Í leit að hausti 6 [úrkoma - slydda - snjór]

Haustleitin heldur áfram. Við lítum í dag á úrkomumagn - og skiptin yfir í slyddu og snjókomu. Hvenær verða þau? Eykst úrkoman snögglega á haustin?

 

Þessi mynd sýnir uppsafnaða, daglega úrkomu á öllum veðurstöðvum 1949 til 2013. Lóðrétti ásinn sýnir magnið - en tölurnar skipta ekki máli í þessu samhengi. Það sem við viljum fræðast um er hversu úrkoman breytist frá degi til dags, hlutfallslega. Lárétti ásinn sýnir mánuði ársins, reyndar bítur árið í halann á sér - 18 mánuðir eru á kvarðanum. Við sjáum árstíðirnar í heild betur með þessu lagi heldur en að klippa um áramótin til beggja handa. 

Grái ferillinn sýnir alla úrkomu. Við sjáum að á vorin og fram eftir sumri er úrkoman um helmingur þess sem gerist á síðari hluta ársins. Reyndar virðist draga úr úrkomunni strax frá því um miðjan nóvember frá því sem hún er mest í októbermánuði. Á þessari mynd er 15. október úrkomumesti dagur ársins - en 4. júní sá þurrasti. Við skulum hafa í huga að snjór skilar sér áberandi síður í úrkomumæla heldur en regn - úrkoma yfir veturinn er því trúlega talsvert vanmetin. 

Ártíðasveifla úrkomunnar ræðst mest af stöðugleika lofts, rakamagni og vindhraða. Loft er að jafnaði stöðugast á vorin, auk þess sem þá dregur úr vindhraða. Stöðugleikinn og rakamagn ákvarða ákefð úrkomunnar - en vindur stuðlar að því að færa rakt loft að sunnan til norðurs þar sem það þéttist - auk þess sem hann hefur mjög mikil áhrif á myndun úrkomu við fjöll - hann kemur í sífellu með rakt loft upp að fjalli, stuðlar að því að það lyftist þar og skili rakanum sem úrkomu til jarðar. Fjalla- og skilaúrkoma er því meiri þann tíma ársins sem vindur er meiri - og þegar hvað styst er í mjög hlýtt loft fyrir sunnan land. Skúraþáttur úrkomunnar er hins vegar tvískiptur - annar vegar er hann stór yfir blásumarið - þá er loft óstöðugast yfir landi og síðan aftur á vetrum þegar sjór er hlýjastur miðað við loft yfir honum. 

Á myndinni sjáum við að haustið einkennist af vaxandi úrkomu, en hvenær byrjar það á myndinni? Það er engin ein dagsetning sem æpir á okkur og segir: Haustið byrjar hér. En samt er greinilegt að einhver breyting verður um og upp úr miðjum ágúst - kannski að höfuðdagurinn (29. ágúst) henti sem upphafsdagur „haustrigninga“.  

Blái ferillinn á myndinni sýnir árstíðasveiflu slyddu- og snjókomumagns. Ferillinn byrjar að hreyfast upp á við í september, en talsvert stökk verður í kringum 24. október. Þá settu forfeður okkar fyrsta vetrardag. Menn eru þó sammála um það haustið hljóti að byrja fyrr - en greinileg þáttaskil verða nærri fyrsta vetrardegi. Það er skemmtilegt að samsvarandi þrep á vorin er í kringum sumardaginn fyrsta. 

Hin myndin sem við lítum á í dag sýnir hlut snjókomu og slyddu í heildarúrkomunni.

 

Hér sýnir grái ferillinn hlut slyddu og snjókomu samanlagt í heildarúrkomu hvers dags. Hér sést þrepið í kringum 24. október mjög vel - en annað þrep, í kringum 15. september, er líka býsna áberandi. Blái ferillinn sýnir snjókomuna eina og sér - þar er ekkert sérstakt þrep í síðari hluta október - frekar að slíkt finnist í kringum miðjan desember. Fyrir 15. september má heita að snjókomuhlutfallið sé í núlli. Hæst er hlutfallið í kringum jól og áramót - hvort það er raunverulegt hámark eða tilviljanakennt vitum við ekki. 

Samandregið má segja að við sjáum hér þrjá áfanga í komu haustsins. (i) Úrkoma vex síðari hluta ágústmánaðar, (ii) um miðjan september fer að bera á slyddu í úrkomunni og snjór fer aðeins að gera vart við sig og (iii) um 25. október stekkur tíðni slyddu og snævar upp - síðasti hluti haustsins tekur þá við (veturinn ákveðum við að árstíðirnar séu ekki nema tvær).