Gamall pistill um Grænland

Þeir sem liggja mikið yfir gervihnattamyndum reka sig fljótt á að oftast er auðvelt að finna Grænland - þó skýjasúpa liggi gjarnan yfir Íslandi og umhverfi. Á síðustu árum er að vísu búið að útbía flestar þær myndir sem á borð eru bornar með útlínum landa, breiddar- og lengdarbaugum þannig að sérstaða Grænlands er nú kannski ekki alveg jafn augsýnileg og var á þeim árum sem ritstjóri hungurdiska þurfti vegna starfa sinna sem mest að rýna í myndirnar. 

En hvað um það. Árið 1988 birtist grein með nafninu „Sunny Greenland“ í riti breska veðurfræðifélagsins [Quarterly Journal of the Royal Meteorological Society]. Höfundur var Richard S. Scorer, mjög þekktur maður í faginu og höfundur kennslubóka og fjölda greina. Kom reyndar hingað til lands um þær mundir, var ráðgjafi við kaup á veðursjá - sem síðan var sett upp á Miðnesheiði. Ritstjóri hungurdiska var svo heppinn að fá spjallstund með honum. Aðallega var rætt um gervihnattamyndir og svo umrædda Grænlandsgrein. Afskaplega ánægjuleg stund. Greinin er því miður lokuð almenningi - bakvið greiðslugirðingu. Ritsjórinn er svona eftir á að hyggja e.t.v. ekki alveg sammála öllu sem þar stendur, en eftir situr nafn greinarinnar og sá sannleikur sem í því fellst. 

Í samantekt greinarinnar stendur m.a. (í mjög lauslegri þýðingu): „Óvíða í heiminum er meira skýjað en á Svalbarða, Íslandi og öðrum svæðum [í nágrenni Grænlands], en aftur á móti er Grænland sólskinsstaður“. Ástæður þessa eru ræddar í greininni - stærð landsins, hálendi og síðast en ekki síst viðvarandi niðurstreymi lofts niður eftir jökladölum landsins. 

En víkur nú til 12. og 13.aldar. Í norrænu fræðsluriti frá þeim tíma „Konungsskuggsjá“ er furðumikið fjallað um Grænland og ekki nóg með það heldur er líka greinilegt að sá sem skrifar veit vel um hvað hann er að tala. Hefur jafnvel reynt á eigin skinni. Hér verður sjónum aðeins beint að einu atriði - hinu sólríka Grænlandi.

Við notum hér norska uppskrift úr handriti sem gefin var út á prenti í Kristjaníu 1848:

[Þ]að vitni bera flestir Grænalandi, þeir sem þar hafa verið, að kuldinn hefir þar fengit yfrið afl sitt, og svo ber hvervetna vitni á sér landið og hafið, að þar er [gnógt] orðið frostið og meginafl kuldans, því að það er bæði frosið um vetrum og sumrum, og hvorttveggja ísum þakt.

En þar er þú spurðir eftir því, hvort sól skín á Grænalandi, eða verði það nokkuð sinni að þar sé fögur veður, sem í öðrum löndum, þá skaltu það víst vita, að þar eru fögur sólskin, og heldr er þat land veðurgott kallað. En þar skiptist stórum sólargangur, því að þegar sem vetur er, þá er þar nálega allt ein nótt, en þegar er sumar er, þá er nálega sem allt sé einn dagur; og meðan er sól gengur hæst, þá hefir hún ærið afl til skins og bjartleiks, en lítið afl til yljar og hita; en hefir hún þó svo mikið afl, at þar sem jörðin er þíð, þá vermir hún svo landið, at jörðin gefur af sér góð grös og vel ilmandi, ok má fólkið fyrir því vel byggja landið, þar sem það er þítt, en það er afar lítið.

En þar er þú ræddir um veðurleik landsins, að þér þótti það undarlegt, hví það land var veðurgott kallað, þá vil ég það segja þér, hversu því landi er farið. Þeim sinnum er þar kann illviðri að verða, þá verðr það þar með meiri ákefð en í flestum stöðum öðrum, hvorttveggja um hvassleik veðra og um ákefð frosts og snjóa. En oftast halda þar illviðri litla hríð, og er langt í millum að þau koma, og er þá góð veðrátta millum þess, þó að landið sé kalt, og verður því náttúra jökulsins at hann verpur af sér jafnan köldum gust, þeim sem élum hrindur brott af hans andliti, og heldur hann oftast beru höfði yfir sér. En jafnan gjalda hans þó nálægir grannar, því að öll önnur lönd, þau er í nánd honum liggja, þá taka mikil illviðri af honum, og koma þau öll þá á, er hann hrindur af sjálfum sér með köldum blæstri.

SPECULUM REGALE. KONUNGS-SKUGGSJÁ. Christiania 1848 [R. Keyser. P.A. Munch. C.R. Unger], s.45 til 47.

Við skulum til áherslu endurtaka það síðasta:

„og verður því náttúra jökulsins at hann verpur af sér jafnan köldum gust, þeim sem élum hrindur brott af hans andliti, og heldur hann oftast beru höfði yfir sér“.

Strax og hvíldarstund gefst frá sífelldum lægðagangi hérlendis og um hægist sýna íslenskir jöklar sama eðli. Oft er hreint yfir þeim þó skýjað sé í kring. Þessu veldur hið sama niðurstreymi og verður yfir Grænlandsjökli. Sá stóri er þó svo umfangsmikill að hann getur haft áhrif á lægðirnar sjálfar og þá loftstrauma sem bera þær. Þeir íslensku eru þar ekki hálfdrættingar þó eðlið sé hið sama.