Ákveðnar breytingar

Svo virðist sem nokkrar breytingar verði á veðurlagi næstu daga. Það sem af er þessum mánuði hefur hiti verið í tæpu meðallagi víðast hvar á landinu og loftþrýstingur fremur lágur (langt frá metum þó). Flestar spár eru nú sammála um að nú taki við tímabil með hærri þrýstingi og að það byrji alla vega með ákveðinni sunnanátt og hlýindum á fimmtudaginn. Framhaldið er hins vegar ekki ráðið hvað sunnanátt og hlýindi varðar. Annar möguleiki eru dagar með hægum vindi og hita nærri frostmarki (og hálkuhættu). Lengri spár en til fjögurra eða 5 daga eru að vanda ómarktækar en þó má geta þess að þær eru flestar sammála um áframhald háþrýstings - en ekki hvort hæðarmiðja verði yfir landinu, austan við það eða vestan. 

Til að átta okkur betur á stöðunni lítum við á spákort evrópureiknimiðstöðvarinnar sem gildir síðdegis á fimmtudaginn. 

Þetta er hefðbundið norðurhvelskort. Ísland er rétt neðan við miðja mynd. Jafnhæðarlínur 500 hPa-flatarins eru heildregnar. Af þeim ráðum við vindátt og vindstyrk í miðju veðrahvolfi. Línurnar eru mjög þéttar við Ísland - og vindhraði eftir því mikill - um 55 m/s í 5,5 km hæð yfir Snæfellsnesi og Vestfjörðum og enn meiri ofar. Lægð er á hraðri ferð til norðausturs við strönd Grænlands. Þegar hún fer hjá slaknar heldur á vindi. 

Þykkt er sýnd í lit. Þykktin mælir hita í neðri hluta veðrahvolfs. Því meiri sem hún er því hlýrra er loftið. Litirnir liggja mjög þétt yfir Íslandi - það veldur því að talsvert slaknar á vindi eftir því sem neðar dregur. Líklega nær hann þó stormstyrk á víð og dreif um landið norðvestanvert. Hiti getur hæglega komist yfir 10 stig sums staðar fyrir norðan og austan. 

Það sem annars vekur sérstaka athygli á þessu korti er gríðarmikil hæð yfir sunnanverðum Bretlandseyjum, um 5840 metrar í hæðarmiðju. Þetta er með því hæsta sem sést á þessum slóðum í desember - og sömuleiðis er þar óvenjuhlýtt. Þykktin meiri en 5520 metrar. 

Aðalspurningin á næstunni er hvað um þessa hæð verður. Í sumum spám (ekki öllum) á hún að veltast um í 1 til 2 vikur - jafnvel lengur. Í dag er aðalhugmyndin sú að hún nálgist okkur (en slakni aðeins) - en hörfi síðan aftur til austurs eða suðausturs. Önnur hugmynd er sú að hún endi vestan við - yfir Grænlandi. Varla er nokkur leið að ákveða hvort verður - og jafnlíklegt að það verði eitthvað allt annað. 

Á norðurslóðum eru kuldapollar vetrarins smám saman að koma sér fyrir. Þeir hafa þó langt í frá náð fullum styrk. Þegar rýnt er í smáatriði má sjá að ekki eru margar jafnhæðarlínur í kringum köldustu svæðin. Þessir pollar eru því í sjálfu sér ekki mjög ógnandi fyrir okkur sem stendur. Það þarf þó ekki marga daga til að breyta því. 

Hæð sem þessi er ákveðin ógnun fyrir Evrópu. Austan hennar getur mjög kalt loft ruðst fram úr norðri og valdið kuldum - íbúar Austurevrópu eru að vísu vanir slíku - en ef slíkir kuldar ráðast til vesturs er illt í efni fyrir vesturevrópumenn. Mikill lægðagangur er um Bandaríkin - hlýtt um suður- og austurhluta þeirra, en fremur svalt í norðvesturríkjunum. Ekki kæmu fréttir af allskonar vandræðum mjög á óvart.

Í gær (ekki í dag) var því spáð að 5700 metra jafnhæðarlínan næði að austan til landsins með hæðinni. Það gaf ritstjóra hungurdiska ástæðu til þess að líta á 500 hPa hæðarmet desembermánaðar hér við land. Það er 5750 metrar, yfir Keflavíkurflugvelli - nokkru lægra en talan í miðju hæðarinnar miklu yfir Bretlandi. Þetta met var sett þann 12. og 13. desember 1995. Ef við tökum endurgreiningar trúanlegar var hæðin yfir Suðausturlandi um 5770 metrar. Þessi hæð stóð ekki lengi við - slaknaði, en fór vestur fyrir og kalt loft og hörkufrost fylgdi í kjölfarið. En samt var hlýtt hæðarloft einhvern veginn að flækjast fyrir eftir þetta allan veturinn og tíðarfar talið mjög hagstætt - jafnvel einmunagott. 

Auðvelt er að leita að tilvikum þegar hæð 500 hPa-flatarins hefur farið yfir 5700 metra yfir landinu í desember. Gróflega má skipta slíkum atburðum í tvennt. Annars vegar er um langvinn háþrýstisvæði að ræða - vikulöng eða jafnvel enn þaulsetnari, en hins vegar skarpa hæðarhryggi sem fara fljótt yfir, á einum eða tveimur dögum. 

Sum þessi fortíðartilvik eru minnisstæð. Gæðaveturnir 1963 og 1964 byrjuðu báðir með miklum háloftahæðum í desember. Sama má segja um þurrkaveturinn mikla 1977. Á síðari árum minnist ritsjórinn einkum desember 2009 sem var upphaf hins óvenjulega veðurlags ársins 2010 og oft hefur verið fjallað um hér á hungurdiskum. Mikil háþrýstisyrpa kom einnig í desember 1961, 1970 og 1978 - höfðu á einhvern hátt afleiðingar fyrir það sem á eftir kom. 

En þrátt fyrir þá greinilegu tilhneigingu að stórir háþrýstiatburðir í desember hafi afleiðingar fyrir vetrarhringrásina í heild er eiginlegt spágildi slíkra atburða heldur rýrt. Veðrið endurtekur sig sjaldan eða aldrei. Þó þannig atburður verði e.t.v. nú segir hann lítið eða ekkert um afgang vetrarins.