Fárviðrið 7. janúar 1952

Það er álitamál hvort greina eigi óðalægðarveðrið þann 5. janúar 1952 (og fjallað var um í síðasta pistli) frá útsynningsofsanum sem fylgdi í kjölfarið - en það er gert hér vegna þess hversu merkilegur útsynningur þessi var - talsvert öflugri en venja er. 

Endurgreiningarkortið hér að ofan sýnir hæð 1000 hPa-flatarins kl.6 að morgni 7. janúar og er jafngilt sjávarmálsþrýstikorti. Lægðin á Grænlandssundi er á kortinu rétt innan við 960 hPa djúp - sennilega hefur hún verið enn dýpri í raunveruleikanum. Mikill vindstrengur liggur alla leið frá Grænlandi til Íslands færandi með sér öskudimm él og saltrok. 

Austur af Nýfundnalandi er svo ný lægð í foráttuvexti. Sú fór til norðnorðausturs rétt fyrir austan land tæpum tveimur sólarhringum síðar og olli fárviðri og sköðum víða austanlands - en sló rækilega á útsynninginn á Vesturlandi. 

Háloftakortið á sama tíma er mjög óvenjulegt - það er 4680 metra jafnhæðarlína 500 hPa-flatarins sem liggur í kringum lægðarmiðjuna á Grænlandssundi, flatarhæðin í miðjunni er líklega innan við 4640 metrar - nánast einstakt í þessari stöðu og ljóst að hér erum við að sjá einhvern snarpasta útsynning sem vitað er um. Nánast útlokað er að háloftalægðin hafi getað orðið þetta djúp nema vegna þess að mikið magn af mjög köldu lofti hafi rekist niður af Grænlandsjökli á mjög löngum kafla - mun lengri en venjan er. 

Þegar hér var komið sögu hafði nær samfellt illviðri staðið um landið suðvestanvert - og um mikinn hluta Norðurlands í meir en tvo sólarhringa. Meira og minna rafmagnsleysi ríkti á þessu svæði, bæði vegna línuslita og krapa í inntaksmannvirkjum Sogs- og Andakílsárvirkjana og varð tilefni fréttarinnar hér að neðan sem birtist í Tímanum þann 8. 

Allt satt og rétt - þótt ólíkindalega hljómi við fyrstu sýn. 

Athuganabókin frá Reykjavíkurflugvelli sýnir vel hversu óvenjulegt veðrið var. Vindhviður fóru yfir 40 m/s í hverju élinu á fætur öðru undir morgun, mest í 46,3 m/s, og 10-mínútna meðalvindhraði í 34 m/s um kl. 8. 

Éljahrinurnar sjást vel á vindritinu (tíminn frá 2 til 6 aðeins sýndur hér - athuga að þegar kl. er 4 á vindritinu (ímt) er hún 5 í bókinni (z) - [kæru Alþingismenn, vægið okkur við klukkuhringli í framtíðinni]). 

Ekki er auðvelt að greina að þá fokskaða sem urðu í veðrinu þ.5. og svo þá sem urðu þann 6. og 7. - en í þessum síðari hluta virðist tjón hafa orðið hvað mest í Þingeyjarsýslu þar á meðal á bæjum í Aðaldal, þak fauk af fjárhúsi á Rauðuskriðu og steinfjós í byggingu fauk í Fornhaga, Miklar rafmagnstruflanir urðu áfram suðvestanlands, Sogslínan slitnaði aftur og erfitt var að koma útvarpssendingum á réttan kjöl. Lítið rafmagn var að hafa frá Laxárvirkjun í Þingeyjarsýslu.

Átta mjólkurbíla lest með ruðningstæki í fararbroddi var klukkustund að brjótast frá Selfossi að Hveragerði í blindhríð. Vegurinn fyrir Hvalfjörð hafði verið illfær í meira en viku, en í versta veðrinu höfðu tvö snjóflóð fallið á veginn og engin mjólk barst til Reykjavíkur úr Borgarfirði eftir að Eldborgin fór upp í fjöru. Vegna rafmagnsleysis voru tilraunamýs á Keldum að deyja úr kulda og halda varð sýklum lifandi með prímusum.

Mikil klakastífla kom í Andakílsá, sprengja þurfti hana upp. Mikið ís- og kraparek var í Soginu og olli það vandræðum í virkjununum - en fárviðrið þann 5. braut upp ísinn á Þingvallavatni. 

Síðasta myndin sýnir loftþrýsting fyrri hluta janúarmánaðar 1952. Gráu súlurnar sýna lægsta þrýsting á landinu á þriggja stunda fresti - fárviðrislægðirnar þann 5. og þann 13. eru áberandi dýpstar (sjá pistla um þær).

Græni ferillinn sýnir þrýstispönn yfir landið, mismun á hæsta og lægsta þrýstingi hvers athugunartíma. Spönnin fór yfir 30 hPa í djúpu lægðunum (merktar 2 og 6 á myndinni) - enda náðu þau veður til mikils hluta landsins hvoru sinni. Helst var að Vestfirðir og Suðausturland slyppu. 

Talan 1 á við landsynningsveðrið aðfaranótt þ.4., talan 3 merkir fárviðrið þann 7. og sagt var frá hér að ofan - en þess gætti mest suðvestanlands og austantil á Norðurlandi. Talan 4 merkir Austfjarðaútnyrðingsfárviðrið þann 8. og 9., en mikið tjón varð þá bæði á fjörðunum og í Fljótsdal auk þess sem veðrið varð mjög slæmt allt norður á Sléttu. 

Helsta tjón eystra má telja: 

Þak fauk af íbúðarhúsi á Reyðarfirði, fólk átti fótum fjör að launa, fjöldi bragga rifnaði og brak úr þeim flaug um, 50 hænur fuku út í veður og vind. Bílar fuku á hliðina og jeppi fauk 5 metra og kom niður á hvolfi. Skip slitnaði upp á Reyðarfirði, rak yfir fjörðinn, þar á land, en náðist út aftur. Bátur fauk út í veður og vind á Hólmum. Mikið tjón varð einnig á Eskifirði, margir bátar í höfninni löskuðust, bryggjur skemmdust og járnplötur fuku af húsum. Að sögn eitt versta veður þar um 30 ára skeið. Þennan dag urðu ýmsir skaðar á Austfjörðum.

Snjóflóð féll á bæinn Geitdal í Skriðdalshreppi og braut íbúðarhúsið. Talsvert foktjón varð í dalnum þessa dagana, þak fauk af nýbyggðu íbúðarhúsi að Haugum og að Vallanesi á Völlum tættist þak af hesthúsi. Tíminn segir að við borð hafi legið að gamla íbúðarhúsið í Vallanesi hafi fokið.  

Talan 5 er svo við (minniháttar norðanáhlaup þann 10. til 11. - segja má að þá hafi verið í gangi hreinsun á stöðunni - til undirbúnings veðursins þann 12. og 13. 

Við sjáum að að jafnaði voru um það bil 2 sólarhringar á milli þessara misslæmu - og misjöfnu veðra. 

Fleiri illviðri gerði svo í þessum hræðilega erfiða janúarmánuði - hann endaði með einhverjum mesta hríðarbyl sem þekktur er í Reykjavík - en um það mætti fjalla síðar - ef ritstjóra endist þrekið.