Enn af árstíðunum fjórum

Við leitum enn að mótum árstíðanna. Í fyrri pistli notuðum við úrkomutegundir til þess - og hlut þeirra í heildarúrkomumagni hvers dags. Þá er það hitinn (rétt einu sinni) og við byrjum á því að ákveða að vetrardagar gætu að meðaltali verið um 120 á ári hverju. Á tímabilinu 1961 til 2016 voru þeir samkvæmt því um 6720 (56 ár). 

Á þessu tímabili teljum við okkur vita landsmeðalhita hvers dags - og auk þess landsmeðalhámark og lágmark. Við teljum nú 6720 köldustu dagana á tímabilinu og finnum hver landsmeðalhiti þurfi að vera til þess að dagur komist í flokkinn. Gerum síðan það sama fyrir landsmeðalhámark og lágmark. Til að dagur sé vetrardagur krefjumst við þess að hann nái inn í 6720 daga hópinn í öllum flokkunum þremur (við hefðum getað notað aðra skilgreiningu). 

Við gerum svo það sama fyrir sumarið, nema að miðað er við 6720 hlýjustu dagana í flokkunum þremur. Allir dagar áranna 1961 til 2017 hafa þar með skipast í einn þriggja flokka, teljast vetrardagar, sumardagar - eða þá hvorugt. Nú má telja saman hvernig hver almanaksdagur stendur sig, hvert er vetrardagahlutfall hans? 

Myndin sýnir það. Árstíminn er á lárétta ásnum, 18 mánuðir alls, til þess að við náum árstíðum í heilu lagi. Lóðrétti ásinn sýnir hlutfallstölu, frá 0 til 100 prósent daga. 

Rauði ferillinn sýnir sumardagana. Við sjáum að þeir einoka sumarið - eins og vera ber (er það ekki). Blái ferillinn sýnir vetrardagana - ekki eins hreint - vor- og haustdagar eru allmargir að vetrarlagi. 

Við setjum nú meðalárstíðamörk niður þar sem ferlarnir skerast. Vorið kemur 3. apríl, sumarið 1. júní, haustið 8. september og veturinn 15. nóvember. Veturinn er 139 dagar, vorið 59, sumarið 99 og haustið 68 dagar. 

Ýmislegt má mala um smáatriði myndarinnar, við tökum t.d. eftir því að vorið á talsverðan hlut fram eftir júní (fækkar sumardögum), kaldir dagar stinga sér inn fram yfir sólstöður. Sömuleiðis fer haustdögum ört fjölgandi eftir 20. ágúst (fækka líka sumardögum). 

Haust og vetur takast á svo vart verður séð hvort hefur betur í röskan mánuð, það er fyrst um 15. desember að bláa línan fer afgerandi yfir þá grænu.

Lesendur mega ekki taka næstu tvær myndir of hátíðlega - tímabilið er óheppilega valið til einhverra leitnileikfimiæfinga - þær eru samt gerðar. 

Hér má sjá „fjölda vetrardaga“ áranna 1961 til 2016. Flestir voru þeir 1979, en fæstir 2014. Leitnireikningar sýna að þeim hefur fækkað um 28 á ári á tímabilinu. Það er alveg áreiðanlega rétt að vetrardagar hafa verið færri á þessari öld en á áratugunum næstu þar á undan - það sýna fleiri tegundir reikninga líka, en ekki er hægt að nota mynd sem þessa til að spá fyrir um framtíðina (þó margir virðist telja að svo sé). - Kannski fælist einhver merking í breytingu ef við færum endurtekið að sjá ár með 20 vetrardögum eða færri. 

Næsta mynd sýnir sumardagana á sama hátt. Taka má eftir því að breytileiki frá ári til árs er miklu minni að sumri en vetri.

Það er það sama - sumardögum hefur fjölgað um 25 á síðustu 56 árum séu leitnireikningar teknir bókstaflega - en við gerum það ekki hér. 

Eitthvað samband er á milli fjölda vetrar- og sumardagafjölda sama árs.

Eða svo virðist vera. Strangt tekið ættum við að nema leitnina á brott áður en við setjum upp mynd af þessu tagi. Gallinn er bara sá að til þess að við nennum að nema leitnina brott verðum við eiginlega að trúa því að hún sé ekki merkingarlaus - hver er trú vor? 

Þeir sem vilja kalda vetur en hlý sumur vilja fá einhverja punkta efst til hægri á myndinni, þeir sem vilja sama haustveðrið árið um kring vilja sitja neðst til vinstri - ef einvern tíma kæmi ár með 180 sumardögum - og 180 vetardögum myndi það merkjast í horninu efst til hægri. Þá væru aðeins 5 dagar til skiptanna fyrir vor og haust. - En líkleast er best að hætta þessari vitleysu.