Snjóalagameðaltöl

Við förum nú í endurtekið efni (eins og fleiri fjölmiðlar) - en höfum þó endurnýjað það til síðustu áramóta (eitthvað nýtt má því finna).

Við reiknum meðalsnjóhulu hvers mánaðar á öllum veðurstöðvum. Tala hvers mánaðar eru prósentur. Sé jörð alhvít allan mánuðinn á veðurstöð er snjóhulan 100 prósent, sé alautt er hún núll prósent. Næst er reiknað meðaltal allra stöðva - og út kemur tala frá núll og upp í 100 (snjólagstala heils mánaðar á öllum veðurstöðvum landsins hefur reyndar aldrei orðið 100 prósent á því tímabili sem hér er undir). 

Þvínæst leggjum við saman öll mánaðarmeðaltölin. Væri alhvítt allt árið á öllum veðurstöðvum yrði útkoman 1200 - en núll væri alautt allt árið. Við sjáum nú að talan 100 jafngildir því að alhvítt hafi verið í einn mánuð á landinu, 200 að alhvítt hafi verið í tvo mánuði - og svo framvegis. Meðaltal áranna 1924 til 2021 er 347. Alhvítt er á landinu í um þrjá og hálfan mánuð. Á þessari öld er meðaltalið 311, um 36 lægra en 98-ára meðaltalið, og  46 lægra heldur en meðaltal áranna 1924 til 2000 - snjóhula hefur rýrnað um 14 daga eða þar um bil - miðað við það sem áður var. Við vitum að sjálfsögðu ekkert um það hversu viðvarandi þetta ástand er.

En myndin sýnir hvernig einstök ár hafa staðið sig (súlurnar). Við sjáum að 2021 var í rýrara lagi hvað snjó snertir, en sker sig þó ekki úr. Rauða línan sýnir 10-árakeðju. Hún var lægri heldur en nú fyrstu ár aldarinnar. Minnstur var snjórinn þá árið 2003. Sömuleiðis var mjög snjórýrt um og upp úr 1960 - sem ritstjóri hungurdiska man hvað best - snjóhula áranna 1960 og 1964 var enn minni heldur en 2003. Aftur á móti var snjóþungt um 1950 og svo um 1980 - og alveg fram á tíunda áratuginn. Árið 1999 er það síðasta snjóþunga - 2008 teygði sig líka nokkuð hátt. Enga marktæka leitni er að finna sé litið til tímabilsins alls.

Flestir athugunarmenn líta einnig til fjalla og meta snjóhulu þar í um 500-700 metra hæð. Þó sjálfsagt sé mismikið að marka þessar athuganir gefa þær allar saman þó alltrúlega mynd.

Ekki var byrjað að skrá fjallasnjóhulu fyrr en 1935. Fjallasnjóhulan fylgir allvel þeirri í byggð - en einstök ár skera sig þó aðeins úr. Árið í fyrra 2021 er t.d. ekki sérlega snjórýrt á fjöllum miðað við það sem oft hefur verið á öldinni. Meðaltal fyrir aldamót er 651, sex og hálfur mánuður. Meðaltal þessarar aldar er 632, um 10 dögum lægra heldur en hið fyrra. Mestur var snjór til fjalla á þessari öld árið 2015, en minnstur 2010.

En við verðum líka að spyrja hvernig snjóhula og hiti hafa fylgst að. Næsta mynd sýnir það. Hér bregðum við þó aðeins út af. Við reiknum snjóhulusummuna og meðalhitann fyrir það sem kallað er snjóár. Snjóárið byrjar 1.október, en endar 30. september. Ártöl eru hér sett við síðara ár meðaltals/summu.  

Lárétti ásinn sýnir ársmeðalhita í byggðum landsins, en sá lóðrétti snjósummuna. Góð fylgni er á milli hita og snjóhulu. Reiknað samband gefur til kynna að hlýnun (kólnun) dragi úr snjóhulu sem nemur 23 alhvítum dögum á 1°C hlýnun (öfugt við kólnun). Fleira skiptir þó auðvitað máli. Þeir sem nenna að rýna í myndina (hún skýrist við stækkun) sjá t.d. að í efri jaðri punktadreifarinnar eru ár þessarar aldar nokkuð áberandi (frekar mikill snjór miðað við hita), en þau eru talsvert færri neðst í dreifingunni (frekar lítill snjór miðað við hita). Kannski dugar að bæta í vetrarúrkomuna til að halda snjóhulunni óbreyttri? Eins vitum við fyrir víst(?) að alls ekki er víst að það hætti alveg að festa snjó þótt hiti fari upp í 8 stig. Mynd sem þessi er því aðeins vísbending - sambandið gæti alveg breyst við hækkaðan hita (eða lækkaðan). 

Síðasta myndin sýnir það sama og sú næsta á undan, nema hér er litið á snjóhulu til fjalla. Snjóárið 2013 til 2014 sker sig nokkuð úr - þá hefur verið mikill snjór í fjöllum - þrátt fyrir hlýindi - eins hefur verið snjóleitt umfram væntingar veturinn 1941 til 1942. Hér eru ár þessarar aldar ekki eins áberandi efst í punktadreifinni og var á fyrri mynd - aftur á móti tökum við eftir því að hafísárin svonefndu liggja flest hver neðarlega í dreifinni, snjór til fjalla hefur þá verið minni en vænta mátti miðað við hita. Þá var líka þurrt. Við vitum að sumir frostavetur fyrri tíðar voru sérlega þurrir. Líklega hefðu þau ár legið talsvert neðan línunnar, snjóhula mun minni heldur en vænta mætti miðað við hita. En - hafi slík mjög köld en snjólítil ár verið mörg hefði það áhrif á halla línunnar - og við teldum þá að aukin hlýnun myndi skila minni snjórýrð heldur en sú sem við reiknum hér að ofan. Við verðum að hafa margt í huga áður en við förum að trúa spágildum (allsherjarsannleiksgildum) tölfræðilegra sambanda. 

Ritstjórinn hefur auðvitað reiknað út ámóta raðir aðskilið fyrir Norður- og Suðurland - en lætur umræður um þá reikninga liggja á milli hluta að sinni að minnsta kosti.