Hvenær hefst vetur?

Einfalda svarið við spurningunni í fyrirsögninni er að hann hefjist með fyrsta vetrardegi íslenska tímatalsins forna. Ekki er fjarri því að íslensku misserin skipti árinu í tvennt hvað varðar meðalhita. En tökum við þetta svar alveg bókstaflega erum við jafnframt annað hvort að halda því fram að árstíðirnar séu aðeins tvær, - eða þá að vor, sumar og haust verði samtals að gera sér að góðu að skipta með sér þeim sex mánuðum sem eftir eru þegar veturinn hefur fengið sinn hlut. Í slíkri skiptingu fellst ákveðið raunsæi gagnvart íslensku veðurlagi - rétt er það, en tilfinningin er samt sú að oftast nær sé veturinn ekki fullskollinn á seint í október.

Fyrir nokkrum árum fjallaði ritstjóri hungurdiska alltítarlega um haust- og vorkomu. Þeir pistlar eru reyndar allt of langir til að hægt sé að hafa af þeim einhver hagnýt not - enda ekki ætlast til þess. Ritstjórinn hefur hins vegar einlægan áhuga á árstíðasveiflunni og öllum breytingum á veðri sem fylgja henni. 

Ekki stendur til að gera einhverja úttekt á vetrarkomu í stíl við vor- og haustpistlana sem minnst var á að ofan, en samt er e.t.v. forvitnilegt að gera eitthvað. 

Hér á eftir verður vetrarkoma hvers árs sett við þann dag þegar eitthvað sem ritstjórinn nefnir „vetrarsummu“ landsins nær 30 punktum. Punktarnir eru reiknaðir þannig að fyrst eru fundnir þeir dagar þegar landsmeðalhiti í byggð er neðan frostmarks. Tölur hvers hausts eru nú lagðar saman frá degi til dags og vetur sagður byrjar þegar talan nær 30.

Þetta er auðvelt að gera aftur til 1961, við getum líka reynt við tímann frá 1949 til 1960, en því miður er dálítið brot í gögnunum 1960 og hugsanlegt (þó ekki víst) að fyrra tímabilið sé ekki alveg reikningslega sambærilegt við það síðara. Sömuleiðis er líka brot á þessari öld (sem rannsaka þarf betur). Við reynum e.t.v. síðar að komast fyrir þessi brot. Þar til það hefur verið gert skulum við taka niðurstöðunum með nokkurri varúð. 

Lárétti ásinn sýnir árin (tímabilið fyrir 1961 er sérmerkt), en sá lárétti eru dagsetningar sem vísa til vetrarbyrjunar eins og hún er skilgreind hér að ofan. Fyrsta vetrarbyrjun á tímabilinu er 25.október 1981. Sumir muna vel kuldana það haust. Það hefur þrisvar gerst að vetrarbyrjun hefur dregist fram yfir áramót, lengst 1956 (sé að marka það), en líka haustið 2002 og 2016 - þeim árum lauk án vetrarkomu. 

Meðaltal alls tímabilsins er 30.nóvember. Vetur, byrjar samkvæmt skilgreiningu Veðurstofunnar þann 1.desember. Falla meðaltal og skilgreining vel saman. Sleppum við tímabilinu 1949 til 1960 verður meðaltalið 27.nóvember. 

Við tökum strax eftir því að vetrakomu hefur seinkað mjög á síðustu áratugum. Sé leitni reiknuð sést að seinkunin frá 1961 hefur safnast upp í 25 daga, frá 15.nóvember til 10.desember. Þetta er kannski fullótrúlegt til að geta verið satt - en engu að síður bætist hér enn í vísbendingar um hlýnandi veðurfar. 

Við munum síðar reyna að ná tökum á lengra tímabili - sem einnig nær til tuttugustualdarhlýskeiðsins.