Kalt loft sleppur yfir Grænland

Algengast er að Grænlandsjökull stöðvi framrás heimskautalofts úr vestri að mestu. Öll framrás stöðvast þegar kalda loftið er grunnt - nær ekki hæð jökulsins. Nái kuldinn hins vegar mjög hátt í loft er hann sjaldan svo mikill að hann sé meiri heldur en kuldinn niður undir sjávarmáli austan megin.

Loftið sem kemur yfir jökulinn og leitar niður austan hans hlýnar mjög í niðurstreyminu. Ef við reiknum með að jökulhryggurinn sé 2500 metra hár hlýnar loftið sem yfir hann fer um 25 stig niður að sjávarmáli. Sé hiti þess þá hærri heldur en þess lofts sem þar liggur á fleti getur það ekki rutt því burt heldur flýtur yfir. Það er algengast.

Í raunveruleikanum kemur þó fleira við sögu. Mjóir og þunnir straumar geta legið niður skriðjöklana, flókin blöndun getur átt sér stað í ólgu niðurstreymisins, varmaskipti verða við yfirborð og svo framvegis. Við leggjum ekki í að greina það nánar.

En kalda loftið nær stundum yfir og niður og tölvuspár segja það einmitt gerast nú á laugardaginn. Fyrir tíma nákvæmra reikninga þurfti mikla staðbundna reynslu, miklu meiri heldur en þá sem ritstjórinn hefur, til að vita með vissu hvar og hvenær niðurstreymið yrði og hversu öflugt. En nú má sumsé sjá það betur. Kortin hér að neðan eru úr safni evrópureiknimiðstöðvarinnar.

Fyrsta kortið sýnir vindhraða í 100 metra hæð klukkan 18 á laugardaginn (27. apríl) - um svipað leyti og hjartsláttur frambjóðenda okkar fer að aukast en dómurinn ekki fallinn. Hér verður að taka fram að hæðin á aldrei þessu vant ekki við sjávarmál heldur er hún miðuð við yfirborð jarðar eins og það er í líkaninu. Líkanið fylgir landslagi mjög gróflega og sér t.d. ekki nema breiðustu dali Grænlandsfjalla.

Litafletirnir sýna vindhraðann í m/s, örvarnar stefnu. Kvarðinn batnar sé myndin stækkuð. Séu reiknaðar vindhviður á svæði meiri en 25 m/s eru hvítar línur dregnar utan um það og gildi sett í hvítan kassa. Tölur í gulum kössum sýna hviðuhámörk í m/s.

Vindhraði er gríðarmikill á litlu svæði yfir Grænlandsfjöllum - einmitt þar sem loftið fellur niður af jöklinum. Má sjá svæði þar sem hann er yfir 40 m/s. Þetta er ekki aðeins þrýstivindur heldur kemur þyngdaraflið líka við sögu. Myndin virðist gefa til kynna að loft safnist saman af nokkru svæði á jöklinum og falli í stokki niður undir sjávarmál. Síðan sést hvernig straumurinn heldur áfram langt út á haf (þrýstiknúinn) - en breiðir smám saman úr sér og deyfist.

Til beggja handa eru stór svæði með hægari vindi. Við skulum líka taka eftir vindstreng við Scoresbysund. Þar er vindur meiri en 24 m/s á allstóru svæði. Þetta loft er komið að norðan og nær hingað til lands á aðfaranótt sunnudags með miklum leiðindum, vindi, snjókomu og kulda. Grænlandsjökulsloftið nær hins vegar ekki hingað til lands að þessu sinni.

Næsta mynd sýnir hæð 850 hPa-flatarins (frá sjávarmáli) ásamt vindi og hita í honum á sama tíma og kortið að ofan. Hér tákna litafletir hita, vindhraði og átt eru sýnd með venjulegum vindörvum en hafnhæðarlínur eru heildregnar. Sama táknál er líka notað á síðari myndum.

Hér sést kalda strokan vel, talsvert kaldari en loftið umhverfis og nær langt út á sjó. Örin bendir á kaldasta kjarnann.

Næsta mynd sýnir ástandið í 700 hPa en sá flötur er í tæplega 3 km hæð.

Í fljótu bragði virðast kortin líta nærri því eins út (nema að hita- og hæðartölur eru auðviðtað aðrar). Sé litið á smáatriðin kemur í ljós að þar sem kalda tungan var á 850 hPa-kortinu (sjá örina) er hér hlý tunga - kaldara er til beggja hliða. Þetta stafar af því að þegar kuldinn breiðir úr sér í lægri lögum verður til niðurstreymi ofan við og þar sem niðurstreymið er mest er hitinn hærri heldur en til hliðanna (kaldar tungur). Í köldu tungunum í 700 hPa er loft að lyftast vegna ruðningsárhrifa sem verða til þegar kuldinn í neðri lögum breiðir úr sér til hliðanna. Skemmtilegt að þetta skuli sjást svona vel.

En að lokum lítum við upp í 16 kílómetra hæð þar sem þrýstingur er 100 hPa.

 

Hér gætir fallbylgjunnar einnig - hún aflagar loftstreymi í öllu veðrahvolfi, sömuleiðis beyglar hún veðrahvörfin og meira að segja neðsta hluta heiðhvolfsins líka. Gaman væri að sjá þversnið vinds og mættishita í frá jörð og upp úr - en slíkt liggur ekki á lager að þessu sinni. Hitakvarðinn batnar við stækkun. Hlýjasti bletturinn við Austur-Grænland sprengir kvarðann. Svona hlýtt er sjaldan í 16 km hæð.

Athugasemdir

[Sindri Karl Sigurðsson, 26.4.2013 kl. 23:43]

Mikið er nú gaman að losna úr viðjum pólitíkur og velta fyrir sér því sem koma skal, eða gæti komið? Miðað við þessa útskýringu hjá þér Trausti þá á allur kuldinn andstæðann pól þar sem hægt er að orna sér. Kannski líkt og í umdeildri umræddri tíkinni, nema að hér (á síðasta kortinu) er heitt á toppnum.

Verður fróðlegt að vita hvort og hvernig þessi spá kemur til með að koma fram hér í Neskaupstað, í logninu í dag (niðri í bæ) voru skýstrókar á vinsælum veðurvítisfjallatoppum, ekki veit ég til að það sé fyrirboði en áberandi voru þeir.