Vindur og ísrek

Fyrir nokkrum dögum urðu dálítil orðaskipti um ísrek í suðurhöfum í athugasemdadálki hungurdiska. Þar sem svör ritstjórans voru heldur stuttaraleg er rétt að birta hér heldur lengri skýringartexta - en hann telst þó líka stuttur. Einfaldanir eru svo miklar að smámunasömum ofbýður - en hvað um það.

Mælingar hafa sýnt að vindur hefur mikil áhrif á ísrek - svo mikil að nefnt hefur verið að hann skýri allt að 70% ísreks í Norðuríshafinu. Talað er um að ísinn reki í stefnu um allt að 45 gráður hægra megin vindstefnunnar. Sé þetta tekið bókstaflega á vindur sem blæs úr vestsuðvestri (um 240 gráður) að veita ísreki úr stefnunni 280 gráður - rétt norðan vesturs, það er að segja Í stefnu rétt sunnan við austur.

Á suðurhveli jarðar snýst þetta við, vindur þar ber ís í stefnu um 45 gráður vinstra megin vindstefnunnar. Þetta sýnum við á einfaldri mynd, norður er upp. Á henni er hornið reyndar ekki nema 30° - við leyfum okkur að láta hafstraum taka þátt í hreyfingunni til austurs.

Norðurhvelsmyndin gæti t.d. vísað til Grænlandssunds, suðvestanátt á þeim slóðum ber um síðir ís til Íslands standi hún nógu lengi.

Næsta mynd er öllu flóknari. Hún á að sýna einfaldaða stöðu í Norðuríshafi. Hvað gerist ef lægð situr yfir norðurskautinu með sinni andsælishringrás.

Hér ímyndum við okkur að bláleiti hringurinn sé Norðuríshafið þakið hafís. Vindurinn hrekur ísinn út til jaðarstranda hafsvæðisins. Komi þessi staða upp snemma sumars rekur ís sífellt frá miðju svæðisins út til jaðrana. Vakir eru dreifðar og litlar. Megnið af sólarorkunni endurkastast af ísnum og nýtist illa til bráðnunar.

Næsta mynd sýnir aðra stöðu síðla sumars. Þá hafa vindar (t.d. háþrýstisvæði) stuðlað að því að halda ísnum við skautið saman framan af sumri. Þá gefst færi til myndunar stærri vaka sem taka mun betur við sólarorkunni heldur en ísi þöktu svæðin.

Í raunveruleikanum má telja útlokað að nákvæmlega þessi staða komi upp á næstunni, en aftur á móti önnur náskyld, það er að segja að mestallur ísinn safnist saman á annarri hlið hringsins og stórt autt svæði myndist hinum megin. Öflug lægð sem kemur inn yfir ísþekju sem liggur á þennan hátt getur nú dreift mjög úr ísnum og nú út á svæði sem fengið hefur að hlýna í friði í sólinni.

Gróflega má segja að efri myndin sýni stöðu núlíðandi sumars. Ísþekjan er meiri en undanfarin ár - hún hefur gisnað í sumar - en stór íslaus svæði hafa látið á sér standa og eru þar með að missa af sumarsólinni. Bráðnun gæti þó staðið í fáeinar vikur til viðbótar.

Þótt þetta sé gróflega einfaldað er huglíkanið vonandi gagnlegt. En lítum líka til suðurhvels jarðar. Þar er staðan mjög ólík þeirri á norðurhveli. Land umlykur suðurskautið og í kringum það er opið haf allan hringinn. Á norðurhveli umlykur land haf í kringum skautið.

Suðurskautslandið er neðst á myndinni - ljósblátt. Norðan við það er vindur af austri og leitast við að ýta ís upp að ströndinni. Þar þjappast hann saman. Úti fyrir ríkir vestanáttin. Vindáttir eru því andhverfar og leitast við að flytja ís sín til hvorrar áttarinnar, austanáttin næst landi þjappar - en vestanáttin dreifir úr. Við Suðurskautslandið austanvert er þjöppunarsvæðið mjótt en breiðara við vesturhlutann.

Á sumrin bráðnar nær allur hafísinn - síst þó þar sem þjöppunarsvæðið er breiðast á vesturhelmingi strandarinnar. Þegar haustar byrjar ís að myndast næst landi en síðan úti við straumamótin. Ís sem þar myndast flyst hratt til norðurs og nýjar vakir myndast stöðugt. Þær frjósa þannig koll af kolli. Yfir háveturinn er ísmyndunin það mikil að hún gengur langt norður fyrir straumamótin, en nær aldrei norður í meginkjarna vestanstraumsins mikla sem hringar sig um jörðina, knúinn af æðisgengnum vestanvindi. En ísinn bráðnar og verður að köldu vatni sem vindurinn dregur einnig til norðurs.

Þegar komið er svo langt norður að draga tekur úr vestanáttinni kemur að því að norðurdrátturinn minnkar. Þar verða því til samstreymisskil í sjónum sem hindra frekari útbreiðslu norður á bóginn.

Öll er þessi mynd sem dregin er upp hér einfölduð mjög og einungis ætluð til að auðvelda mönnum fyrstu áttun í umræðunni.

Landaskipan heldur mjög að ísreki á norðurslóðum - ísinn gengur ekkert upp á láglendi Síberíu. Berings- og Okhotskhöf eru innhöf úr Kyrrahafinu, lítill ís myndast utan þeirra í Kyrrahafinu. Hafsvæðin við Nýfundnaland, Ísland og sunnan Svalbarða eru opnari - þar nær ísinn að litlum hluta inn í vestanvindabeltið nyrðra. Norðurjaðar suðurhafsíssins hefur ekkert aðhald frá landi, útbreiðsla hans ræðst af flóknu samspili vinds og sjávarstrauma.

Athugasemdir

[Höskuldur Búi Jónsson, 13.8.2013 kl. 08:26]

Takk fyrir þennan fróðleik.

[Hilmar Hafsteinsson (IP-tala skráð) 13.8.2013 kl. 11:06]

Hér ber nýrra við. Starfsmaður Véfréttastofu Íslands ritar lærðan pistil um ísrek í suðurhöfum og ritstjóri loftslag.is þakkar fróðleikinn :)

Og hver er svo niðurstaðan?: "Mælingar hafa sýnt að vindur hefur mikil áhrif á ísrek..."(sic)

En bíddu Trausti, "orðaskiptin" snérust ekki um ísrek heldur spurninguna um hvernig unnt er að skýra staðfesta aukningu á hafísmagni í suðurhöfum.

Hvernig væri nú að nálgast viðfangsefnið af vísindalegri nákvæmni?

Mælingar staðfesta að aukin bráðnun hafíss í norðurhöfum stafar ekki af auknum lofthita heldur vegna aukins magns hlýsjávarstrauma úr Atlantshafi og Kyrrahafi.

Auknu magni hlýsjávarstrauma er ekki til að dreifa í Suðurhöfum - og sannarlega ekki auknum lofthita. Afleiðingin er sú að að hafísmagn hefur aukist um 1,9% á áratug frá 1985.

Ef kenningar kolefniskirkjunnar hringja einhverjum bjöllum þá ættu þær að sýna síg í verki í suðurhöfum - en svo er nú aldeilis ekki.

[Þorkell Guðbrands (IP-tala skráð) 13.8.2013 kl. 17:28]

Já, og Hilmar; svo má til að taka í hnakkadrambið líka á þessu liði sem aðhyllist þróunarkenninguna, Darwinistana.

[Hilmar Hafsteinsson (IP-tala skráð) 13.8.2013 kl. 18:09]

Ég er ekki viss um það Þorkell Guðbrands. Ég trúi því t.a.m. fullkomlega að þú sért kominn af öpum . . . ;)

[Trausti Jónsson, 14.8.2013 kl. 00:18]

Hilmar. Það er nú fullmikið af því góða að kalla gagnfræðaskólaefni í landafræði lærðan pistil. Auk þess voru veðurfarsbreytingar ekkert til umræðu - það er alla vega djúpt á þeirri véfréttartúlkun - hvað svo sem má segja um framhaldspistla. En öll erum við komin úr apalíki og lendum víst í þeim ham aftur bara nokkuð fljótlega sýnist mér - eins gott að halda sig í skotgröfunum.  

[Hilmar Hafsteinsson (IP-tala skráð) 14.8.2013 kl. 00:42]

"En öll erum við komin úr apalíki og lendum víst í þeim ham aftur bara nokkuð fljótlega sýnist mér..."(sic)

Trausti. "Planet of the Apes" er ómerkileg Hollywoodkvikmynd - miklu verri en 2Guns. Hún er sem betur fer ekki byggð á vísindalegum staðreyndum. :)