Fiskivatnsrétt

Á hálsinum milli Norðurárdals og Þverárhlíðar í Borgarfirði eru stöðuvötn. Eitt þeirra heitir Fiskivatn. Það er innarlega á hálsinum undir miklum klettaborgum sem kenndar eru við bæinn Háreksstaði í Norðurárdal. Við vatnið var samnefnd skilarétt sem var í notkun þar til Þverárrétt hin eldri var reist á áreyrum rétt innan við bæinn Kvíar um 1850 - e.t.v. á einhver góðhjartaður lesandi rétt ártal. Það var svo árið 1911 að Þverárrétt var flutt á núverandi stað. 

Þótt komið sé vel á annað hundrað ára síðan Fiskivatnsrétt var aflögð má þar enn sjá rústir fyrri tíma. Ritstjórinn kom þarna á gönguferð sumarið 1976, nánar tiltekið 10. júlí. Myndin hér að neðan er tekin undir Hárekstaðaborgum og sér yfir vatnið, en ekki í mestu mannvirkin. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Bjarni Andrésson, þá kennari að Varmalandi, lýsir ummerkjum í Sunnudagsblaði Tímans 1960 (5. árgangur, 41. tölublað, 20. nóvember, bls. 5). Hann taldi að minnsta kosti 28 dilka auk almennings og segir að dráttur hafi trúlega verið nokkuð þvælinn - því ekki hafi dilkarnir nærri allir legið að almenningnum. En lesið grein Bjarna sem aðgengileg er á timarit.is.

Sömuleiðis er minnst á réttina í öðru bindi bókarinnar „Áfangar“. Í þessu bindi er fjallað um fornar reiðleiðir á Vesturlandi og í Húnavatnssýslum. Klausan um Fiskivatnsrétt er á blaðsíðu 99. - Bókin er aðgengileg á netinu.  

Heimildum ritstjórans ber ekki alveg saman um hvort réttin var haldin fimmtudag í 20. viku sumars (Áfangar) eða þeirri 21. (Bjarni Andrésson). Hér er hallast að því að það hafi upphaflega verið í þeirri 21. en seinna riðlast um viku vegna árekstra milli gamla og nýja stíls (júlíanska og greoríanska tímatalsins). Vel má ímynda sér deilur af þessum sökum. 

Svo vill til að í gamla stíl (júlíanska tímatalinu) bar fiskivatnsréttardag (þá í 21. viku sumars) að meðaltali upp á höfuðdaginn (29. ágúst). En þetta riðlaðist (eins og flest annað í landinu) þegar 11 dögum var sleppt úr dagatalinu í nóvember árið 1700. Eftir það féll fimmtudagur í 21. viku sumars að meðaltali á 9. september, en höfuðdagurinn - eins og aðrir dagar tengdir kirkjunni - héldu sínum dagsetningum við skiptin yfir í gregoríanska tímatalið - höfuðdagurinn var áfram 29. ágúst.

Þessi deila um 21. og 20. viku kann þó að vera della ritstjórans - einfaldlega sé um prentvillu eða rangfærslu að ræða í annarri hvorri heimildinni. 

Höfuðdeginum fylgdi mikil veðurtrú - líka Fiskivatnsréttardegi í Borgarfirði. Hvorum deginum átti veðurtrúin að fylgja? Allt hið venjulega dagatal hliðraðist greinilega miðað við sól, - en ekki það íslenska. Hlaut veður og náttúra ekki frekar að fylgja sólu heldur en tilviljanakenndum tilskipunum kóngsins? Kannski varð tilfærslan frá 21. til 20. viku til vegna málamiðlunar? Að sleppa 11 dögum - án þess að riðla vikudögunum um leið er alveg sérlega ruglingslegur leikur. 

Trú á að fiskivatnsréttardagur væri merkari heldur en höfuðdagurinn var enn við líði í Borgarfirði fyrir hálfri öld. Það man ritstjórinn sjálfur og á þetta er líka minnst í áðurnefndri grein Bjarna Andréssonar í sunnudagsblaði Tímans og í pisli Áfanga. Um höfudaginn á líka að lesa í Sögu daganna eftir Árna Björnsson. 

En menningarferðamennska nútímans á tvímælalaust að nýta sér gömlu réttirnar báðar, Fiskivatnsrétt og Þverárrétt eldri. Varla er þó hægt að ætlast til þess að eitthvað sé lappað upp á mannvirkin. Háreksstaðaborgirnar eru líka kapítuli út af fyrir sig. Þær sjást vel frá norðurlandsvegi í Norðurárdal.

Hér er að lokum lítil tafla um fiskivatnsréttardag næstu ára - vilji menn tékka á veðrinu. Miðað er við 21. viku sumars - sé það sú 20. er bara að draga 7 frá dagsetningunni. 

Fiskivatnsréttardagur 2014 til 2020:

ár	mán	dagur
2014	9	11
2015	9	10
2016	9	8
2017	9	7
2019	9	12
2020	9	10