrjá kaldari 26. júní, það var 1940, 1978 (6,7 stig) og 1886 (5,7 stig). Ef við leitum í síðustu viku júnímánaðar allri finnum við 20 kaldari daga en gærdaginn. Kaldastur var 27. júní 1886, meðalhiti þá 4,6 stig. 

Á Akureyri var meðalhiti gærdagsins 5,2 stig. Þar vitum við um einn jafnkaldan 26. og þrjá kaldari. Við eigum dagleg gögn frá og með 1936. Kaldastur var sá 26. árið 1940, meðalhiti 3,8 stig. Kaldastur daga í síðustu viku júní á Akureyri er sá 24. árið 1968, meðalhiti 2,7 stig, miklu kaldari en nú. Alls finnum við tvo jafnkalda og 17 kaldari daga en nú í síðustu viku júnímánaðar á Akureyri frá og með 1936. 

Í Stykkishólmi eigum við dagleg gögn aftur til 1846. Meðalhiti í gær var 6,1 stig, á lista yfir hita þann 26. júní eru tveir jafnkaldir gærdeginum, en 5 kaldari. Kaldastur varð sá 26. árið 1907, meðalhiti 4,9 stig. Ef við leitum að kaldasta degi í síðustu viku júní í Hólminum finnum við þann 24. árið 1968, meðalhiti þá var aðeins 3,2 stig. 

Já, dagurinn í gær var óvenjukaldur, eftir flestum mælikvörðum sá kaldasti í síðustu viku júnímánaðar á þessari öld, en á fyrri tíð má finna allmarga kaldari (en samt ekkert óskaplega marga). 

Þess má að lokum geta að hiti það sem af er mánuði er enn ofan meðallags 1991-2020 á Akureyri, en lítillega neðan þess í Reykjavík.